حالا اما معادلات به هم خورده و طالبان بر افغانستان مسلط شده است. اتفاقی که از نگاه بسیاری از کارشناسان معنایی جز به حاشیه رفتن بندر چابهار ندارد.

سرنوشت سرمایه‌گذاری هندی‌ها در بندر چابهار

اهمیت بندر چابهار، تنها بندر اقیانوسی ایران زمانی خبرساز شد که دیر شده بود. وقتی که بندر جبل‌علی امارات پنجمین بندر بزرگ جهان شناخته می‌شد و چیزی نزدیک به ۶۰ درصد عملیات کانتینری منطقه را از آن خود کرده بود.  وقتی که بندر صلاله عمان میلیاردها دلار سرمایه جذب کرده و بندر حمد قطر به سرعت بزرگترین بندر تجاری ایران یعنی بندر رجایی را هم پشت سر گذاشته بود.

بعد از امضای برجام توسعه سواحل مکران و بندر چابهار با جدیت بیشتری در رسانه‌های ایران مطرح شد و پس از آنکه چین با صراحت بیشتری از ایده احیای راه ابریشم پرده برداشت، نقشه‌ها روی میز مدیران ایرانی آمد و مسیرهای کریدوری را از خاک ایران ترسیم کردند و روی نقطه طلایی بندر چابهار دست گذاشتند اما درست زمانی که ترکیه و کشورهای حوزه خزر دست به کار شدند تا به راه ابریشم نقب بزنند، در ایران همه چیز در حد نقشه‌ ماند.

در این میان چین سرمایه‌گذاری سنگینی در بندر همجوار چابهار یعنی بندر گوادر پاکستان انجام داده بود اما طالبان منطقه را ناامن کرده و چینی‌ها نتوانسته بودند نقشه‌هایشان را در بندر گوادر پیش ببرند. آنها به ناچار نیم نگاهی به بندر چابهار داشتند و بعد از برجام تا پای قرارداد آمدند. از آن سمت هند که مشتری بزرگ بازار سنگ و مواد معدنی افغانستان بود و تمایل داشت از آبهای عمان به بازار اروپا برسد، به چابهار آمد و با سرمایه‌گذاری کوچک ۸۵ میلیون دلاری تلاش کرد جای پایی برای خود ایجاد کند. در این میان امریکا هم که در افغانستان حضور داشت، منافع افغانستان و شریک استراتژیک خود یعنی هند را نادیده نگرفته و بندر چابهار را از تحریم معاف کرد.

فرصت طلایی برای بندر رقیب چابهار

حالا اما طالبان بر افغانستان مسلط شده و معادلات بندر چابهار به هم ریخته است. برنا کریمی، سفیر سابق افغانستان در کانادا گفته است که بندر چابهار نه تنها اولویت طالبان نیست که به نظر می‌رسد حاکمان جدید افغانستان بازار کالاهای ایرانی را به رقبای ایران واگذار کنند. رقبایی مانند پاکستان که شریک نزدیک طالبان است و در بازارهای نفت و گاز هم احتمالا امتیازات ایران به قطر و عربستان می‌رسد.

او به بندر رقیب بندر چابهار ایران یعنی بندر گوادر اشاره کرده و گفته است که طالبان به عنوان عامل بی‌ثبات‌کننده منطقه، جایگاهی متفاوت پیدا کرده است و با از بین رفتن ناامنی در مرزهای پاکستان، گوادر سرنوشت متفاوتی پیدا می‌کند. کریمی گفته است که تنها راه چین برای مهار خطر طالبان، سرمایه‌گذاری کلان در افغانستان است و احتمالا چینی‌ها مکتب کپنهاگ را در این کشور اجرا می‌کنند تا با سرمایه‌گذاری سنگین در افغانستان و گرفتن نبض اقتصادی این کشور، طالبان را به سمت اهداف سیاسی مدنظر خود بکشانند.

مسیر راه ابریشم منهای ایران

علی ضیایی، تحلیلگر صنعت حمل‌ونقل هم با تایید این موضوع می‌گوید که چین سرمایه‌گذاری کلانی در بندر گوادر و زیرساخت‌های حمل‌ونقل این کشور انجام داده است که با ظهور طالبان در افغانستان، منافع هر دو کشور یعنی چین و پاکستان به سمتی است که بندر گوادر فعال شود. او ادامه می‌دهد: چین احتمالا مسیر راه ابریشم را از افغانستان به سمت بندر گوادر بکشاند و هند به دلیل اختلاف با پاکستان احتمالا از بازار افغانستان حذف می‌شود و دیگر سرمایه‌گذاری این کشور در بندر چابهار توجیهی ندارد. چرا که این کشور در گذشته به دنبال آن بود که بدون استفاده از بندر گوادر به دریای عمان و سپس به افغانستان برسد و درحال‌حاضر اگر آنها بخواهند سرمایه‌گذاری خاصی در بندر چابهار انجام دهند، بدون شک منتظر می‌مانند که ببینند طالبان چه رفتاری با آنها در پیش می‌گیرند.

ضیایی احتمال کنار آمدن طالبان با هندی‌ها را ضعیف می‌داند و توضیح می‌دهد: طالبان ریشه‌ها و روابط خاصی با اخوان‌المسلمین دارد و به همین دلیل به نظر می‌رسد که قطر و ترکیه جایگزین ارتباطات اقتصادی افغانستان و ایران شوند و از آن سمت کریدورهای حمل‌ونقلی شمال به جنوب که از افغانستان می‌گذرد، بدون عبور از ایران در شمال به کشورهای حوزه خزر و سپس به ترکیه برسد و از جنوب هم با عبور از پاکستان به کشورهای حوزه خلیج‌فارس وصل شود

این تحلیلگر همچنین تاکید می‌کند که در چشم‌انداز دورتر، عربستان، امارات و کشورهای حوزه خلیج‌فارس به دنبال ایجاد راه ریلی هستند که کشورهای حوزه خلیج‌فارس و کشورهای دورتر را به عربستان متصل کند و از آن سمت عربستان مسیر ترانزیت را به دریای مدیترانه و اروپا برساند. بنابراین در نقشه و چشم‌اندازهای توسعه ترانزیت منطقه ایران و بندر چابهار جایگاه خاصی نخواهد داشت.