طبق توضیحاتی که درباره شیوه انجام تحقیق جهاد دانشگاهی آمده، در این طرح که در سال ۹۸ از سوی پژوهشکده علوم بهداشتی جهاد دانشگاهی و به سفارش موسسه ملی توسعه تحقیقات علوم پزشکی جمهوری اسلامی ایران انجام شده، پرسشنامه آکسفورد است که ۲۹ گویه ۴ گزینه‌ای و مقیاس ۶ درجه‌ای دارد.بر اساس این پرسشنامه نمره شادکامی افراد از ۱ (کمترین) تا ۶ (بیشترین) متغیر است و به ترتیب شامل نمره‌های ۱-۲ (ناشاد)، ۲-۳ (تاحدودی ناشاد) ، ۳-۴ (نه‌چندان شاد)، ۴ (تاحدودی شاد)، ۴-۵ (نسبتا شاد)، ۵-۶ (بسیار شاد) و ۶ (بسیار زیاد شاد) می‌شود. با توجه به این نمره‌ها میانگین کشوری شادکامی در ایران در رده «نسبتا شاد» قرار دارد.
نتایج منتشرشده این تحقیق آن هم از سوی جهاد دانشگاهی ایران مورد انتقادات وسیعی قرار گرفت و همه یک سوال می‌پرسیدند: «چطور ممکن است؟» فارغ از اینکه یکی از مهم‌ترین اصول اعتباری یک پژوهش باورپذیری آن است و باز هم فارغ از اینکه چطور جهاد دانشگاهی پرسشنامه آکسفورد که مطابق وضعیت زندگی کشور‌های توسعه یافته و غربی تدوین شده را برای ایران به کار برده است، در این گزارش به برخی شاخص‌های اقتصادی استان‌هایی می‌پردازیم که جهاد دانشگاهی ادعا کرده ساکنان آنان از «شادکامی» زیادی برخوردار هستند.
آیا قم شادترین استان ایران است؟
تحقیق انجام شده توسط جهاد دانشگاهی استان قم را با نمره ۴.۳۴ شادکام‌ترین استان ایران رتبه‌بندی کرده و البته به عمده استان‌های دیگر هم نمره‌ای در کانال ۴ تا ۵ داده که طبق مدل دسته‌بندی این تحقیق، به معنای نسبتا شاد است.استان قم به پایتخت مذهبی و حوزه‌های علمیه مشهور است، اما تمامی ساکنان این استان را افراد حاضر در حوزه‌ها پوشش نمی‌دهند. این استان طبق آمار مرکز آمار جزو استان‌هایی است که سال‌هاست روند صعودی در نرخ بیکاری داشته و در تابستان امسال به ۱۱.۵ درصد رسیده است.
به گفته مدیرکل تعاون، کار و رفاه اجتماعی قم شهرک‌های صنعتی استان به شدت با کمبود کارگر مواجه هستند. او همچنین اعلام کرده، ۲۷۲ هزار و ۷۷۴ خانوا قمی معادل ۶۴ درصد از کل خانوار‌های استان از تسهیلات یارانه معیشتی استفاده می‌کنند. یعنی ۶۴ درصد از کل خانوار‌های قمی در آزمون وسع جزو نیازمندانی تلقی شده‌اند که باید از تسهیلات معیشتی بهره‌مند شوند.آمار دیگر درباره استان قم را پیش‌تر رئیس مدیریت و برنامه ریزی قم اعلام کرده بود. به گفته او استان قم در بین استان‌های مختلف در نرخ مشارکت اقتصادی در سه ماهه پایانی سال ۹۸، در جایگاه بیست و هفتم قرار داشته است که نسبت به جایگاه آن در فصل بهار سال قبل ۲ پله کاهش داشته است.
میزان شادی در سیستان و بلوچستان چگونه است؟
در تحقیق جهاد دانشگاهی رتبه برتر شادکامی را بعد از استان قم، استان سیستان و بلوچستان کسب کرده است. اختصاص رتبه دوم در شادکامی به سیستان و بلوچستان حتی از استان قم هم عجیب‌تر است. دهه‌هاست در تمامی شاخص‌های اقتصادی و در مشاهدات میدانی استان سیستان و بلوچستان جزو محروم‌ترین مناطق ایران معرفی می‌شود و حالا چسباندن برچسب شادکام‌ترین به این استان به همان اندازه مایه شادکامی و تعجب است.
گرچه، شاید هیچ آماری به صورت دقیق نتواند تلخی و دشواری معیشت ساکنان سیستان و بلوچستان را به تصویر بکشد، اما این استان که طی هفته‌های جاری با واقعه سراوان و اعتراضات سوخت‌بر‌ها بر سر زبان‌ها بود، همواره جزو استان‌هایی است که از نرخ بیکاری بالا رنج می‌برند. طبق داده‌های مرکز آمار نرخ بیکاری در این استان ۱۳.۲ درصد یعنی بسیار بالاتر از سطح میانکین نرخ بیکاری کل کشور است.
مدتی پیش نماینده زاهدان در مجلس از نرخ بیکاری تا ۴۰ تا ۶۰درصد در برخی مناطق استان سیستان و بلوچستان خبر داده بود و عمده مشکل این استان را بیکاری معرفی کرده بود. به گفته علیم یارمحمدی: «در چابهار و نیک شهر تا ۶۰ درصد جمعیت، در قصرقند حدود ۵۰ تا ۶۰ درصد، ایران شهر حدود ۴۰ درصد و زاهدان ۲۰ تا ۲۵ درصد جمعیت بیکار هستند. آمار‌ها نشان می‌دهند که در این مناطق نه صنعتی هست و نه کشاورزی هست. اگر هم مقداری اشتغال کشاوزی وجود دارد به این خاطر است که خانواده‌هایی از قدیم ۱ هکتار یا بیشتر و کمتر زمین داشته‌اند و در آن صیفی‌جات می‌کارند یا دامداری می‌کنند یا خرما کاشت می‌کنند. اما خیلی‌ها همین‌ها را هم ندارند؛ آنهم به خاطر خشکسالی. چاه‌های آب خشک شده‌اند. سطح آب بسیار پایین رفته است.»
هرچند نتایج تحقیقات جهاد دانشگاهی در رابطه با شادکامی ایران مربوط به سال ۹۸ یعنی قبل از وقوع فاجعه کرونا بوده، اما کمتر کسی از توده مردم در سال ۹۸ هم احساس شادکامی در حد نتایج این تحقیقات احساس می‌کرد. در همین سال بود که تورم افزایش یافته و شوک گرانی ارز سبد معیشت خانوار‌های ایرانی را نشانه گرفته بود.
در ادامه هم با شیوع ویروس کرونا وضعیت سختت‌تر از قبل شد. در شرایطی که طرح‌های دولت‌های مختلف برای اشتغال‌زایی همگی بی‌نتیجه بوده و جمعیت بیکاران در ایران همواره افزایش یافته، شیوع کرونا نیز موجب افزایش بیکاری و فقر بیشتر شده است. برای نمونه میکائیل صدیقی رئیس کانون انجمن‌های صنفی کارگران ساختمانی استان کردستان به تازگی اعلام کرده که «بیش از ۶۰ درصد کارگران و استادکاران بخش ساختمان در استان کردستان بیکار شده‌اند و کولبری نیز کاملاً تعطیل است.»صندوق بین‌المللی پول نیز در گزارشی پیش‌بینی کرد که نرخ بیکاری در ایران نیز در سال ۹۹ نسبت به سال قبل از آن ۲.۷ درصد افزایش خواهد یافت و به ۱۶.۳ درصد خواهد رسید.
بیکاری ناشی از کرونا فقط شامل مردم مناطق کمتر توسعه‌یافته نمی‌شود و در کلانشهر‌ها هم همین وضعیت مشاهده می‌شود. برای نمونه نتایج پنجمین نظرسنجی دفتر مطالعات اجتماعی و فرهنگی شهرداری که از ۱۶ تا ۲۰ اردیبهشت در سطح مناطق ۲۲گانه شهر تهران انجام شده از نگرانی شدید خانوار‌ها از وضعیت اقتصادیشان در سال جاری حکایت دارد.
بر اساس نتایج این نظرسنجی ۳۵ درصد از افراد اعلام کرده‌اند حداقل یک نفر در خانواده‌شان وجود دارد که به سبب کرونا بیکار شده است. ۴۳ درصد خانوار‌های ساکن تهران با افزایش هزینه‌ها و یک سوم بعد از کرونا با بیکاری مواجه شده‌اند. «از دست دادن درآمد» و «افزایش هزینه‌ها» به شکلی خانوار‌های تهرانی را زیر منگنه قرار داده که ۸۲ درصد نگران بروز مشکلات اقتصادی در ماه‌های آتی هستند.
مرضیه امیری