فهرستی متشکل از اکثریت فیلم‌های ساخته شده در نهادها و ارگان‌های دولتی مانند بنیاد سینمایی فارابی و حوزه هنری؛ چند کارگردان سرشناس کنجکاوی‌برانگیز مانند مسعود کیمیایی و محمدحسین مهدویان؛ چند فیلمساز همیشه‌محبوب جشنواره از قبیل سیدرضا میرکریمی، بهروز شعیبی و البته همان مهدویان ؛ به اضافه چند آقازاده سینمایی و ژن‌های خوب از قبیل یوسف حاتمی‌کیا، عباس نادران، علی حضرتی و حمید شاه‌حاتمی؛ که یکی از غیرجذاب‌ترین فهرست‌های سال‌های اخیر را به وجود آورده‌اند.
مهم‌تر از فیلم‌هایی که در بخش مسابقه حضور خواهند داشت، اما، عدم حضور فیلمسازانی مانند سعید روستایی، وحید جلیلوند و مانی حقیقی است که قرار بود با فیلم‌های «برادران لیلا»، «شب، داخلی، دیوار» و «تفریق» سازنده احتمالی نقاط اوج جشنواره باشند. اما در فهرست نهایی حضور ندارند( که به این معناست که نوید محمدزاده نیز که امسال در این سه فیلم ایفای نقش کرده بود، در جشنواره حضور نخواهد داشت) ، که این نیز خود یکی دیگر از اتفاقاتی است که می‌تواند جشنواره چهلم را تبدیل به جشنواره‌ای بی‌سروصداتر و بی‌اتفاق‌تر از همیشه کند. عدم انتخاب فیلم‌هایی چون «جنگ جهانی سوم» هومن سیدی، «شبگرد» فرزاد موتمن و «خانه شیشه‌ای» امیر پورکیان نیز می‌تواند در بی‌رونق‌تر شدن جشنواره نقش داشته باشد.
* همیشه استاد
با هر متر و معیاری اما مسعود کیمیایی بزرگ‌ترین فیلمساز جشنواره خواهد بود. فیلمسازی که در تمام سال‌هایی که در جشنواره بوده، بی‌تردید روشن‌ترین نقطه جشنواره به حساب آمده؛ با این‌که به جز دوره‌ای که با فیلم «جرم» در بخش مسابقه حضور داشت، جز نامهربانی نصیبی از فجر نبرده است.
مسعود کیمیایی امسال با «خائن‌کشی» در بخش مسابقه حضور دارد. فیلمی که در بستر تاریخ معاصر این سرزمین داستان مهدی بلیغ- یکی از شناخته‌شده‌ترین خلافکاران تاریخ جنایی ایران- را روایت می‌کند که چگونه زخم رفیق او را وارد بازی خائن‌کشی می‌کند. این فیلم که با بازی امیر آقایی، مهران مدیری، سارا بهرامی، پانته‌آ بهرام، حمیدرضا آذرنگ، پولاد کیمیایی، فرهاد آئیش، نرگس محمدی و سام درخشانی یکی از متفاوت‌ترین ترکیب‌های بازیگری فیلم‌های کیمیایی را دارد، مانند تمام سال‌هایی که فیلمی از کیمیایی در جشنواره بوده، این پتانسیل را دارد که بدل به مورد توجه‌ترین و رسانه‌ای‌ترین فیلم جشنواره شود. به‌خصوص که کسانی که «خائن‌کشی» را خوانده‌اند، متفق‌القول می‌گویند که این فیلم یکی از منسجم‌ترین سناریوهای سال‌های اخیر مسعود کیمیایی را دارد؛ که البته انتظاری هم جز این نمی‌رود. به هر حال کیمیایی به ادعای نزدیکانش شناخت خوبی از این سارق و کلاهبردار زبردست دارد که یکی از مهم‌ترین شیرین‌کاری‌هایش، فروش کاخ دادگستری تهران به دو تاجر آمریکایی، همواره موضوع شوخی‌های کیمیایی بوده و سال‌ها تلاش کرده تا داستان زندگی این کاراکتر جذاب را جلوی دوربین ببرد.
کیمیایی که هر زمان با دل و جان سراغ پروژه‌ای رفته یکی از فیلم‌های خوب کارنامه‌اش را حاصل آورده است (شاهد این مثال در بیست سال اخیر فیلم‌های «حکم»، «جرم» و «محاکمه در خیابان» است) حالا با «خائن‌کشی» امیدوارانه پای به جشنواره می‌گذارد که این برای دوستدارانش هم باعث دلگرمی است. به هر حال سینمای ایران سال‌هاست از کیمیایی انتظار فیلم‌هایی در حد و اندازه فیلم‌های خوب کارنامه‌اش را دارد.
همیشه حاضر
وقتی درباره محمدحسین مهدویان حرف می‌زنیم، درواقع درباره فیلمسازی حرف می‌زنیم که از سال 94 که با فیلم «ایستاده در غبار» پا به جشنواره فجر گذاشته، می‌توان گفت که آن را عملا ترک نکرده و همواره یک پای ثابت این جشنواره بوده است. تنها کارگردانی که در هفت سال اخیر حضوری مستمر در جشنواره داشته و امسال هم با «مرد بازنده» به تهیه‌کنندگی امیر بنان و کامران حجازی سنت حضور جشنواره‌ای فیلم‌هایش را ادامه داده است. در واقع «مرد بازنده» که همین چند هفته پیش مجوز ساخت گرفت و به نظر می‌رسد تولیدش هنوز به پایان نرسیده، بعد از فیلم‌هایی مانند «ایستاده در غبار»، «ماجرای نیمروز 1 و 2»، «لاتاری»، «درخت گردو» و «شیشلیک» هفتمین حضور پشت سر هم مهدویان در جشنواره است و به نظر می‌رسد که این بار نیز مانند تمام شش‌بار پیشین، نمایش فیلمش در جشنواره پرسروصدا و جنجالی خواهد بود.
به خصوص که مهدویان که همواره نامش در فهرست کنجکاوی‌برانگیزترین‌های جشنواره قرار داشته؛ در سال‌های اخیر گام به‌گام از طیف خاص هواداران فیلم‌های اولیه کارنامه‌اش فاصله گرفته و حالا بسیاری بر این باورند که بعد از فیلم تند و کنایی «شیشلیک» و سریال موفق «زخم کاری»- که یک طبقه تازه شکل‌گرفته هوادار یک طیف خاص سیاسی را زیر سوال برده بود- در «مرد بازنده» شاهد تیر خلاص مهدویان به طرفداران سابقش خواهیم بود. طرفدارانی که در این سال‌ها- چه وقتی که این فیلمساز مستند ساخته، چه کمدی، چه سریال، چه فیلم جنگی و چه ضدجنگ، و چه فیلمی درباره تاریخ معاصر این سرزمین- تنها و تنها به اتکای تمایلات فکری مهدویان از او در برابر منتقدان و مخالفانی که کم‌تعداد هم نبوده‌اند، دفاع کرده و بنابراین تغییر مسیر احتمالی مهدویان برای آنها بسیار تلخ خواهد بود.
دیگر چهره‌های همیشه حاضر جشنواره سیدرضا میرکریمی و بهروز شعیبی هستند. رضا میرکریمی با فیلم «نگهبان شب» و بهروز شعیبی با «بدون قرار قبلی» که هر دو در راستای فیلم‌های سابق سازندگان‌شان به نظر می‌رسند.«نگهبان شب» با بازی محسن کیایی، لاله مرزبان، ویشکا آسایش و کیومرث پوراحمد فیلمی پربازیگر از محصولات بنیاد سینمایی فارابی است که در فرم شرکت در جشنواره یک فیلم اجتماعی عنوان شده است. فیلمی که کارگردانش در اغلب زمان‌هایی که در جشنواره فجر بوده، دست‌خالی از آن بیرون نرفته که آخرین بار هم این اتفاق سه سال پیش سر فیلم «قصرشیرین» رخ داد که سیمرغ بهترین فیلمنامه را دریافت کرد.
«بدون قرار قبلی» بهروز شعیبی اما ظاهرا درباره عشق و علاقه مردم ایران به امام رضا (ع) است. فیلمی به ادعای سازندگانش اجتماعی و خانوادگی که با بازی پگاه آهنگرانی، مصطفی زمانی، الهام کردا و صابر ابر بر اساس یکی از داستان‌های مصطفی مستور در آلمان فیلمبرداری شده است. «بدون قرار قبلی» که یکی دیگر از محصولات بنیاد سینمایی فارابی در جشنواره چهلم است، با این امید به جشنواره پا می‌گذارد که بتواند شکست غیرقابل باور فیلم قبلی شعیبی، «روز بلوا» را جبران کند که با بی‌توجهی و بی‌تفاوتی مواجه و سرانجام نیز در قالب یک سریال ۳ قسمتی وارد شبکه نمایش خانگی شد.
آقازاده‌های سینمایی
در میان فیلم‌هایی که وارد جشنواره شده‌اند، نام‌هایی به چشم می‌خورند که می‌توان به عنوان آقازاده از آنها یاد کرد. مثلا عباس نادران، تهیه‌کننده فیلم «شادروان» که آقازاده الیاس نادران، سیاستمدار اصولگراست؛ یا علی حضرتی کارگردان فیلم «شهرک» که به عنوان آقازاده الیاس حضرتی اصلاح‌طلب شناخته می‌شود. مرتضی فاطمی، کارگردان فیلم «بی‌مادر» نیز گفته می‌شود که آقازاده عباس فاطمی از مدیران تلویزیون است.
مهم‌ترین آقازاده‌های جشنواره چهلم اما بی‌تردید یوسف حاتمی‌کیا و حمید شاه‌حاتمی هستند. فرزندان دو کارگردان سینمای دفاع مقدس که امسال با فیلم‌هایی به تهیه‌کنندگی پدران‌شان پای به جشنواره گذاشته‌اند. حمید شاه‌حاتمی در فیلم «ماهان» با بازی همایون ارشادی، رامین ناصرنصیر، امیررضا نظری، نگار جوکار و وحید رحیمیان داستان زندگی یک بازیگر تئاتر را روایت می‌کند که پس از مدت‌ها، بازی در نقش اصلی یک نمایش را بر عهده گرفته، اما بیماری سرطان مسیر زندگی او را تغییر می‌دهد. یوسف حاتمی‌کیا نیز در «شب طلایی» داستانی در ارتباط با شرایط اقتصادی این سال‌های کشور را جلوی دوربین برده است. در این فیلم‌اولی کنجکاوی‌برانگیز که پیش‌تر با نام «شمش طلا» جلوی دوربین رفته، حسن معجونی، یکتا ناصر، مریم سعادت، مسعود کرامتی، سوگل خلیق و بهناز جعفری ایفای نقش می‌کنند.
دولتی‌ها
مهم‌ترین فیلم دولتی جشنواره امسال اما «دسته دختران» است. فیلمی به کارگردان منیر قیدی سازنده «ویلایی‌ها» که بعد از «نگهبان شب» و «بدون قرار قبلی» دیگر محصول بنیاد سینمایی فارابی در جشنواره است. یکی از مورد توجه‌ترین آثار جشنواره که فضای تبلیغاتی سنگینی آن را احاطه کرده و بسیاری آن را از هم‌اکنون یکی از برندگان اصلی مراسم اختتامیه می‌دانند.
«دسته دختران» با بازی نیکی کریمی، فرشته حسینی، پانته‌آ پناهی‌ها، هدی زین‌العابدین و صدف عسگری که محصول مشترک حوزه هنری و بنیاد سینمایی فارابی است؛ داستانی درباره مقاومت دختران ایرانی در روز‌های آغازین جنگ را با نگاهی آزاد و بر اساس رخدادهای واقعی از مقاومت ۳۴ روزه خرمشهر روایت می‌کند. تنها فیلم دفاع مقدسی جشنواره که با این نیت پای به جشنواره گذاشته که بتواند موفقیت «ویلایی‌ها» فیلم قبلی منیر قیدی در جشنواره سی‌و‌پنجم را تکرار کند.
«شادروان» ساخته حسین نمازی و به تهیه‌کنندگی عباس نادران که این نیز محصول بنیاد سینمایی فارابی (به‌علاوه حوزه هنری) است؛ داستانی اجتماعی درباره زندگی خانواده‌ای حاشیه‌نشین را در شهر تهران روایت می‌کند. فیلمی با بازی سینا مهراد، گلاره عباسی، نازنین بیاتی، بهرنگ علوی، رویا تیموریان، رضا رویگری و بهرام ابراهیمی که گفته می‌شود امید زیادی به جشنواره چهلم دارد!
«خط نجات» به کارگردانی وحید موسائیان با داستانی سیاسی- عاشقانه درباره روز‌های پایانی رژیم پهلوی که پگاه آهنگرانی، امیر آقایی، مصطفی زمانی، لادن مستوفی، حسین سلیمانی و بهناز بستان‌دوست در آن بازی می‌کنند؛ «لایه‌های دروغ» به کارگردانی رامین سهراب درباره یک آتش‌نشان به نام «سام» که به دلیل ربوده‌شدن همسرش پس از غیبتی ۵ ساله به ایران بازمی‌گردد؛ «صورت فلکی» به کارگردانی حسین دارابی با بازی مریلا زارعی، بهروز شعیبی، وحید رهبانی، سیاوش طهمورث و سولماز غنی درباره تشویش‌های زنی در آستانه از دست دادن تمام زندگی‌اش و «ضد» به کارگردانی امیرعباس ربیعی که با بازی مهدی نصرتی، لیلا زارع، لیندا کیانی، نادر سلیمانی و مهشید جوادی داستانی سیاسی در بستر یکی از حوادث مهم و ملتهب ابتدای انقلاب اسلامی را روایت می‌کند؛ دیگر محصولات ارگان‌ها و نهادهای فرهنگی در جشنواره پیش‌رو خواهند بود.
دیگر فیلم‌های بخش مسابقه
از دیگر فیلم‌های بخش مسابقه باید به فیلم‌های «۲۸۸۸» به کارگردانی مشترک کیوان علیمحمدی و علی‌اکبر حیدری؛ «برف آخر» به کارگردانی امیرحسین عسگری؛ «بی‌رویا» ساخته آرین وزیردفتری؛ «نمور» به کارگردانی داوود بیدل؛ «دِرب» به کارگردانی سیدهادی محقق و «علف‌زار» به کارگردانی کاظم دانشی و تهیه‌کنندگی بهرام رادان اشاره کرد.
و البته «ملاقات خصوصی» به کارگردانی امید شمس که با بازی پری‌ناز ایزدیار، هوتن شکیبا، ریما رامین‌فر، رویا تیموریان و سیاوش چراغی‌پور روایتگر داستانی عاشقانه است؛ «بیرو» ساخته مرتضی‌علی عباس‌میرزایی کارگردان فیلم‌هایی چون «خون خدا» و «انزوا» درباره زندگی توأم با مشکلات علیرضا بیرانوند، دروازه‌بان تیم ملی فوتبال ایران و نیز «موقعیت مهدی» یا «باکری» که ظاهرا نسخه‌ای سینمایی است که هادی حجازی‌فر از مینی‌سریالش درباره برادران شهید باکری تدوین کرده است!