آمارهای کمیسیون اروپا که سه‌شنبه ۲۸ بهمن (۱۶ فوریه) منتشر شد، نشان می‌دهد جمهوری اسلامی در سال گذشته میلادی ۳ میلیارد و ۷۵۰ میلیون یورو واردات از ۲۷ عضو اتحادیه داشته که نسبت به سال ۲۰۱۹ حدود ۱۵ درصد افت داشته است.این رقم در سال ۲۰۱۸ بالای ۸ میلیارد و ۷۰۰ میلیون یورو و در سال ۲۰۱۷، پیش از تحریمهای آمریکا، ۱۰ و نیم میلیارد یورو بود.همچنین صادرات ایران به ۲۷ عضو اتحادیه اروپا از بالای ۱۰ میلیارد یورو در سال ۲۰۱۷ به ۶۸۰ میلیون یورو در سال ۲۰۱۹ و ۷۱۲ میلیون یورو در سال ۲۰۲۰ سقوط کرده است.اتحادیه اروپا قبل از تحریمهای آمریکا از مشتریان عمده نفت خام ایران بود. در سال‌های ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸ اتحادیه اروپا به ترتیب ۹ میلیارد دلار و ۱۰ میلیارد دلار نفت از ایران خریده بود. بدین ترتیب، این اتحادیه سهمی ۱۵ درصدی در کل درآمدهای نفتی ایران داشت. اروپا از سال ۲۰۱۹ واردات نفت از ایران را متوقف کرد.
شرکای اصلی اروپایی
در بین اعضای اتحادیه اروپا، آلمان، ایتالیا و هلند بزرگترین صادرکننده‌های کالا به ایران در سال گذشته بوده‌اند. سهم آلمان از صادرات کل اتحادیه اروپا به ایران ۴۱ درصد، سهم ایتالیا ۱۵ درصد و سهم هلند نزدیک ۱۰ درصد بوده است.بدین ترتیب، دو سوم کل صادرات اتحادیه اروپا به ایران توسط این کشورها انجام شده است.این کشورها همچنین بیشترین واردات از ایران را در سال گذشته میلادی داشته‌اند، آلمان ۲۶۴ میلیون یورو، ایتالیا ۱۰۶ میلیون یورو و هلند ۱۱۴ میلیون یورو واردات کالا از ایران داشته است. بدین ترتیب، سهم این سه کشور در کل صادرات ایران به اروپا ۶۸ درصد بوده است.نکته جالب اینکه در میان ۲۷ عضو اتحادیه اروپا تنها سه کشور مالت، لتونی و لوکزامبورگ تراز منفی تجاری با ایران داشته‌اند و صادرات بقیه ۲۴ عضو اتحادیه بیشتر از واردات آنها از جمهوری اسلامی بوده است.البته سه کشور یاد شده نیز تجارت بسیار اندکی دارند و وارداتشان از جمهوری اسلامی روی هم رفته تنها ۷ / ۱ میلیون یورو بوده است.
ترکیه و روسیه
در میان شرکای غربی، ترکیه هم اکنون بزرگترین شریک تجاری ایران است، اما داده‌های مرکز آمار ترکیه نشان می‌دهد وارداتش از جمهوری اسلامی در سال گذشته به یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار رسیده که کمتر از نصف سطح سال ۲۰۱۹ و کمتر از یک پنجم سطح سال ۲۰۱۸ است.صادرات ایران به ترکیه در سال ۲۰۱۸ بالای ۷ میلیارد دلار بود.ترکیه ماه مه سال ۲۰۱۹ خرید نفت ایران را متوقف کرد و در پنج ماه اول این سال نیز روزانه کمی بیش از ۱۰۰ هزار بشکه در روز نفت از جمهوری اسلامی وارد کرده بود که هم‌سطح با سال ۲۰۱۸ بود، اما قبل از تحریمهای آمریکا یعنی در سال ۲۰۱۷ این رقم ۱۴۵ هزار بشکه بود.
به رغم سقوط سنگین صادرات ایران به ترکیه، واردات این کشور از جمهوری اسلامی طی سال‌های گذشته افت چندانی نداشته است.ترکیه پارسال بیش از ۲ میلیارد و ۴۰۰ میلیون دلار صادرات به ایران داشت.آمارهای گمرکی روسیه نیز نشان می‌دهد، وارداتش از ایران طی سال ۲۰۲۰ حدود ۳۶ درصد نسبت به سال ۲۰۱۹ رشد داشته و به ۷۹۵ میلیون دلار رسیده، اما صادراتش به جمهوری اسلامی به رغم افتی ۹ درصدی، تقریبا دو برابر وارداتش از ایران بوده است.
شرکای آسیایی
چین قبل از تحریمهای آمریکا بزرگترین شریک تجاری ایران بود و کماکان باقی مانده است؛ با این‌حال، واردات چین از ایران بعد از تحریمهای آمریکا به شدت افت کرده است.علت اصلی افت واردات چین از ایران به خرید نفت جمهوری اسلامی توسط این کشور برمی‌گردد. چین قبل از تحریمهای آمریکا بزرگترین مشتری نفتی ایران بود وکماکان خرید نفت از ایران را ادامه می‌دهد، اما سطح واردات رسمی نفتش از ایران به شدت سقوط کرده و به ۷۵ هزار بشکه در روز رسیده که معادل یک دهم سطح دوران قبل از تحریم‌ها است.اگرچه آمارهای رسمی چین نشان می‌دهد که در سال گذشته میلادی کمتر از یک و نیم میلیارد دلار واردات نفت از ایران داشته، اما گزارش‌های زیادی از فروش پنهانی نفت ایران به چین تحت نام نفت اندونزی و مالزی توسط شرکت‌های ردیابی نفتکش‌ها منتشر شده است.
حتی با احتساب فروش پنهانی نفت نیز صادرات نفت خام ایران به چین معادل یک سوم دوران قبل از تحریمهای آمریکا است.چین سال گذشته ۴ / ۶ میلیارد دلار واردات و ۸ و نیم میلیارد دلار صادرات به ایران داشت که نسبت به سال ۲۰۱۹ به ترتیب ۵۲ درصد و ۱۱ درصد کاهش یافته است. صادرات ایران به چین در سال ۲۰۱۸ بیش از ۲۱ میلیارد دلار بود.هند نیز دومین مشتری نفتی ایران در سال ۲۰۱۷ بود، اما بعد از تحریمهای آمریکا خرید نفت از ایران را متوقف کرد و صادرات ایران به این کشور به شدت سقوط کرده است.
بر اساس آمارهای وزارت اقتصاد هند، این کشور پارسال زیر ۳۰۰ میلیون دلار واردات از ایران داشت، در حالی که این رقم در سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۱۸ میلادی به ترتیب ۴ / ۳ میلیارد و ۸ / ۱۴ میلیارد دلار بود. بدین ترتیب صادرات ایران به هند طی سه سال گذشته ۵۰ برابر افت کرده است. علت افت ۵۰ برابری صادرات ایران به هند در این نکته است که نفت خام در دوران قبل از تحریم‌ها بخش اعظم صادرات جمهوری اسلامی به هند را تشکیل می‌داد. هند با قطع خرید نفت ایران، واردات نفت از دیگر کشورها، خصوصا کشورهای عرب حوزه خلیج فارس را افزایش داده است. وضعیت مشابهی برای ژاپن و کره جنوبی نیز رخ داده است.صادرات هند به ایران در سال گذشته میلادی به ۲ میلیارد و ۲۴۰ میلیون دلار رسید که ۴۱ درصد کمتر از سال ۲۰۱۹ است.محمدجواد ظریف وزیر خارجه جمهوری اسلامی به‌تازگی اعلام کرد که ۱۰ میلیارد دلار دارایی‌های مالی ایران در ژاپن و کره جنوبی مسدود شده است. علت امر در این نکته است که برخلاف دیگر شرکای اصلی ایران، صادرات این کشورها به جمهوری اسلامی بسیار اندک است و راهی برای استفاده از دارایی‌های بلوک شده ایران در این کشورها وجود ندارد.بر اساس تحریم‌ها، ایران تنها می‌تواند از دارایی‌های بلوک شده خود در خرید کالاهای انساندوستانه از همان کشورها استفاده کند.آمارهای گمرک کره جنوبی نشان می‌دهد که این کشور در سال ۲۰۲۰ کلا زیر ۹ میلیون دلار واردات از ایران داشته است. این رقم در سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۱۸ به ترتیب ۱ / ۲ و ۱ / ۴ دلار بود.
صادرات کره جنوبی به ایران نیز از ۳ / ۲ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۸ به ۲۸۲ میلیون دلار در سال ۲۰۱۹ و ۱۸۶ میلیون دلار در سال ۲۰۲۰ رسیده است. قبل از تحریمهای آمریکا، کره جنوبی چهارمین مشتری بزرگ نفت ایران بود، اما این کشور خرید نفت از جمهوری اسلامی را حتی خیلی زودتر از توقف معافیت نفتی ایالات متحده به مشتریان نفتی جمهوری اسلامی متوقف کرد. کره جنوبی بزرگترین مشتری میعانات گازی ایران بود. این نوع نفت بسیار سبک و مرغوب است و از میادین گازی تولید می‌شود.آمارهای وزارت اقتصاد ژاپن نیز نشان می‌دهد وارداتش از ایران در سال گذشته میلادی به شدت سقوط کرده است. این کشور پارسال تنها ۳۴ میلیون دلار واردات از ایران داشت، در حالی که این رقم در سال ۲۰۱۹ بیش از ۲ / ۱ میلیارد دلار و در سال ۲۰۱۸ بیش از ۶ / ۳ میلیارد دلار بود.صادرات ژاپن به ایران نیز از ۷۳۲ میلیون دلار در سال ۲۰۱۸ به ۶۷ میلیون دلار در سال ۲۰۱۹ و ۸۱ میلیون دلار در سال گذشته میلادی افت کرده است.ژاپن در دوران پیش از تحریمهای آمریکا چهارمین مشتری بزرگ نفت خام ایران بود. اما این کشور نیز مانند کره جنوبی بسیار زودتر از توقف معافیت‌های نفتی آمریکا به مشتریان ایران خرید نفت از جمهوری اسلامی را متوقف کرد.شایان ذکر است که عراق و امارات متحده عربی گزارش بازرگانی با ایران در سال گذشته میلادی را هنوز منتشر نکرده‌اند.