اگرچه به دلایلی مانند آسیب به زیرساخت‌های نفتی دو کشور در دوران جنگ 8 ساله و همچنین تزلزل قدرت در عراق بعد از دوران دیکتاتوری صدام حسین نیز ایران با وجود نفوذ بیشتر اما به دلایلی که محل بحث گزارش صفحه اقتصادی روزنامه «آفتاب یزد» نیست، نتوانسته است آنگونه که باید و شاید روابط تجاری شسته و رفته‌ای با کشور همسایه‌ای که 8 سال تمام در حال آتش گشودن به یکدیگر بودند، بگشاید! نمونه اخیر آن نیز تاثیرپذیری عراقی‌ها از تحریم‌های اعمال شده دونالد ترامپ علیه صنایع نفت و گاز ایران بود که موجب شد تا وجوه حاصل از گاز صادراتی ایران در آن کشور رسوب کند و رفت و آمدهای چندباره مقامات کشورمان به عراق نیز موجب تسویه فوری و بازگشت ارز حاصل از صادرات گاز ایران به عراق نگردید.
این در حالی است که ایران نیز در این ایام به شدت نیازمند معدود درآمد حاصل از صادرات خود به کشورهای دوست و غیردوست است و بیش از این نمی‌تواند مراعات همسایگی را بکند و مردمان خودش در تنگنای شدید صبح را شب کنند. به ویژه که شاید میزان تولید نفت ایران در سال‌های اواخر دهه ۱۹۷۰ میلادی به 6میلیون بشکه در روز هم رسید. اما در 40سال اخیر به جز اواسط دهه ۱۳۸۰ که تولید نفت ما از مرز 4میلیون بشکه در روز گذشت، در سایر مقاطع زمانی، تولیدی کمتر از این میزان داشتیم و تنها پس از «برجام» بود که دوباره به مرز تولید 4 میلیون بشکه نفت در روز رسیدیم که آن هم پس از اراده ترامپ رئیس جمهوری آمریکا از برجام بسیار کم شد.
این درحالیست که کشورهایی همچون عراق و امارات در همسایگی ما، هر سال میزان تولید نفت خود را افزایش داده و می‌دهند. جالب آنکه ، شرکت ملی نفت ایران بیشترین میزان ذخایر کشف‌شده نفت جهان را به خود اختصاص داد، اما «وقتی از این ذخایر استفاده نکنیم، چه فایده‌ای برای ما خواهد داشت!؟» در واقع از سویی کشورهایی همچون امارات و عراق، برنامه‌های بلندپروازانه‌ای در این حوزه دارند. همچون گاز که کشورهایی همچون قطر، برنامه‌ریزی جامعی برای آن داشته‌اند، آن وقت کشوری همچون ایران ما با این همه ذخایر نفت و گاز معطل دریافت 6 میلیارد دلار طلبش بابت صادرات گازی است که آن کشور صرف تولید برق می‌کند.
در این میان اما ظاهرا سرانجام طاقت دولت ایران که این روزها تحت فشار شدید مردم کشورمان جهت تامین واکسن کرونای ایمن و مطمئن برندهای معتبر جهانی و توزیع آن حتی به صورت رایگان میان مردم مستضعف کشور است مبادرت به کاهش حجم صادرات گاز به عراق کرد تا در نهایت وزارت برق عراق روز یکشنبه 7 دی اعلام کرد که حجم گاز وارداتی از ایران طی دو هفته گذشته از ۵۰ میلیون متر مکعب به 5 میلیون متر مکعب در روز سقوط کرده است؛ به عبارتی 90 درصد کاهش صادرات! کما اینکه در بیانیه این وزارتخانه همچنین آمده است که ایران می‌خواهد حجم گاز تحویلی را حتی به 3 میلیون متر مکعب در روز کاهش دهد. و تاسف بار‌تر آنکه بر اساس بیانیه اخیر شرکت ملی گاز ایران نیز «صادرات گاز توسط شرکت ملی گاز ایران به عراق، موضوعی اقتصادی و تجاری است و طرف ایرانی با بستانکاری بیش از ۶میلیارد دلاری از طرف عراقی، از هیچ منفعتی برخوردار نشده است و یک میلیارد دلار از این 6 میلیارد دلار نیز مربوط به جرائم قراردادهای بین دو کشور است.»
اما شاید این اقدام هر چند دیرهنگام باعث شد تا در نهایت احمد موسی سخنگوی وزارت برق عراق بگوید با کاهش شدید واردات گاز از ایران، تولید برق کشور 6 هزار و ۶۵۰ مگاوات افت کرده است! افت تولیدی که می‌تواند موجب خاموشی‌های گسترده در عراق و رنجش صنایع نیازمند انرژی نیز بگردد. در واقع دست جمهوری اسلامی ایران در حالی از منابع مالی حاصل از صادرات طی چند سال اخیر کوتاه ماند که بر اساس تحریم‌های آمریکا، عراق پول گاز تحویلی از جمهوری اسلامی ایران را به حسابی در بانک «تجارت عراق» واریز می‌کند و ایران از این منابع فقط قادر به خرید کالاهای انسان‌دوستانه از خود عراق است.
البته ایران سال گذشته نیز ناچار شد که برای موضوع بدهی‌های عراق به ایران عبدالناصر همتی، رئیس کل بانک مرکزی ایران را دو بار در درازای یک سال به این کشور راهی کند تا راهی برای تسویه حساب با صادرات غذا و دارو پیدا کنند؛ اما با وجود همّت همتی، این گره به آسانی گشوده نشد تا زمانی که پس از تغییر رئیس بانک مرکزی و مدیرعامل بانک تجارت عراق TBI در اواخر سال 2020 میلادی بارقه‌های امید ایجاد شد. چرا که بر اساس قرارداد ایران و عراق، عراقی‌ها موظف هستند پول گاز را با یورو و پول برق را با دلار به ایران پرداخت نمایند که با شروع فرآیند جدید تحریم‌های ترامپ علیه جمهوری اسلامی ایران، عراقی‌ها اعلام کردند امکان پرداخت دلار را ندارند و پیشنهاد پرداخت با دینار را مطرح کردند. اما کار به جایی رسید که عراق اعلام کرد به دلیل تحریم‌های پولی و بانکی آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران، حتی قادر به پرداخت پول گاز و برق وارداتی از این کشور بر پایه دینار هم نیست!
و همین وضعیت موجب شد تا سرانجام رضا اردکانیان وزیر نیرو ایران در روز سه‌شنبه به بغداد سفر کند و امروز چهارشنبه وی در حاشیه جلسه هیئت دولت خبر توافقات جدید به رسانه‌ها اعلام کند:« برای توسعه روابط تجاری بین ایران و عراق، به عراق سفر کردم و در آنجا دیدار و گفتگو با وزرای برق، تجارت، روسای کل بانک مرکزی و بانک تجارت عراق و نخست وزیر عراق داشتم. چند موضوع حاصل این سفر بود. یکی اینکه بعد از 6 سال یعنی از سال ۹۳ تا پایان ماه جاری اجلاس کمیسیون مشترک همکاری‌های اقتصادی 2 کشور در تهران با حضور سازمان‌های دولتی و بخش خصوصی برگزار خواهد شد. امیدواریم این اجلاس منجر به تسهیل و توسعه روابط دو کشور شود.»
اردکانیان ادامه داد: «موضوع دیگر پروژه‌های وزارت نیرو ایران با وزارت برق عراق بود. در خصوص مطالبات مربوط به صادرات برق، نیروی انسانی، تعمیرات برقی توسط شرکت‌های ایرانی به عراق جلسات خوبی برگزار شد و توافقات خوبی صورت گرفت.»
اما نکته اصلی و هدف غایی این سفر اعلام این خبر بود که اردکانیان گفت: «توافقات مکتوبی در خصوص مطالبات صادرات برق و گاز صورت گرفت. ما بخشی از مطالباتمان، یعنی چیزی حدود ۷۰۰ میلیون دلار را دریافت کردیم. مراحل تخصیص و واریز آن به حساب‌ها صورت گرفت. توافق جدیدی که انجام شد، آن هم افتتاح حساب‌های یورویی برای شرکت ملی گاز ایران و توانیر است که هم این مبلغ اخیر و هم سایر مبالغ به مرور با تبدیل شدن به یورو در این حساب‌ها ذخیره می‌شود و صرف هزینه کرد نیازهای ضروری ما از جمله تامین دارو ( واکسن کرونای تولید شده در اروپا) و کالاهای ضروری و بازپرداخت بدهی‌ها خواهد شد.»
البته اگرچه اردکانیان به کالاهای ضروری اشاره نکرد، اما برخی کارشناسان برخی نهاده‌های دامی مانند «جو» که چند روز پیش نیز در فضای مجازی سوژه مورد اعتراض مردم عادی بود را در زمره آنها می‌دانند. حسن مرادی، کارشناس انرژی در خصوص توافق جدید ایران و عراق می‌گوید: تاخیر در بازپرداخت بدهی‌های مربوط به واردات گاز و برق از ایران باعث شده است تا عراق خطر کمبود منابع انرژی وارداتی از سوی ایران را بیشتر از هر زمان دیگری احساس کند.
وی با استناد به اظهارات احمد موسی سخنگوی وزارت برق عراق که در گفتگو با خبرگزاری رسمی این کشور از احتمال وقوع کمبودهای مربوط به برق و گاز در اثر بدهی‌های این کشور به ایران خبر داد، می‌افزاید: در واقع با وجود مسافرت متعدد همتی به عراق در سال 2020 اما در روز ۲۹ دسامبر سال جاری بیژن زنگنه وزیر نفت ایران نیز به منظور مذاکره بر سر عرضه گاز به عراق و بازپرداخت بدهی‌های این کشور به ایران به بغداد سفر کرده بود که به گمانم اینجانب جدیت وزیر نفت کشورمان در این مذاکرات به مانند فصل‌الخطابی برای استفاده ایران از اهرم کاهش صادرات عمل کرد و به آن نیز جامه عمل پوشاند تا طرف عراقی به دنبال چاره نجاتی برای خروج از بن بست رخ داده باشد! چرا که وقتی عراق در یک سال اخیر تحت فشارهای شدید آمریکا قرار داشته تا وابستگی‌اش نسبت به واردات برق و گاز از ایران را قطع کند، اما با محقق نشدن این آرزو تا امروز راه نجاتی پیش روی خود ندید تا به توافق و ابتکاری جدید رضایت دهد.»
این کارشناس انرژی در عین حال با استناد به اینکه آمریکا در راستای اجرای برنامه فشار حداکثری به ایران در یک سال اخیر، از عراق خواسته بود تا حجم واردات انرژی خود از ایران را به صفر برساند، تاکید می‌کند: «اگرچه شاید این توافق را بتوان به فال نیک گرفت اما بدون تردید راه علاج دائمی و اساسی نیست و بعید نیست دولت عراق در صورت تداوم تحریم‌ها و فشارهای آمریکا حتی در دوران جو بایدن مبادرت به کشف منابع جایگزین از کشورهای همسایه دیگر کند.»
مرادی در همین راستا به خبر روزنامه «دیلی صباح» ترکیه اشاره کرد که دو روز پیش اعلام کرد «صادرات برق به عراق را از طریق یک خط انتقال بین استان شرناق در جنوب شرق این کشور و استان زاخوی عراق در منطقه کردستان آغاز می‌کند و قرار است تا نوامبر 2021 میلادی 150 مگاوات برق به عراق صادر کند.» به گفته وی، اظهارات مصطفی ییلماز، رئیس موسسه تنظیم بازار انرژی ترکیه که گفته است:« ترکیه که زمانی وارد‌کننده برق بود، حالا می‌تواند این انرژی را به کشورهای همسایه صادر کند و سیستم برق ترکیه ظرفیت کافی برای صادرات به کشورهای همسایه را دارد. تجارت برون مرزی برق ما رو به رشد است و به نظر من در 2021 افزایش بیشتری خواهد داشت»، حاوی فکت‌های مهمی است که نباید پیامدهای آنها را در مراودات تجاری و بازرگانی دو کشور ایران و عراق نادیده گرفت!