وقتی به سراغ چرایی این اتفاق رفتیم، باز هم رد پای دلار 4200 مشهود بود و بلای این ارز خانمان سوز که در ابتدای گرانی ارز مصوب شد، حالا بر سر اقتصاد کشور در حال آوار شدن است. با این حال امروز به حرف های تکراری در خصوص سریال آفت ارز 4200 نخواهیم پرداخت و سعی داریم درباره دلایل وابستگی کشور به واردات روغن و دانه های روغنی بپردازیم.
دلیل کمبود روغن نباتی در بازار
بررسی‌ها در بازار نشان می‌دهد که روغن نباتی در مغازه‌ها با توزیع نامناسب همراه است و بیشتر هایپرمارکت ها و سوپر مارکت ها تنها یک یا دو برند روغن را در قفسه های شان دارند که تعداد آن هم محدود است. برخی از مغازه ها هم روغن را بیش از دو برابر قیمت درج شده روی کالا عرضه می کنند. دبیر انجمن صنفی روغن نباتی، تقاضای کاذب در برابر میزان عرضه، افزایش قیمت حلب، مشکلات تخصیص ارز به واردات روغن پالم، شیوع ویروس کرونا و افزایش ذخایر کشور‌های هند و چین را از دلایل اصلی گرانی روغن در بازار مطرح می‌کند و این نوید را می‌دهد که خیلی زود با رایزنی‌های صورت گرفته، بازار روغن مجدد به آرامش می‌رسد.
با این حال باید به این نکته توجه داشت که تخصیص ندادن ارز 4200 به دانه های روغنی و مواد اولیه تهیه روغن از مهم ترین دلایل گرانی روغن است و به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، روغن به میزان کافی در کشور وجود دارد فقط عده ای سودجو برای گران تر فروختن، آن ها را احتکار کرده اند، اما این نکته پر اهمیت را هم باید در نظر گرفت که در این سال ها قدم ها به سمت خودکفایی در کاشت دانه های روغنی بسیار کند برداشته شده است.
مقدار روغن مورد نیاز کشور
آمارها نشان می دهد که سالانه در کشور حدود دو میلیون تن روغن نیاز است که به گفته دبیر انجمن روغن نباتی ایران یک میلیون و 500 هزار تن آن از محل روغن خام وارداتی و بقیه آن هم از محل دانه‌های روغنی وارداتی و روغن‌کشی در کشور تامین می شود. این آمار نشان می دهد که روغن خوراکی در کشورمان بسیار وابسته به واردات است. در همین زمینه معاون وزیر صمت به «خبرگزاری مهر» گفته است: «هم اکنون ۸۵ درصد روغن مورد نیاز کشور وارداتی است که این آمار در گذشته ۹۸ درصد بوده.»
سرانه مصرف در ایران و جهان
طبق توصیه سازمان جهانی بهداشت (WHO) هر فرد می تواند روزانه ۲۰ تا ۳۵ درصد از انرژی مورد نیاز خود را از چربی ها دریافت کند. بنابراین سرانه مصرف باید به صورت میانگین 12.6 کیلوگرم در سال باشد. این در حالی است که بر اساس گزارش پایگاه اطلاع رسانی اقتصاد مقاومتی سرانه مصرفی روغن نباتی در کشور ما به صورت میانگین 21.6 کیلوگرم در سال است. این یعنی مصرف روغن نباتی در کشور ما نسبت به متوسط جهانی بسیار بالاست و همین موضوع یکی از دلایل وابستگی بیش از اندازه کشورمان به واردات روغن است که عوارض متعددی نیز دارد و باعث رسوب اسیدهای چرب در عروق انسان و ایجاد مشکلات بسیاری نظیر افزایش بیماری های قلبی و سرطان می شود.
خودکفایی روغن مستلزم چیست؟
طرح خوداتکایی دانه‌های روغنی یکی از مهم‌ترین طرح‌های وزارت جهاد کشاورزی در جهت کاهش وابستگی به خارج و تأمین نیاز روغن کشور در داخل است؛ طرحی که اگر به سرانجام برسد می تواند نیاز کشور به کالای استراتژیک مثل روغن را مانند گندم به خودکفایی نزدیک کند. البته در سال های گذشته متاسفانه این طرح با سرعت بسیار کندی جلو رفته و عقب ماندگی زیادی در برنامه دیده می شود که نیاز است سرعت بیشتری به خود بگیرد.سال 94 بود که این طرح 10 ساله تا افق 1404 تدوین و از نیمه دوم همان سال 94 آغاز شد.
علیرضا مهاجر، مجری دانه‌های روغنی وزارت جهاد کشاورزی درباره پیشرفت این موضوع گفته: «باید در پایان این ۱۰ سال، حداقل ۷۰ درصد نیاز کشور به روغن را در داخل تأمین کنیم که توانسته ایم از 6 درصد تولید به 16 درصد برسیم. بیشترین تمرکز ما در این زمینه روی محصول کلزاست، چراکه این دانه در پاییز کشت می‌شود و از نزولات جوی استفاده می‌کند، بنابراین به حل بحران کم آبی کشور نیز کمک خواهد شد.»این صحبت ها نشان می دهد که با گذشت حدود پنج سال از اجرای این طرح، تاکنون پیش بینی ها محقق نشده است.
به عبارت دیگر، طی این پنج سال، میزان خوداتکایی تنها حدود ۱۰ درصد رشد کرده و از ۶ درصد به ١٦ درصد رسیده است. همچنین وضعیت موجود گویای این نیست که مسئولان بتوانند در مدت باقی مانده عقب ماندگی ایجادشده را جبران کنند و به اهداف برنامه دست یابند. به گفته مسئولان وزارت جهاد کشاورزی در سال ۹۴، حدود 46 هزار تن تولید کلزا در کشور داشته ایم که این میزان اکنون به 400 هزار تن رسیده است.علی خان محمدی مدیرعامل مجمع ملی نخبگان کشاورزی هم به سایت صنعت غذا گفته است: «به رغم اقلیم های مختلف برای کشت دانه های روغنی، اعلام نامناسب قیمت خرید تضمینی و نبود زیرساخت های لازم مانع دستیابی به تامین روغن مورد نیاز در داخل شده است.»
چکیده گزارش
سهم تولید داخل از روغن تنها 15 تا 16 درصد از کل روغن مورد نیاز کشور است و طرح خودکفایی دانه های روغنی هم از سال 94 تا کنون رشد کمی داشته است. به همین دلیل نیاز است که مسئولان با خرید تضمینی دانه های روغنی مانند کلزا که با اقلیم کشور ما همخوانی دارد در جهت ایجاد زیرساخت های لازم برای سرعت بخشیدن به خودکفایی گام بردارند. همچنین در کنار مسئولیت مسئولان این نکته را هم نباید فراموش کرد که مصرف بیش از حد روغن نباتی در کشورمان که تقریبا نزدیک به دو برابر میانگین جهانی است، نه تنها باعث کند شدن رسیدن به خودکفایی در تولید روغن می شود بلکه بیماری های مختلفی هم در پی دارد و بهتر است ما هم در کنار مسئولان در جهت کم کردن مصرف روغن خوراکی گام برداریم.