البته این‌كه دلیل اصلی مرگ پرندگان از سوی رئیس سازمان حفاظت محیط زیست عنوان شده پایان ماجرای تلخ مرگ پرندگان نیست. در همان مازندران، معاون فنی اداره‌كل محیط زیست استان می‌گوید نسبت به مرگ و میر پرندگان مهاجر تالاب میانكاله بر اثر سم بیوتوكسین تردید وجود دارد. فارغ از تناقض گفته او و عیسی كلانتری، علی‌اكبر یداللهی موارد دیگری هم از این ماجرا را رسانه‌ای كرده است كه در بین افكار عمومی دست به دست می‌شود. اول این‌كه او گفته: «به ما اعلام كردند حق ندارید اعلام كنید عواملش چیست و ما قطعا می‌دانیم ونمی‌توانیم بگوییم.» او در كنار منع شدن از اعلام دلیل مرگ پرندگان هم خبر عجیب‌تری داده است و آن هم این‌كه: «پرندگان مرده در این منطقه سه بار در بازار شهر فریدونكنار عرضه شده‌اند.» موارد دیگر مطرح شده هم جای هزار حرف و حدیث باقی گذاشته است. ریختن سم توسط شكارچیان هر چند مسبوق به سابقه باشد، اما این بار به نظر می‌رسد یك تئوری سوخته است. تخریب عمدی تالاب برای ساخت هتل هم از آن حرف‌هایی است كه اگر تنها كمی آشنا به آن فضا باشید زحمت خواندن و فكر كردن به چنین گزینه‌ای را هم به خودتان نمی‌دهید. اگر رد مراجع رسمی را هم بخواهیم بگیریم باید به دلیل وجود سم بوتولیسم در تالاب میانكاله بپردازیم؛ دلیلی كه برخی كارشناسان معتقدند وارد نشدن آب به میانكاله سبب تولید این سم شده است.
هر چند موضوع دلیل مرگ پرندگان به واسطه جنجال‌های رسانه‌ای اخیر و البته رفتارهای پرتناقض مسؤولان آن‌قدر پیچیده شده است كه حتی معاون اداره‌كل محیط زیست مازندران آن را به صورت امنیتی عنوان می‌كند، اما با كنار هم گذاشتن فرضیه‌های مطرح شده و البته گفته‌های رسمی برخی مسؤولان شاید بتوان به دلیل قطعی این موضوع رسید. عیسی كلانتری، صبح دیروز در یك برنامه تلویزیونی درمورد علت مرگ پرندگان در میانكاله توضیح داد: طبق آخرین گزارش رسمی سازمان دامپزشكی - كه مسؤولیت بررسی بیماری‌های حیات وحش را به‌عهده دارد - سم بوتولیسم سبب تلف شدن پرندگان شده است. آن‌طور كه او عنوان كرده بوتولیسم سمی بسیار خطرناك است كه هر نانوگرم آن می‌تواند پنج نفر را به كشتن دهد. به عبارتی هر دو كیلوگرم از آن می‌تواند تمام انسان‌های روی زمین را نابود كند. اما بوتولیسم چیست و چطور پدیدار می‌شود؟
بوتولیسم بیماری فلج‌كننده، كشنده و مرگباری است كه با هضم توكسین تولید شده از طریق كلستریدیوم بوتولینوم ایجاد می‌شود. شیوع بوتولیسم در پرندگان آبزی حیات وحش اتفاق می‌افتد كه طی آن تعداد زیادی از پرندگان دچار عفونت و تلف می‌شوند. همچنین شیوع بوتولیسم پرندگان می‌تواند هفته‌ها طول بكشد و ممكن است مجدد بازپدید شود.علی صفر ماكنعلی، معاون بهداشتی و پیشگیری سازمان دامپزشكی در این رابطه می‌گوید: كلستریدیوم بوتولینوم یك باكتری بی‌هوازی است كه در گیاهان فاسد و مواد حیوانی تكثیر می‌شود و اغلب در دریاچه‌ها در دوره‌های كمبود اكسیژن و كیفیت پایین آب رخ می‌دهد.
البته این باكتری در تالاب‌ها و دریاچه‌هایی كه بالاترین استانداردهای حفاظتی را هم داشته‌اند، گزارش شده است؛ یعنی تاكنون تمامی عوامل محیطی بروز این رخداد شناسایی نشده است.از گفته‌های علی صفر ماكنعلی می‌توان ردی از دلیل پیدایش این سم را متوجه شد، جایی كه او عنوان می‌كند این سم در دوره‌های كمبود اكسیژن و كیفیت پایین آب رخ می‌دهد. این نظریه در حرف‌های عیسی كلانتری هم تكرار شد. جایی كه او دیروز عنوان كرد وارد نشدن آب به میانكاله، سبب تولید سم بوتولیسم شده است.
حقابه دلیل بروز بوتولیسم است؟
توپ به زمین بی‌آبی میانكاله افتاده است؛ بی‌هوازی بودن، خفگی آب و مانداب شدن آن است كه لاشه بیش از 14 هزار پرنده را روی دست سازمان محیط زیست گذاشته است. نگاهی كه موردنظر عیسی كلانتری هم بود. وارد نشدن آب به تالاب میانكاله درحالی از سوی سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان یكی از عوامل تولید سم بوتولیسم در تالاب مطرح می‌شود كه كیاست امیریان، مدیركل دفتر مدیریت منابع آب حوضه آبریز دریای خزر می‌گوید: «این موضوع كه وارد نشدن آب به میانكاله سبب تولید سم شده است نیاز به بررسی‌های بیشتری دارد. چون ما سازه‌ای برای ذخیره آب در میانكاله نداریم.» امیریان در این باره به ایسنا می‌گوید: «امسال سال خوبی از نظر بارش بود و ما مشكلی در تامین حقابه تالاب میانكاله نداشتیم. از سوی دیگر باید به این نكته توجه كنیم كه در مسیر رهاسازی آب به میانكاله، سازه‌ای از جمله سد یا مخزن مهمی نداریم كه جلوی آب را بگیرد.»
چرا بوتولیسم نبوده است؟
در حالی كه عیسی كلانتری ندادن حقابه تالاب میانكاله را باعث پدید آمدن سم بوتولیسم می‌داند كه هم این موضوع از سوی مدیركل دفتر مدیریت منابع آب حوضه آبریز دریای خزر به نوعی تكذیب شده و هم بسیاری از كارشناسان معتقدند از اساس تئوری وجود بوتولیسم اشتباه است.
یكی از مخالفان وجود بوتولیسم در تالاب هومن ملوك‌پور، دامپزشك حیات وحش است. او به جام‌جم می‌گوید: «اگر بوتولیسم علت مرگ پرندگان می‌شد، محدود به یك منطقه نمی‌شد، چون میانكاله پوشش گیاهی یكسانی دارد و باید كل منطقه درگیر می‌شد.
ضمن این كه اگر بوتولیسم علت مرگ پرندگان باشد باید تعداد تلفات كم و در مدت زمان بیشتری اتفاق می‌افتاد، اما تلفات بسیار در مدت كوتاه را شاهد هستیم.» این نگاه در بدنه خود سازمان محیط زیست هم وجود دارد. چرا كه شهاب‌الدین منتظمی، مدیر دفتر حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست می‌گوید: «باید بپذیریم كه اگر سموم كشاورزی، صنعتی و ... به‌طور مستقیم به آب وارد شده بود، سایر آبزیان از جمله ماهیان نیز باید تلف می‌شدند درحالی‌كه جمعیت زیاد تلف‌شدگان در میانكاله پرندگان كنار آبزی هستند.»
دستكاری در اكوسیستم میانكاله
سم بوتولیسم همچنان متهم ردیف اول است اما دلیل پیدایش آن محل بحث است. در این میان روایت حر منصوری، فعال حوزه محیط زیست كه نزدیك به دو دهه در این منطقه فعالیت می‌كند هم شنیدنی است. او ابتدا به تعداد مرگ پرنده‌ها اشارههای درستی دارد. او البته كه با احتیاط می‌گوید تعداد 14 هزار پرنده تلف شده در برابر تعداد پرندگانی كه در این منطقه شكار می‌شوند عدد چشمگیری نیست، اما نکته ای كه این ماجرا را وحشتناك كرده است ناآگاهی از دلیل این تعداد تلفات است. چرا كه وقتی تا ندانیم دلیل این مرگ‌ها چیست هر آن امكان تكرار آن وجود دارد.
او از تشكیل كمیته‌ای شامل 15 كارشناس خبر داده كه بیش از ده روز است در این رابطه تحقیق می‌كنند. آن طور كه از گفته‌های منصوری مشخص است تحقیقات این كمیته هم محدود به گزارش‌های سازمانی نیست و شامل بررسی‌های میدانی و البته استفاده از پایگاه‌های سنجش از راه دور هم می‌شود. روایت او اما از ماجرای تالاب میانكاله به نظر منطقی می‌رسد. منصوری به صورت مستقیم به دلیل این تلفات اشاره‌ای نمی‌كند اما موضوع مورد بحث او به نوعی محاط بر همه این اتفاقات است. منصوری به ما می‌گوید: «ماجرا از این قرار است كه چند سال پیش وقتی حرف از خشك شدن تالاب میانكاله پیش آمد باعث جنجال‌های رسانه‌ای شد در حالی كه خشكسالی یك دوره است و از آنجا كه تالاب میانكاله به دریای خزر متصل است وقتی آب خزر پایین برود موجب كاهش آب تالاب میانكاله هم می‌شود. اما جنجال‌های رسانه‌ای و غیركارشناسانه در رابطه با خشك شدن این تالاب باعث شد سازمان حفاظت محیط زیست دچار اشتباه شود و طی یك سال و نیم گذشته دو بار اكوسیستم این تالاب را دستكاری كند. از نظر ما اگر علت مرگ پرندگان تالاب میانكاله بوتولیسم، خفگی آب یا ماندابی شدن باشد، دستكاری‌های اكوسیستم در پدید آمدن آن موثر بوده است.» این موضوعی است كه به‌تازگی مطرح شده است. اگر نتایج تحقیقات او به همراه 15 كارشناس عضو كمیته تشكیل شده این نظریه را ثابت كند، آن زمان همه ما به نوعی در مرگ پرندگان میانكاله مقصریم.
این فرضیه وقتی جدی‌تر می‌شود كه همین گفته حر منصوری پیشتر به نوعی از زبان ماكنعلی، معاون بهداشتی و پیشگیری سازمان دامپزشكی كشور هم شنیده شده بود. او هم در بخشی از گفته‌هایش پس از تحقیقات اعلام كرد: «آنچه باعث این رخداد شده تغییرعوامل زیست محیطی در اكوسیستم بوده كه تغییر دما، كاهش اكسیژن و كم شدن عمق آب نسبت به سال‌های گذشته در مرداب میانكاله را در پی داشته كه منجر به ایجاد سموم بایتوكسین‌ها شده است.»
فروش پرندگان مُرده در فریدونکنار
باور کردنی نیست که بعد از چند سال مبارزه با کشتار و فروش پرندگان در بازار فریدونکنار همچنان تلاش نتیجه‌ای نداشته باشد. اما باورنکردنی‌ها کم نیست؛ چرا که همین چند روز پیش علی‌اکبر یداللهی، معاون فنی اداره کل محیط زیست مازندران اعلام کرد: «پرندگان مرده در این منطقه سه بار در بازار شهر فریدونکنار عرضه شده‌اند» . حساب کنید دلیل رسمی مرگ پرندگان تالاب میانکاله وجود سم بوتولیسم اعلام شده است؛ سمی که به گفته عیسی کلانتری هر نانوگرم آن می‌تواند پنج نفر را به کشتن دهد. حالا حساب کنید این پرندگان سه بار در همین بازار فریدونکنار عرضه شده‌اند و این بازار همچنان هم مشغول فعالیت است. این در حالی است که ستاد مدیریت بحران استان مازندران در اطلاعیه ای که از سوی استانداری ابلاغ شد، ممنوعیت شکار و فروش پرندگان مهاجر و همچنین برپایی بازار پرندگان با هر نامی را به دلیل مخاطرات پیش آمده در مازندران ممنوع اعلام کرد. این اداره به صراحت اعلام کرد براساس این تصمیم، فعالیت بازار فروش لاشه پرندگان مستقر در شهر فریدونکنار به منظور حفظ سلامت و بهداشت شهروندان استان و مسافران تا مشخص شدن دلیل مرگ مشکوک پرندگان وحشی در تالاب میانکاله در شرق مازندران تعطیل است. اما نه تنها این اتفاق نیفتاده است بلکه گویا مرگ پرندگان مهاجر در میانکاله تقاضا برای خوردن مهمانان زمستان گذر را در فریدونکنار بیشتر کرده و بازار پرنده فروشی این شهر را رونق بخشیده است. حسینعلی ابراهیمی کارنامی، مدیرکل محیط زیست مازندران نیز از شهروندان درخواست کرده از خرید لاشه پرندگان مهاجر خودداری کنند او درباره علت بسته نشدن این بازار گفته: دلیل جلوگیری نکردن از فعالیت از بازار پرندگان را نمی‌دانم و باید این مساله از مدیریت بحران پرسیده شود.