هرچند اهمیت حساب‌های منطقه‌ای در شناخت تولید ناخالص داخلی استان‌ها بر تهیه‌کنندگان این حساب پوشیده نیست، اما جزئیات بسیار زیاد موردنیاز و فرآیند پیچیده محاسبات، همواره سبب شده تا ارائه حساب تولید استان‌ها، با تاخیر همراه باشد.

تمرکز اقتصاد

نتایج مذکور حاکی از آن است که در سال ١٣٩٨ بیش از ٧٠ درصد محصول ناخالص داخلی در استان‌های تهران، خوزستان، اصفهان، بوشهر، خراسان رضوی، فارس، آذربایجان شرقی، مازندران، البرز و کرمان تولید شده ‌است. به‌طور دقیق‌تر، بیش از یک‌سوم تولید در استان‌های تهران و خوزستان حاصل شده است. استان تهران با ثبت تولید ناخالص داخلی ۷۴۰ هزار میلیارد تومانی، بیشترین سهم را از تولید کل داشته؛ معادل ۱/ ۲۲ درصد. در واقع بیش از یک‌پنجم تولید ناخالص داخلی کشور، در پرجمعیت‌ترین استان کشور حاصل می‌شود. بیشترین سهم را در تولید تهران،خدمات مربوط به املاک و مستغلات دارد. قریب به یک‌پنجم از تولید ناخالص داخلی استان، مربوط به این حوزه است. صنعت در این استان، سهم ۱/ ۱۵ درصدی از تولید کل داشته است.

خوزستان دومین اقتصاد بزرگ در بین استان‌ها محسوب می‌شود. این استان سهم ۸/ ۱۴ درصدی از تولید ناخالص داشته است. البته سهم خوزستان از سفره اقتصاد، در سال ۹۸ نسبت به سال ۹۷، با کاهش ۶/ ۱ درصدی همراه شده است؛ چرا که سهم نفت از اقتصاد ایران در طول دو سال اخیر به واسطه تحریم‌ها با کاهش همراه بوده است. در استان خوزستان نیز نفت، بار اصلی تولید را به دوش می‌کشد. ۶۸ درصد از تولید استان خوزستان مربوط به بخش «استخراج معدن» است. صنعت خوزستان دومین بخش بزرگ اقتصادی استان محسوب می‌شود.

اما سومین استان بزرگ اقتصادی، برای بسیاری احتمالا قابل پیش‌بینی نیست؛ استان بوشهر. تولید ناخالص داخلی این استان در سال گذشته معادل ۲۰۲هزار میلیارد تومان بوده است؛ یعنی بیش از یک چهارم استان تهران. در این استان، بزرگ‌ترین بخش اقتصادی «تامین برق، گاز، بخار و تهویه هوا» است. بیش از نیمی از تولید استان، مربوط به این بخش است که این مساله احتمالا متاثر از نیروگاه‌های گازی و اتمی استان بوده است. البته «صنعت» و «استخراج معدن» نیز در اقتصاد بوشهر، سهم پررنگی دارند. در این استان پالایشگاه‌های مهم و تاسیسات نفت، گاز و پتروشیمی گسترده‌ای نیز وجود دارد.

استان‌های اصفهان و خراسان رضوی، در رتبه‌های چهارم و پنجم بزرگ‌ترین اقتصادهای کشور قرار دارند. می‌توان گفت اقتصاد اصفهان بر صنعت بنا شده است. در این استان، ۳۱ درصد از بار تولید ناخالص داخلی بر عهده صنعت است. در این استان نیز خدمات املاک و مستغلات نقش پررنگی دارد، اما نه به اندازه تهران. اگر اقتصاد تهران و اصفهان را در کنار یکدیگر قرار دهیم، شباهت دیگری هم یافت می‌شود، در اصفهان نیز بخش خدمات «عمده‌فروشی و خرده‌فروشی، تعمیر وسایل نقلیه موتوری و موتورسیکلت»، سهم کلیدی دارد؛ ۳/ ۱۶ درصد از GDP استان در این بخش خلق شده است. اما در مورد خراسان رضوی، قضیه کمی متفاوت است. در این استان، سهم بخش کشاورزی در تولید ناخالص داخلی پررنگ بوده است. بیش از ۱۱ درصد از تولید استان مربوط به «کشاورزی، شکار، جنگل‌داری و ماهیگیری» است. البته در خراسان رضوی نیز دو بخش خدماتی عمده‌فروشی و خرده‌فروشی و املاک و مستغلات نقش مهمی بازی کرده‌اند.

ضعیف‌ترین استان‌ها

با اینکه خراسان رضوی نقش پررنگی در اقتصاد ایران دارد اما همسایگانش، کمترین اثر را بر تولید ناخالص کل داشته‌اند. مجموعه سهم خراسان‌های شمالی و جنوبی در GDP کشور معادل یک درصد بوده است. اقتصاد تهران، به‌عنوان حجیم‌ترین اقتصاد کشور، در حدود ۵۰ برابر اقتصاد خراسان جنوبی، به‌عنوان کوچک‌ترین اقتصاد استان‌ها است. حتی اقتصاد خراسان رضوی، تقریبا ۱۰ برابر اقتصاد خراسان جنوبی است. در نحیف‌ترین استان از نظر اقتصادی، کشاورزی بار اصلی را بر عهده دارد. شاید زمان توسعه این استان از مسیر کشاورزی گذشته و به همین دلیل هم سطح تولید ناخالص داخلی استان، پایین مانده است. ۶/ ۱۷ درصد از تولید ناخالص داخلی استان وابسته به بخش کشاورزی است. نکته مثبت در خراسان جنوبی این است که سهم صنعت و برخی از خدمات، نسبت به سال ۹۷ افزایش یافته است. اطلس اقتصاد خراسان شمالی نیز شباهت زیادی به همنام جنوبی‌اش دارد. در این استان نیز بیش از یک‌پنجم تولید، در بخش کشاورزی گزارش شده و صنعت، ساختمان و خدمات عمده‌فروشی در مرتبه بعدی قرار می‌گیرند.

سردمداران بخش‌ها

به داده‌های مرکز آمار از دریچه دیگر نیز می‌توان نگاه کرد؛ دریچه‌ای که نشان دهد در بخش‌های عمده کشاورزی، صنعت و خدمات، کدام بخش‌ها بیشترین سهم را در کشور داشته‌اند. بر اساس گزارش مرکز آمار، استان‌های مازندران و فارس به ترتیب با ۳۶/ ۸ و۸۱/ ۷ درصد بیشترین سهم تولید گروه کشاورزی در کشور را به خود اختصاص داده‌اند. در گروه صنعت که شامل بخش‌های استخراج نفت خام و گاز طبیعی، استخراج سایر معادن، صنعت، تامین آب، برق و گاز طبیعی و ساختمان است، استان‌های خوزستان و بوشهر بیشترین سهم‌ها را در کشور دارند. در گروه خدمات نیز استان تهران با ۴/ ۳۳ درصد با اختلاف زیاد بیشترین سهم ارزش‌افزوده را داشته است. ۵۲۸ هزار میلیارد تومان از تولید ناخالص داخلی استان تهران، مربوط به خدمات بوده که یک‌سوم کل تولید بخش خدمات در کشور است.