حالا كه كشور براي ايجاد ارتباط‌هاي آبي ناگزير است بخشي از اين كشتي‌ها را از اعماق آب خارج كند، بيزينسي حول خروج كشتي‌ها از داخل آب شكل گرفته است. صندوق توسعه صنايع دريايي هم از آن محل‌هايي است كه در تأمين سرمايه صنايع مرتبط با دريا مشاركت دارد. در گفت‌وگو با عبدالمجيد رضواني، رئيس هيئت‌مديره و مديرعامل صندوق توسعه صنايع دريايي، تلاش كرديم درباره اقدامات انجام‌شده در زمينه خروج كشتي‌هاي مغروق زمان جنگ هم اطلاعاتي كسب كنيم. او مي‌گويد كه متولي خروج اين كشتي‌ها از آب‌هاي جنوب سازمان بنادر و دريانوردي است و از آنجا كه باز‌شدن مسير آبراهه كارون براي ايجاد خطوط كشتي‌راني اهميت دارد، بودجه كافي براي خروج اين مغروقه‌ها وجود دارد و كسي سراغ منابع صندوق براي انجام چنين كاري نمي‌آيد.
سازمان بنادر و دريانوردي به پيمانكاران خروج كشتي‌هاي مغروق حقوق مي‌دهد و آنها هم كشتي‌هاي خارج‌شده از آب را به اين سازمان تحويل مي‌دهند تا در قالب اموال دولتي به‌فروش برسند. البته همه اينها منوط به رايزني‌هاي سياسي بين رؤساي جمهوري ايران و عراق است زيرا كشتي‌هاي مغروقه يك مسئله مرزي است. آن‌طور كه رضواني مي‌گويد: اگرچه منابع اين صندوق معطوف به تعميرات و ساخت كشتي‌هاي كوچك و لنج‌ها شده است، اما اين مجموعه مي‌تواند به ساخت كشتي‌هاي بزرگ هم اعتبار بدهد. تا كنون هم دو بار وظيفه تأمين سرمايه در زمينه پروژه‌هاي نفتي فراساحلي را به انجام رسانده است. به گفته او محدوديت منابع مالي صندوق نيازمند توجه بيشتر است. مشروح گفت‌وگو با عبدالمجيد رضواني، رئيس هيئت‌مديره و مديرعامل صندوق توسعه صنايع دريايي در ادامه مي‌آيد.
اعتبارات صندوق چه ميزان است و آيا از محل صندوق توسعه ملي هم به اين مجموعه اعتباري تخصيص داده شده است؟
ما هفت استان ساحلي داريم. با حدود پنج‌هزار و 600 تا پنج‌هزار و 700 کيلومتر طول ساحل. محيط‌هاي آبي از نظر حمل‌ونقل كاملا مقرون‌به‌صرفه هستند. راه‌هاي ارتزاق از دريا فراوان است. مقياس کارهاي دريايي ميليارد دلاري است، اما حتي ميليون دلاري هم نتوانستيم در اين صندوق اعتبار داشته باشیم. ميزان اعتباراتي که به ما مي‌دهند بسيار كمتر از ظرفيتي است که داريم. ظرفيت توسعه در دريا فراوان است، ولي خب به دليل تحريم‌ها و مشکلات عديده به هر صورت هنوز اين مسئله در اولويت قرار نگرفته است و اولويت اصلی كشور نيست. در زمينه كار صنايع دريايي پتانسيل زيادي وجود دارد كه در سواحل توسعه يابيم. ما کارخانه‌هاي بسيار عالي و پيشرفته -با وجود فرار مغزها و اين مسائلي كه مطرح مي‌شود- با مهندسان مبرز و باهوش داريم. کارخانه‌هاي کشتي‌سازي و شناورسازي با رتبه‌هاي خوب، در كشور كم نداريم.
اعتبارات صندوق چقدر است؟ و آيا از صندوق توسعه ملي اعتبار گرفته‌ايد؟
سرمايه صندوق 110 ميليارد تومان است. همانطور که عرض کردم سالانه بايد اعتبارات ميليارد دلاري داشته باشيم تا بتوانيم در مناطق ساحلي اثرگذار باشيم. از حساب ذخیره ارزی به ما اعتباري نداده‌اند. يک‌بار در ابتداي فعاليت صندوق، 25 ميليون دلار اعتبار از سوي حساب ذخیره ارزی گذاشته شده است که با همين اعتبار صنايع دريايي را مي‌چرخانيم.
کسب‌وکارهاي خرد چه کسب‌وکارهايي را در دريا شامل مي‌شود و چه بخشي از منابع صندوق به کسب‌وکارهاي خرد اختصاص مي‌يابد؟
خوشبختانه ما با توجه به سواحل شمالي و جنوبي امکانات زيادي در اين حوزه داريم. با توجه به اينکه شرايط طوري نبوده است که بتوانيم شناورهاي خيلي بزرگ و پهناور توليد کنيم، در صنايع خرد متمرکز شديم. البته اين ايده به ذهن خودم رسيد. وقتي مثل بقيه مردم در مشاهده سواحل متوجه شدم كه شناورهاي عادي و معمولي همه فرسوده‌اند و به مرمت و تعمير احتياج دارند. از هيئت‌مديره مجوز گرفتيم و بخش قابل توجهي از صندوق به همين شناورهاي کوچک اختصاص يافت. صنايع کوچک مثل تور ماهيگيري و توليداتي که در مراحل بعد مورد استفاده صنايع دريايي قرار می‌گیرد، مورد حمايت ماست. ما پشتيباني توليد بعضي از تجهيزات شناورهاي بزرگ را هم انجام مي‌دهيم، زيرا بعدا اين قطعات در شناورهاي بزرگ استفاده مي‌شود. اگر سرمايه بيشتري در اختيار ما قرار گيرد، مي‌توانيم در حجم و انبوهي بيشتري اين تجهيزات را توليد کنيم و در اختيار شناورها قرار دهيم. اميدواريم بتوانيم در آينده نه‌چندان دور با کشورهايي که در صنايع دريايي پيشرفته هستند، رقابت کنيم. اين مسئله هدف کاري ماست.
براي تعمير لنج و قايق‌هاي صيادي اعتبارات خاصي در‌نظر گرفته‌ايد؟ ميزان اين اعتبارات چقدر بوده است؟
ما به همه اين موارد سرمايه مي‌دهيم اما براي اينها سهميه‌بندي نکرده‌ايم. بنا به تقاضا، توزيع منابع مالي انجام مي‌دهيم. ممکن است 10 تا شناور يا لنج بيايد و درخواست تعمير يا توليد داشته باشد. بستگي به تقاضا دارد. ما وظيفه‌مان خدمات‌رساني به همه مشاغل است. درخواست را بررسي مي‌کنيم و چنانچه توجيه داشته باشد سريعا اقدام مي‌کنيم.
درصد خاصي به اين بخش اختصاص نداده‌ايد؟
ما درصد خاصي اختصاص نداده‌ايم و نبايد هم درصد خاصي در نظر بگيريم؛ زيرا كل صنايع دريايي را مثل اعضای يك خانواده مي‌بينيم كه هريک از اعضاي خانواده به نسبت خود هزينه دارند و به فراخور شرايط، وظيفه توزيع منابع را انجام مي‌دهيم. تا‌به‌حال سهميه‌بندي هم نکرده‌ايم و بنا بر تقاضا، اگر فعاليت متقاضي توجيه داشته باشد، اقدام مي‌کنيم.
وزير صنعت ممنوعيت انجام تعميرات كشتي در خارج از كشور را اعلام كرده است؛ آيا امکانات لازم را براي اقدام در داخل کشور داريم؟ چه چيز باعث شده بود ايرانيان تمايل داشته باشند شناورهاي خود را در آن سوي مرزها تعمير کنند؟
ما خوشبختانه ظرفيت مناسبی، چه در تعمير و چه در ساخت، در کشور داريم؛ البته در ساخت ادعا نمي‌کنيم که مطابق تکنولوي روز دنيا هستيم. براي رفع نياز در بخش ساخت، حتما امکانات کافي داريم، همچنين براي تعميرات شرکت‌ها، نيروهاي توانا و توانمندی داريم. اين ظرفيت و پتانسيل از قبل بوده است. بعضي مواقع صرفه اقتصادي ايجاب مي‌كند که شناوردار در کشوری ديگر کارش را انجام دهد. وقتي توليدکننده و تعمير‌کننده مشکلاتی داشته باشند، نمي‌توانند خوب سرويس دهند.
درباره اين مشکلات توضيح مي‌دهيد؛ چه مسئله‌اي باعث مي‌شود که فعالان ايراني به سمت تعمير كشتي‌ها در کشورهاي حاشيه خليج‌فارس کشيده شوند؟
نرخ ارز در اقتصاد کشور خيلي اثر مي‌گذارد. اگر دلار دو تا سه هزار تومان باشد، براي فعالان داخلي مي‌صرفد که براي تعمير كشتي به كشور ديگري بروند؛ هم يك سفر کاري مي‌کنند و هم كشتي تعمير مي‌شود. چين پشتيباني خيلي قوي از فعالان صنعتي خودش دارد، بنابراين عملا به دليل ارزان‌تر بودن براي ايراني‌ها صرف مي‌کند كه به اين كشور مراجعه كنند. اما وقتي دلار گران مي‌شود، سنجه‌هاي اقتصادي فرد به کار مي‌افتد و حتي اگر بخواهد چاي هم بخورد، محاسبه مي‌کند که قيمت چاي در ايران ارزان‌تر است، بنابراين از صرف چاي در خارج از کشور خودداري مي‌کند. همين اتفاق‌ها در شناورسازي و کارهاي دريايي نیز تسري دارد. گران‌شدن نرخ ارز، شناور‌ساز را که همواره دنبال اقدامات مقرون‌به‌صرفه است، به سمت داخل کشور متمايل مي‌کند. وزير صمت کاملا درست گفته‌اند؛ براي شناورسازها خيلي بهتر است كه در ايران تعميرات خود را انجام دهند. اگر تعميرکاري قبل از گران‌شدن نرخ ارز نصف ظرفيت کار مي‌کرد، اين روزها شرايط بهتري پيدا کرده است. البته ما طرفداري از گراني ارز نمي‌كنيم و قطعا بايد تعادل ايجاد شود.
چنين اتفاقي با افزايش نرخ دلار رخ داده است؟
بله؛ زيرا دلار اگر پنج برابر شده است، هزينه‌هاي داخل کشور پنج برابر نشده بلکه هزينه‌هاي ما دو تا سه برابر شده است. اين مسئله سبب مي‌شود تمايل به سمت صنايع داخلي بيشتر شود.
خبر رسيده که رقابت براي خروج کشتي‌هاي غرق‌شده که در زمان جنگ به قعر درياها رفته‌اند، شروع شده و نوعي بيزینس در اين حوزه شكل گرفته است؛ در اين زمينه درخواستي براي دريافت تسهيلات داشته‌ايد؟
«سلويج» در خليج‌فارس در اولويت نيست؛ چون مانعي براي تردد ايجاد نکرده است. بيشتر در کارون مشکل داريم. سازمان بنادر متولي اصلي اين مسئله است. در دولت يک متولي وجود دارد كه براي اين كار كافي است.
كسي سراغ شما براي دريافت منابع نيامده است؟
سازمان بنادر به متقاضيان منابع مالي مي‌دهد. سازمان بنادر در اين رابطه منابع گذاشته است. پيمانکار مي‌گيرد که کشتي را دربياورد. به نحوي به اين افراد دستمزد مي‌دهد، بعد کشتي‌هاي خارج‌شده از آب را با توجه به مکانيسم‌هايي که دارند، به‌عنوان اموال تمليكي مي‌فروشند. ما جبهه‌اي را آنجا فعال نکرده‌ايم. سازمان بنادر متولي دقيق و مستقيم است. مشکل اين است که کشتي‌های غرق‌شده، تردد را محدود مي‌کنند و کشتي‌هاي بزرگ‌تر نمي‌توانند به بنادر ما مراجعه کنند. بندر شهيد رجايي و بندر امام مشکلي ندارند و کشتي‌هاي تا 300 هزار تن هم مي‌توانند وارد اين بنادر شوند و خيلي حساس نيست. بيشتر در كارون مسئله داريم. البته اين را بگويم كه ارزش کشتي‌هاي غرق‌شده مهم نيست؛ مهم اين است که اين كشتي‌ها راه را نبندند.
کسي براي دريافت اعتبار سراغ شما نمي‌آيد؛ چون سازمان بنادر به آنها اعتبار مي‌دهد؟
سازمان بنادر در اين رابطه طرح دارد. به خاطر اينکه مسئله مرزي است، بايد با عراق توافقاتي کنند. عراقي‌ها هم بايد مشارکت کنند. در سطح رؤساي جمهور با طرف‌هاي عراقي نشست مي‌گذارند و مواردي را اعلام مي‌کنند تا به دليل اهميت موضوع، موانع سياسي و حاکميتي آن برداشته شود. اين طرح درگير پول نيست و کسي تسهيلات براي اين کار نمي‌خواهد.
صندوق تاکنون چگونه توانسته است سهم اقتصاد دريا را در اقتصاد مقاومتي افزايش دهد؟
همين‌که ما سازندگان داخلي را تقويت مي‌کنيم و سوبسيد بابت اين مسئله مي‌دهيم، همچنين کمک مي‌کنيم که شناورسازهاي داخلي فعال شوند، در اين مسير حركت كرده‌ايم. ما سعي مي‌کنيم بودجه بيشتري از دولت بگيريم و در اين راه تلاش مي‌کنيم. اين اقدامات حرکت در مسير اقتصاد مقاومتي است.
در توسعه سواحل مکران چه اقداماتي انجام داده‌ايد؟
ما جلسه‌اي با آقاي حقدل، معاون منطقه آزاد چابهار داشتيم. طرحي آمايشي داشتند که چگونه اين ساحل فضابندي شده است؛ البته فضابندي نهايي آن زمان آماده نبود که به ما بدهند. گفتند مشاورمان در حال کارکردن است و بعدها طرح آمايشي را به ما خواهند داد. بايد پيگيري کنيم که طرح آمايشي به چه مرحله‌اي رسيده است. زون‌بندي‌هاي مربوط به دريا را قرار بود با آنها کار کنيم. هر ارتباطي به دريا مثل گردشگري دريا، کشتي‌سازي و تعميرات کشتي در حيطه کاري ما قرار می‌گیرد. اما گام اول را بايد کساني که در دولت هستند مثل خود استاندار و رئيس سازمان بنادر و دريانوردي بردارند. ما تسهيل‌گر هستيم، نمي‌توانيم زميني را به جايي اختصاص دهيم. هر زمان برنامه‌هاي آمايشي ابلاغ شد، ما اعلام آمادگي کرديم که مي‌توانيم در اين زمينه‌ها مشارکت داشته باشيم و بانک‌هاي آن مناطق را فعال کنيم، يا قرارداد عامليت با بانک‌هاي آن منطقه ببنديم.
در مکران پروژه‌هاي متعددي وجود دارد. قرار است اسکله‌هاي بزرگ ساخته شود و پتروشيمي احداث شود. شما بيشتر در چه پروژه‌هايي مشارکت داريد؟
چيزي که آنجا مطرح شد، اين بود که مي‌خواهيم يک خط دريايي بين پاکستان و چابهار برقرار كنيم. مسئولان مناطق آزاد شاخه‌اي به نام توريسم زيارتي طرح کرده بودند. مي‌گفتند که افراد زيادي به اين منطقه مراجعه مي‌کنند و از اين منطقه به سمت عراق و مشهد مي‌روند. قرار بود در مکران امکانات هتلي براي‌شان فراهم شود. ما هم به کمک مشاورمان مطالعات گردشگري انجام دادیم و دریافتیم يکي از نقاطي که مي‌توان روي آن کار کرد، همان نقطه در چابهار است که بتوانيم گردشگران را ساماني بدهيم. مي‌گفتند چنين طرحي خيلي توجيهش بالاست و متقاضي بالايي هم دارد؛ اما می‌توانیم در اين خط دريايي وارد شویم. البته بسترسازي‌هايش با سازمان بنادر است.
فکر مي‌کنيد چه زماني اين خط دريايي به مرحله اجرا براي ورود صندوق توسعه صنايع دريايي برسد؟
در اين بخش‌ها بايد زمينه را فراهم کنند. بايد سازمان بنادر اسکله تخصيص دهد. اسکله‌سازي شود و ما در بخش کشتي‌ها کمک کنيم.
حمايت صندوق توسعه صنايع دريايي براي ساخت انواع شناور فقط معطوف به شناورهاي کوچک مي‌شود يا اينکه در ساخت کشتي‌هاي بزرگ و نفت‌کش هم مشارکت مي‌کنيد؟
ما در زمينه ساخت کشتي‌هاي بزرگ و نفت‌کش هم فعاليت داريم. هم وظيفه‌مان است و هم اقداماتي در اين حوزه انجام داده‌ايم. براي ساخت همكاري مي‌کنیم؛ اما بيشتر در تعميرات فعاليت داشته‌ایم. شرايط اقتصادي ايجاب نمي‌کند که کسي خودش صد ميليارد تومان آورده داشته باشد و از ما هم بخواهد منابع مالي بگيرد و شناور بسازد.
اگر کسي بخواهد شناور بسازد، ما محدوديتي قائل نشديم و يارانه‌دادن به سازندگان را هم انجام مي‌دهيم و فقط اين مسئله معطوف به شناورهاي کوچک نيست؛ اما از‌آنجا‌که فقط فعاليت‌هاي مرتبط با شناورهاي کوچک ميسرتر است، معطوف به اين حوزه شده‌ايم؛ مثل يک خانه کوچک که فروش‌رفتنش از خانه بزرگ راحت‌تر است. در صنايع دريايي هم چنين شرايطي تسري داشته و شناورهاي کوچک راحت‌تر تولید و معامله می‌شوند. لذا به سبب متقاضي که ما داريم کمتر در حوزه کشتي‌هاي بزرگ فعال بوده‌ايم؛ اما اين مسئله به خاطر اولويتي که گذاشته‌ايم، نبوده است.
سازنده کشتي بزرگ در ايران داريم؟ چرا اين سازندگان متقاضي دريافت تسهيلات از صندوق نيستند؟
ما سازنده كشتي بزرگ در ايران داريم. همانطور که گفتم سازندگان کشتي‌هاي بزرگ پول کافي ندارند. البته ما خوشبختانه از نظر ظرفیت حمل سومين يا چهارمين کشتی‌رانی دنيا را داریم. صندوق در‌حال‌حاضر بيشتر در تعمير کشتي دخيل است. البته پاسخ بخشي از سؤالات شما به سازمان بنادر بازمي‌گردد که کاملا از ما جداست و تحت نظر وزارت راه و شهرسازي مديريت مي‌شود.
شما تسهيلات به صنايعي مي‌دهيد که وابسته به سازمان بنادر هستند. اين مسئله مشكلي در سياست‌گذاري ايجاد نمي‌کند؟
ما بنا به درخواست متقاضي، خدمات ارائه مي‌دهيم. هرکس که به ما مراجعه کند، بنا به موضوع به آن خدمات مي‌دهيم. صندوق ما خيلي نوپاست. خيلي شناخته‌شده نيست. شايد خيلي از شناوردارها هم اطلاع نداشته باشند که صندوق تسهيلات مي‌دهد. صندوق پنج سال است که پولي در حد کارهای دریایی براي توزيع در اختيار دارد. اگر شناورداري به ما مراجعه کند، صرفا به دلیل اينکه شناور دارد، قطعا به او تسهيلات خواهيم داديم. ما حتي به مليت هم توجهي نداريم.
يعني شما به مليت‌هاي ديگر هم وام مي‌دهید؟
وظيفه ما توسعه صنايع دريايي ايران است. اگر سرمايه‌گذار خارجي براي کارکردن در ايران و خدمت در ايران به ما مراجعه کند، مي‌توانيم به اين سرمايه‌گذار هم اعتبار بدهيم.
چه بخشي از منابع صندوق صرف توسعه زيرساخت‌هاي خاص مثل دکل‌هاي نفتي و حفاري و... شده است؟ اصلا چنين درخواستي داشته‌ايد؟
ما براي توليد سکوهاي نفتي به نحوي وام مي‌دهيم. اگر مراجعه باشد و توجيه داشته باشد، به نحوي مي‌توانيم به آنها وام بدهيم. مراجعاتي هم داشته‌ايم. البته ما فقط مي‌توانيم به چنين صنايعي سرمايه در گردش بدهيم. ما جزئي از اين پازل هستيم. طرح‌های نفت و فراساحل خيلي بزرگ است. ما نمي‌توانيم هيچ ادعايي داشته باشيم که اين میدان‌ها را توسعه دهيم يا تأمین مالی اصلی به میدان‌های نفت و گاز کنيم. ولي وقتي اين پروژه خرد مي‌شود، نهايتا به يکي از کارخانه‌هاي صنايع دريايي ما مي‌رسد. آن کارخانه‌ها سرمايه در گردش از ما گرفته‌اند. اين شركت‌هاي خرد اعلام مي‌کنند که در گوشه‌اي از يک پروژه بزرگ که وزارت نفت آن را مثلا به شرکت پتروپارس واگذار کرده و پتروپارس هم آن را به صدرا داده است، مشاركت دارند اما مشکل تأمين نقدینگی پيدا كرده‌اند. ماهم وارد عمل مي‌شويم و سرمايه در گردش تأمين مي‌کنيم.
براي چند پروژه سرمايه در گردش تأمين کرده‌ايد؟
تاکنون دوبار براي طرح‌هاي فراساحلي که مي‌خواستند سکوها به آب بيفتند و پيمانکار مشكل داشت، سرمايه در گردش تأمين كرده‌ايم. مي‌دانيد که در بحث سرمايه در گردش، در مواقعي كه پول‌هايي که کارفرما داده است، براي انجام كار کافي نيست و پيمانكار نمي‌تواند وارد فاز بعدي شود كه منابع درآمدي داشته باشد، نياز به تأمين سرمايه در گردش پيدا مي‌كند. در اين مواقع از ما وام مي‌گيرد تا ضمن انجام كار و ورود به مرحله بعدي، بتواند پول خود را از كارفرما وصول كرده و با ما تسويه كند.
تسويه‌ها به موقع انجام مي‌شود؟
بله، خوشبختانه ما تاکنون مشکلی نداشته‌ایم و سرمايه در گردش يکي از وام‌هاي ماست که به موقع تسويه مي‌شود.
چقدر صندوق تسهيلات معوق دارد؟ امکان دارد که وام بدهيد و افراد آن را به شما پس ندهند؟
معوقات ما بسيار کم است. ما با بانک عامل کار مي‌کنيم. بانک عامل مسئول وصول منابع است. با توجه به کارشناسي‌هايي که مي‌شود، معمولا مشكلي پيش نمي‌آيد. ضمن اينكه مراجعه‌كنندگان ما کساني هستند که کالاي باارزشي مثل کشتي و سکو در اختيار دارند؛ بنابراين معوقات آنها بالا نيست و البته صفر هم نيست. گاهي معوقات با چند ماه تأخير پرداخت مي‌شود. بايد بگويم كه هيچ معوقه مستقيمی نداريم و معوقه غيرمستقيم (يعني چيزي که در تعهد ما نباشد ولي ما معرفي کرده باشيم و او بدعهدي کرده باشد، بدون اينکه ما ضمانتي کرده باشيم) هم بسيار کم است. بانک به قدري ضمانت مي‌گيرد که براي فرد نمي‌صرفد معوقه داشته باشد.
با توجه به اينکه هفت استان ساحلي داريم و پتانسيل توسعه سواحل زياد است اما در عمل شاهد توسعه مطلوب نيستيم، اعتبارات صندوقي که مي‌خواهد با منابع مالي‌اش امکاني براي توسعه سواحل ايجاد کند، کافي بوده است؟
همان‌طورکه گفتم، اعتبارات کافي نبوده است. ما ظرفيت ده‌ها‌برابري براي هزينه‌کردن داريم. اميدواريم شرايط بهبود یافته و به اين صندوق بيشتر توجه شود تا به ما بودجه بيشتري بدهند و ما بتوانيم خدمات خود را گسترده‌تر کنيم.
درخواستي براي افزايش بودجه داشته‌ايد؟
مکررا اين کار را انجام داده‌ايم. منتها در شرايط فعلي محقق‌کردن درخواست‌هاي ما عملی نشده است.