تشریح زیست‌بوم نوآوری وزارت نیرو

شعبان‌زاده با ارائه تصویر کلان از بازیگران زیست‌بوم ملی نوآوری گفت: در سطح کلان، شورای عالی عتف، وزارت علوم، معاونت علمی، دانشگاه‌ها، شرکت‌های دانش‌بنیان و نهاد‌های اقتصادی عناصر اصلی این زیست‌بوم هستند. در مجموعه وزارت نیرو نیز معاونت پژوهش و فناوری نقش سیاست‌گذار را دارد و پژوهشگاه نیرو، مراکز رشد، پارک فناوری نیرو و صندوق پژوهش و فناوری نیرو اجزای اصلی این ساختار را تشکیل می‌دهند. وی اعلام کرد: پارک فناوری نیرو هفته آینده افتتاح می‌شود و با فعال شدن آن، ظرفیت توسعه بازار و بازاریابی برای شرکت‌های دانش‌بنیان حوزه آب و برق به شکل قابل توجهی افزایش خواهد یافت.

سیاست‌های سه‌گانه پژوهش و فناوری وزارت نیرو

مدیرکل دفتر آموزش، تحقیقات و نوآوری وزارت نیرو درباره خط‌مشی‌های اصلی این وزارتخانه گفت: سیاست‌های پژوهش و فناوری در سه بخش توانمندسازی، کارآمدسازی و اثربخشی تعریف شده است.وی در تشریح بخش توانمندسازی افزود: توسعه زیست‌بوم نوآوری نیرو، تقویت صندوق پژوهش و فناوری نیرو، ورود احتمالی آب‌نیرو به‌عنوان سهامدار صندوق، بهره‌گیری از ظرفیت ماده ۹۹ برنامه هفتم توسعه و اجرایی شدن الزام شرکت‌ها به تخصیص حداقل ۰/۸ درصد درآمد عملیاتی به حوزه پژوهش از اقدامات مهم این بخش است.شعبان‌زاده با اشاره به ظرفیت‌های مالی بخش پژوهش گفت: قانون جهش تولید دانش‌بنیان مشوق‌های مالیاتی و تسهیلات حمایتی ارزشمندی برای شرکت‌های فناور فراهم کرده که باید حداکثر بهره‌برداری از آن انجام شود.

لزوم تقویت بانک اطلاعات پژوهشی بخش آب

وی با انتقاد از نبود یک نظام منسجم اطلاعات پژوهشی در بخش آب افزود: در حوزه برق سامانه‌های مدیریت قرارداد‌ها و بودجه پژوهشی فعال است، اما در بخش آب هنوز این انسجام وجود ندارد و باید برای ایجاد بانک اطلاعاتی متمرکز اقدام فوری صورت گیرد.

رشد خرید محصولات دانش‌بنیان در وزارت نیرو

شعبان‌زاده با اشاره به تقویت تعامل وزارت نیرو با شرکت‌های دانش‌بنیان عنوان کرد: سال گذشته حدود ۱۱ همت خرید محصولات و خدمات دانش‌بنیان توسط شرکت‌های زیرمجموعه وزارت نیرو انجام شد؛ با این حال بخش عمده این خرید‌ها در صنعت برق بوده است و انتظار داریم بخش آب نیز سهم بیشتری در بومی‌سازی فناوری ایفا کند.وی با تقدیر از شرکت‌های برق به دلیل پذیرش ریسک خرید محصولات داخلی گفت: این رویکرد نشان می‌دهد مدیران حوزه برق در حمایت از تولید داخل و فناوری بومی پیشتاز هستند.

تاکید بر نقش آب‌نیرو در بومی‌سازی

شعبان‌زاده در پایان با اشاره به جایگاه شرکت آب‌نیرو اظهار کرد: این شرکت به‌عنوان مجری پروژه‌های بزرگ سدسازی و نیروگاه‌های برق‌آبی می‌تواند نقش کلیدی در توسعه فناوری‌های بومی داشته باشد و انتظار می‌رود با رویکرد پژوهش‌محور، نقش‌آفرینی خود را در زنجیره نوآوری تقویت کند.

* تدوین نقشه راه پژوهشی در پنج محور کلیدی

مدیر پژوهش و مدیریت دانش شرکت آب و نیرو با تأکید بر نقش تعیین‌کننده پژوهش‌های نوآورانه در توسعه سامانه‌ها و تجهیزات بومی صنعت آب، اعلام کرد این شرکت در پنج محور اصلی از جمله منابع آب، محیط‌زیست، اقتصاد و هوش مصنوعی در حال تدوین نقشه راه پژوهشی است و مجموعه‌ای از دستاوردها و پروژه‌های نوین در این مراسم ارائه می‌شود.سعید جمالی، در مراسم بزرگداشت هفته پژوهش و روز سد و نیروگاه برق‌آبی، تحقیق و پژوهش را زیربنای توسعه فناوری‌های نوین در صنعت آب و نیرو دانست و تأکید کرد بسیاری از پروژه‌های مهم و ماندگار این شرکت، از مطالعات کوچک و نوآورانه آغاز شده و امروز به سامانه‌های عملیاتی در سطح ملی تبدیل شده‌اند.جمالی با اشاره به اینکه پاسخ به پرسش‌های تخصصی صنعت آب بدون پژوهش‌های عمیق امکان‌پذیر نیست، گفت: بخش بزرگی از دستاورد‌های امروز ما نتیجه پژوهش‌هایی است که برای نخستین بار در کشور انجام شده و به بومی‌سازی تجهیزات، توسعه سیستم‌ها و ایجاد سامانه‌های کاربردی منجر شده است.وی سامانه کشتار سیل آب‌نیرو» را نمونه‌ای از اولین سامانه‌های عملیاتی مبتنی بر پژوهش‌های داخلی عنوان کرد و افزود: سامانه برنامه‌ریزی منابع آب و بهره‌برداری سدها، از دیگر پروژه‌هایی است که ریشه در فعالیت‌های تحقیقاتی دارد و امروز نقش مهمی در مدیریت منابع آب ایفا می‌کند.

مدیر پژوهش و مدیریت دانش شرکت آب و نیرو با بیان اینکه این شرکت در سال‌های اخیر تحقیقات خود را در قالب پنج محور اصلی از جمله منابع آب، محیط‌زیست، اقتصاد، هوش مصنوعی و توسعه سامانه‌های مدیریتی سامان‌دهی کرده است، توضیح داد: در این محور‌ها به دنبال تدوین نقشه راه پژوهشی هستیم تا مسیر مشخصی برای توسعه مطالعات و دستاورد‌های علمی فراهم شود. جمالی حضور پرشمار پژوهشگران، اساتید دانشگاهی و متخصصان را فرصتی ارزشمند برای پاسخ‌گویی به نیاز‌های صنعت آب و نیرو دانست و گفت: امروز چند ارائه تخصصی خواهیم داشت که مجموعه‌ای از دستاوردها، تجربیات و رویکرد‌های نوآورانه در سال گذشته را تشریح می‌کند.

* اهمیت راهبردی انرژی‌های تجدیدپذیر در امنیت انرژی ایران

سخنران دیگر این مراسم رئیس دانشکده اقتصاد دانشگاه خوارزمی بود که  با تاکید بر ضرورت استانداردسازی منافع اقتصادی، اجتماعی و محیط‌زیستی نیروگاه‌های برق‌آبی، هشدار داد رشد شتابان هوش مصنوعی و توسعه مراکز داده، تقاضای جهانی برق را طی سال‌های ۲۰۲۵ تا ۲۰۳۰ دو برابر خواهد کرد.محمد صیادی، با تأکید بر ضرورت استانداردسازی منافع اقتصادی، اجتماعی و محیط‌زیستی نیروگاه‌های برق‌آبی کشور، رشد فزاینده تقاضای جهانی برای برق را نتیجه توسعه هوش مصنوعی و افزایش ظرفیت مراکز داده دانست و بر اهمیت راهبردی انرژی‌های تجدیدپذیر در امنیت انرژی ایران تأکید کرد. صیادی، با بیان اینکه این همکاری دومین پروژه مشترک میان دانشگاه خوارزمی و شرکت توسعه منابع آب است، گفت: در گذار انقلاب‌های صنعتی، هیچ‌گاه اهمیت دسترسی به برق به اندازه امروز و با ظهور انقلاب هوش مصنوعی برجسته نبوده است.وی با اشاره به آمار‌های جهانی مصرف انرژی در حوزه فناوری، اظهار کرد: در سال ۲۰۲۱ حجم کار دیتاسنتر‌های دنیا ۹ برابر شد، اما مصرف برق تقریباً ثابت ماند. با این حال پس از ۲۰۲۱ رشد مصرف برق ناشی از توسعه مدل‌های هوش مصنوعی انفجاری بوده است؛ به‌طوری که یک مدل هوش مصنوعی تا ۱۰۰ برابر یک سرور معمولی برق مصرف می‌کند و پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد بین سال‌های ۲۰۲۵ تا ۲۰۳۰ تقاضای جهانی برق در این بخش دو برابر خواهد شد.صیادی با بیان اینکه دسترسی به برق امروز یکی از شاخص‌های مهم کیفیت زندگی و حتی درآمد سرانه کشور‌ها محسوب می‌شود، افزود: روشنایی شب یا همان Night Light یکی از معیار‌های اقتصادی برای سنجش رفاه است و نشان می‌دهد کشور‌هایی که دسترسی پایدار به برق دارند، زیست شبانه و استاندارد زندگی بالاتری تجربه می‌کنند. این موضوع اهمیت حرکت به سمت انرژی پاک و بهبود کیفیت شبکه برق را دوچندان می‌کند.

مزایای محیط‌زیستی نیروگاه‌های برق‌آبی

رئیس دانشکده اقتصاد دانشگاه خوارزمی در بخش دیگری از سخنان خود به مزایای محیط‌زیستی نیروگاه‌های برق‌آبی اشاره کرد و گفت: به‌طور متوسط هر مگاوات‌ساعت برق تولیدی در نیروگاه‌های حرارتی حدود ۶۸۰ کیلوگرم CO₂ منتشر می‌کند. ورود نیروگاه‌های برق‌آبی به مدار می‌تواند به‌طور مستقیم این میزان از انتشار را کاهش دهد که یکی از بزرگ‌ترین مزایای زیست‌محیطی این نیروگاه‌هاست.وی کنترل تغییرات هیدرولوژیکی ناشی از تغییر اقلیم، کاهش اثرات سیلاب‌های حدی، ارتقای کیفیت آب پشت سد‌ها و فراهم شدن بستر مناسب برای رشد آبزیان را از دیگر مزایای مهم برشمرد.

مزایای اقتصادی و نقش نیروگاه‌های برق‌آبی در امنیت انرژی

صیادی با اشاره به مزایای گسترده اقتصادی نیروگاه‌های برق‌آبی گفت: برای تولید هر کیلووات‌ساعت برق حرارتی، بین ۱۲ تا ۱۳ سنت سوخت مصرف می‌شود. در مقابل، نیروگاه‌های برق‌آبی با کاهش مصرف سوخت، نقش مهمی در مدیریت هزینه‌ها و افزایش بهره‌وری دارند.وی افزود: نیروگاه‌های برق‌آبی علاوه بر تولید برق، در تأمین آب شرب و کشاورزی، ایجاد اشتغال، کاهش قیمت عمده‌فروشی برق، تقویت محتوای بومی و ارتقای پایداری شبکه نقش‌آفرینی می‌کنند. در پارادایم امنیت انرژی، این نیروگاه‌ها یکی از بازیگران اصلی خلق ارزش در حوزه‌های اقتصادی، اجتماعی و ژئوپلیتیکی هستند.

اهمیت تنوع‌بخشی به سبد انرژی کشور

صیادی با انتقاد از وابستگی بیش از ۸۰ درصدی کشور به گاز طبیعی، اظهار کرد: گازمحور شدن تولید انرژی در کشور موجب ناترازی شده و توسعه واقعی انرژی‌های تجدیدپذیر را محدود کرده است. تنوع‌بخشی به منابع تولید انرژی، یکی از پایه‌های اصلی امنیت انرژی است و نیروگاه‌های برق‌آبی می‌توانند به‌طور موثر این تنوع را فراهم کنند.

ضرورت توسعه نیروگاه‌های تلمبه‌ذخیره‌ای و پروژه‌های هیبریدی

وی با اشاره به نقش نیروگاه‌های تلمبه‌ذخیره‌ای به‌عنوان پشتوانه شبکه برق کشور و تکمیل‌کننده توسعه تجدیدپذیر‌ها بیان کرد: توسعه انرژی‌های خورشیدی و بادی بدون داشتن پشتیبان، پایدار نیست. نیروگاه‌های برق‌آبی تلمبه‌ذخیره‌ای می‌توانند ظرفیت ذخیره‌سازی مورد نیاز در زمان پیک را تأمین و نوسانات تولید انرژی‌های تجدیدپذیر را جبران کنند.صیادی سپس با معرفی نمونه‌های موفق جهانی در حوزه پروژه‌های هیبریدی برق‌آبی  خورشیدی  بادی در هند، نپال، بریتانیا، چین و دیگر کشورها، افزود: این طرح‌ها علاوه بر صرفه‌جویی اقتصادی و کاهش انتشار گاز‌های گلخانه‌ای، موجب افزایش وابستگی اقتصادی میان کشور‌ها و تقویت روابط ژئوپلیتیکی می‌شوند.وی در پایان تأکید کرد: نیروگاه‌های برق‌آبی، چه در مقیاس کوچک و چه بزرگ، مجموعه‌ای از منافع مشترک اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی دارند که استانداردسازی و شفاف‌سازی این منافع می‌تواند نقش مهمی در تصمیم‌گیری‌های کلان انرژی کشور ایجاد کند. افزایش تنوع در سبد انرژی، تقویت امنیت انرژی و پایداری شبکه بدون توسعه نیروگاه‌های برق‌آبی و تلمبه‌ذخیره‌ای ممکن نیست.

* راه‌اندازی شرکت بازارسازی نیرو در سال جاری  در دستور کار وزارت نیرو  

مدیرکل دفتر آموزش، تحقیقات و نوآوری وزارت نیرو  نیز در سخنان خود محور را بر اقتصاد دانش‌بنیان و اکوسیستم ملی نوآوری قرار داد: وگفت: «قدرت کشورها در منابع طبیعی نیست، در دانشی است که می‌توانند تولید و تجاری‌سازی کنند. شاخص ملی انتقال فناوری امروز عدد ۴۸ است و باید این شاخص را ارتقا دهیم.»  شعبان نژادافزود: «وزارت نیرو در لایه سیاست‌گذاری و حاکمیت، پشتیبان اکوسیستم نوآوری است که شامل دانشگاه‌ها، شرکت‌های دانش‌بنیان، هسته‌های فناور و صندوق نوآوری شکوفایی می‌شود. سیاست ما تأمین منابع و زیرساخت‌هاست و راه‌اندازی شرکت بازارسازی نیرو امسال با جدیت در دستور کار قرار گرفته است.»وی به آیین‌نامه حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان اشاره کرد و گفت: «باید منابع مالی پژوهش را متنوع کنیم. درصدی از درآمد شرکت‌ها باید مستقیم وارد چرخه تحقیق و توسعه شود. این سازوکار، ثبات مالی پژوهش را تضمین می‌کند.»

شعبان‌زاده تأکید کرد که شورای راهبری پژوهش و فناوری با حضور وزارت علوم، آب و فاضلاب و سندیکاها تشکیل شده تا تجاری‌سازی دستاوردها تسهیل گردد. او گفت: «سیاست کلیدی ما توسعه سامانه‌های تحقیقاتی برای مدیریت هزینه و زمان و هدایت تحقیقات به‌سوی نیازهای واقعی صنعت برق و آب کشور است.» در پایان سخنانش افزود: «ما باید از مرحله پژوهش صرف عبور کنیم و محصولات بومی و ساخت داخل را جایگزین واردات نماییم. موفقیت در این مسیر تضمین‌کننده اقتصاد مقاومتی و پایداری فناوری در حوزه انرژی است.»

* نوآوری در طراحی و بهره‌برداری سیستم‌های آبی

به گزارش خبرنگار اقتصاد میهن، در ادامه این برنامه ، جانشین معاون در امور بهره‌برداری، نگهداری و تعمیرات شرکت آب و نیرو، با تأکید بر مهندسی کاربردی گفت: «نوآوری در طراحی و بهره‌برداری سیستم‌های آبی نیازمند نگاه علمی‌ـ‌عملی است. شرایط بهداشتی و زیست‌محیطی تأسیسات باید دائماً بازبینی شود تا از آسیب‌های احتمالی مانند لرزش‌های شدید جلوگیری گردد.» شریعت رضوی به تجربیات سال ۱۳۹۹ اشاره کرد: «در آن سال مشکل پاره‌شدن لاستیک آب‌بند بر اثر فشار زیاد مشاهده شد. این مسئله به بررسی دقیق و طراحی مجدد سیستم‌ها منجر گردید.»

وی گفت: «در حال حاضر طراحی‌های تازه‌ای برای آب‌بندی شیرهای نیروگاهی در دست انجام است تا عملکرد سیستم‌ها بهبود یابد و محصولات بر اساس نیاز واقعی صنعت آب و نیرو تولید شوند. این کارها اگرچه جزئی به‌نظر می‌رسند، اما تأثیر قابل‌توجهی بر بهره‌وری و ایمنی دارند.» شریعت رضوی تأکید کرد: «دانش فنی داخلی امروز قادر است مشکلاتی را حل کند که پیش‌تر نیازمند همکاری خارجی بود. ما باید این توان را تقویت کنیم و با آموزش مستمر، تجربه میدانی مهندسان را به راه‌حل‌های فنی تبدیل نماییم.»

* کاهش ۴۰ درصدی تولید انرژی در نیروگاه‌های برق آبی

مدیر امور برنامه‌ریزی تولید و بازار برق در شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران گفت: اکنون و با توجه به اینکه در سال ششم خشکسالی قرار داریم، وضعیت تولید انرژی نسبت به سال گذشته تقریباً ۳۰ تا ۴۰ درصد کاهش داشته است. حسین علوی امروزدر حاشیه همایش روزملی سد و نیروگاه برق آبی در شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران در خصوص آخرین وضعیت نیروگاه‌های برق آبی ادامه داد: مجموعه ما مدیریت سه هزار و ۳۰۰ مگاوات نیروگاه احداث شده‌ای که توسط این شرکت انجام شده، برعهده دارد.وی افزود: با این حال، با توجه به مدیریتی که پیش‌بینی شده بود و با در نظر گرفتن وضعیت آب کشور، توانسته‌ایم بهینه‌سازی لازم را انجام دهیم و تنها حدود ۳ تا ۴ درصد از تولید انرژی را بهینه کنیم. البته باید بگویم که کاهش در حداقل مخازن آبی که در اختیار داریم، تقریباً ۴۰ درصد نسبت به سال گذشته است.

مدیر امور برنامه‌ریزی تولید و بازار برق در شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران درباره مدیریت منابع آب گفت: با توجه به اینکه مخازن آبی کشور محدود است و حوزه آبریز‌ها به صورت گسترده در قسمت‌های مختلف کشور واقع شده، با کاهش بارش‌ها و قرار داشتن در سال ششم خشکسالی، حتی بارندگی‌های اندک نیز نمی‌تواند تأمین آب مورد نیاز را تضمین کند.علوی خاطرنشان کرد: روان آب‌ها تحت تأثیر فاکتور‌های دیگری نیز قرار دارند و نیاز است که بارش‌ها تداوم داشته باشد.وی خاطرنشان کرد: با توجه به وضعیت بحرانی که در آن قرار داریم، باید مدیریت مصارف خود را به‌طور جدی‌تری دنبال کنیم.

مدیر امور برنامه‌ریزی تولید و بازار برق در شرکت آب نیرو گفت: در حوزه‌های کشاورزی و سایر مصارف، وزارت نیرو به این موضوع توجه ویژه‌ای دارد و ما برنامه‌های خود را به‌طور مداوم بازبینی می‌کنیم.علوی افزود: تا کنون برنامه‌ریزی‌های ما حداقل سه مرتبه بازبینی شده است و اگر وضعیت بارندگی در کشور بهتر شود، شاید بتوانیم پیش‌بینی بهتری برای آینده انجام دهیم.وی درباره برخی اخبار منتشرشده مبنی بر خروج نیروگاه‌های برق‌آبی از مدار گفت: نیروگاه‌های برق‌آبی به‌طور معمول همیشه آماده‌به‌کار هستند، مگر در زمان تعمیرات، اما اگر مخزن آب نداشته باشد، نمی‌توانند تولید کنند بنابراین عبارت خارج شدن از مدار از نظر فنی دقیق نیست. این مقام مسئول ادامه داد: نیروگاه کارون ۴ حدود ۲۰ روز است که تولید نمی‌کند، اما این به‌دلیل تعمیرات یا نقص نیست؛ بلکه برای ذخیره‌سازی آب جهت پیک تابستان سال آینده است امکان تولید وجود دارد، اما سیاست بهره‌برداری ایجاب می‌کند مخزن برای تابستان پر شود.

مدیر امور برنامه‌ریزی تولید برق شرکت آب و نیرو با تأکید بر جدی بودن شرایط خشکسالی افزود:سه ماه از سال آبی گذشته و بارش‌ها هنوز به حد نرمال نرسیده است در صورتی که الگوی بارش بهبود پیدا کند، می‌توان به افزایش آورد مخازن امید داشت؛ در غیر این صورت حتماً باید مدیریت دقیق‌تری در مصرف انرژی و آب اعمال شود.وی خاطرنشان کرد: در صورت نبود بارش‌های مناسب و تأمین نشدن آورد مخازن، کاهش تولید برق‌آبی قطعی خواهد بود پیش از این پیش‌بینی می‌شد که در ماه‌های آتی به اوج تولید برسیم، اما شرایط فعلی بارش‌ها امکان ارائه پیش‌بینی دقیق را دشوار کرده است.

مدیر امور برنامه‌ریزی تولید برق شرکت آب و نیرو افزود: با وجود اینکه امسال یکی از سال‌های بسیار سخت از نظر تأمین آب بود، مدیریت زمان‌بندی تولید باعث شد تنها در مجموعه شرکت، حدود ۱۶۰۰ ساعت تولید انرژی داشته باشیم که این رقم نسبت به سال گذشته، با وجود کاهش آورد، وضعیت بهتری را نشان می‌دهد.علوی ادامه داد: میزان مشارکت برق‌آبی متغیر و وابسته به شرایط سالانه آورد آب است. در سال‌های خشکسالی این سهم کاهش می‌یابد و در سال‌های نرمال یا پربارش افزایش پیدا می‌کند. به‌طور معمول می‌توان گفت بین ۶ تا ۷ درصد از کل انرژی کشور از محل برق‌آبی تأمین می‌شود، اما در برخی سال‌ها این سهم به بیش از ۱۰ درصد نیز رسیده است. مدیر امور برنامه‌ریزی تولید و بازار برق شرکت آب نیرو خاطرنشان کرد: به‌صورت میانگین و با توجه به شرایط متغیر منابع آب، می‌توان سهم برق‌آبی را حدود چهار تا پنج درصد در نظر گرفت.