عباس علی‌آبادی با بیان اینکه برنامه وزارت صمت رونق واردات است، گفته که «تاکنون ۱۳۳ هزار خودروی وارداتی ثبت سفارش شده و از این تعداد، ۵۰ هزار خودرو در گمرکات کشور است».وی با تاکید بر اینکه روند واردات [و ترخیص و تحویل]تا حدودی کند است، تاکید کرده «به زودی این خودرو‌ها عرضه خواهند شد». علی‌آبادی این را هم گفته که تاکنون هشت‌هزار خودروی وارداتی به مردم تحویل داده شده است.
اظهارات وزیر صمت، اما چند پرسش را در ذهن افکار عمومی ایجاد می‌کند. نخست اگر ۵۰ هزار دستگاه خودرو در گمرکات کشور وجود دارد، چرا ترخیص و تحویل نمی‌شوند؟ پرسش دوم اینکه چرا آمار ارائه‌شده از سوی وزیر صمت، با آمار اخیر گمرک و اظهارات چندی پیش وزیر اقتصاد همخوانی ندارد؟ همچنین این پرسش مطرح است که ارز این ۵۰ هزار دستگاه خودرو از کجا تامین شده است؟ آیا بانک مرکزی این ارز را تخصیص و پرداخت کرده است؟ یا واردکنندگان خود دست به کار شده‌اند؟ در کنار همه این پرسش‌ها البته یک ابهام و پرسش کلی نیز وجود دارد، اینکه چطور ناگهان آمار ورود خودرو به گمرکات کشور آن هم در نخستین ماه سال با چنین شدتی بالا رفته است؟
از زمان ابلاغ آیین‌نامه واردات خودرو در شهریور ۱۴۰۱ تا به امروز حدود ۲۰ ماه می‌گذرد، این در حالی است که واردات مطابق با وعده‌ها پیش نرفت و روندی بسیار کند دارد. در واقع حتی اگر بپذیریم که واقعا ۵۰ هزار دستگاه خودرو در حال حاضر مهمان گمرکات کشور است، این عدد نه با وعد‌هایی که سیاستگذار داد (از جمله واردات ۲۰۰ هزار دستگاهی تا پایان بهار ۱۴۰۲) همخوانی دارد و نه با برنامه‌های اجرایی (فروش ۳۳ هزار دستگاه خودروی خارجی به مردم) می‌خواند.
طبق اظهارات وزیر صمت، کل ثبت سفارش انجام‌شده برای واردات خودرو، ۱۳۳ هزار دستگاه است و تنها ۳۰ درصد این تعداد وارد گمرکات کشور شده است. این آمار را مقایسه کنید با وعده‌ای که سیاستگذار پس از ابلاغ آیین‌نامه داد و گفت ۱۰۰ هزار دستگاه خودرو تا انتهای ۱۴۰۱ و ۱۰۰ هزار دستگاه دیگر هم تا آخر بهار ۱۴۰۲ وارد می‌شود. مقایسه نشان می‌دهد تنها یک‌پنجم تعداد خودرو‌هایی که قرار بود وارد شود، مهمان گمرکات کشور است و حتی میزان ثبت سفارش با وعده ۲۰۰ هزار دستگاهی نمی‌خواند.
همچنین با در نظر گرفتن گذشت ۲۰ ماه از ابلاغ آیین‌نامه خودرو، در این بازه زمانی به طور متوسط ماهی تنها دو‌هزار و ۵۰۰دستگاه خودرو وارد کشور شده است. این در حالی است که در کشور روزانه بالای چهار هزار دستگاه خودرو به تولید می‌رسد. تفاوت این دو آمار از دو جهت اهمیت دارد. یکی اینکه با چنین وارداتی، شعار تنظیم بازار خودرو با کمک واردات، عملی نمی‌شود. دیگری هم اینکه واردات محدود فعلی هرگز خطری را متوجه تولید داخل نخواهد کرد و واردات تا رسیدن به خط قرمز تولید داخل راه زیادی دارد.
اما در باب پرسش نخست – چرا ۵۰ هزار خودروی وارداتی به گمرک (به گفته وزیر صمت) ترخیص و تحویل نمی‌شوند – باید بخش ترخیص و تحویل را از هم جدا کرد. طبق قواعد گمرک، برای ترخیص هر کالایی از جمله خودرو، واردکننده باید اظهارنامه را به گمرک تحویل دهد. در این اظهارنامه مواردی مانند مشخص کردن منشأ ارز و همچنین تاییدیه‌های موردنیاز برای واردات هر کالا، قید می‌شود و گمرک در صورت تایید آن، مجوز ترخیص را صادر خواهد کرد. با توجه به این قاعده، ۵۰ هزار خودروی وارداتی به گمرک پس از تحویل اظهارنامه از سوی واردکنندگان و تایید آن از سوی گمرک امکان ترخیص دارند؛ بنابراین اینکه چرا ۵۰ هزار خودروی مورد ادعای وزیر صمت ترخیص نشده‌اند، به احتمال فراوان با موضوع اظهارنامه در ارتباط است. به عبارت بهتر، ممکن است اظهارنامه این خودرو‌ها از سوی واردکنندگان به گمرک ارائه نشده باشد، یا اظهارنامه‌ها در پروسه بررسی هستند یا اینکه گمرک به آن‌ها ایراد گرفته است.
اگر فرض نخست را در نظر بگیریم، این موضوع بیش از هر مساله دیگری با موضوع ارز در ارتباط است. در واقع ممکن است واردکنندگان به دلیل عدم تخصیص ارز یا تردید درباره اینکه بانک مرکزی ارز تخصیص‌داده‌شده را بدهد، در تحویل اظهارنامه خودرو‌های وارداتی تعلل می‌کنند. روال کار معمولا به این شکل است که واردکنندگان خودرو پس از تعیین‌تکلیف تخصیص ارز از سوی بانک مرکزی، خودرو‌های مدنظرشان را وارد گمرک می‌کنند. پس از ترخیص ارز از سوی بانک مرکزی، دو راه پیش روی واردکنندگان است. یکی اینکه با پول خود تامین ارز کرده و پس از واردات، ارز تخصیص‌داده‌شده‌شان را از بانک مرکزی بگیرند. راه دیگر نیز این است که واردکنندگان تا زمان دریافت ارز از بانک مرکزی صبر کرده و پس از آن، اقدام به واردات کنند. حال اتفاقی که گاهی رخ می‌دهد این است که واردکنندگان به‌عمد اظهارنامه خودرو‌های وارد‌شده را به گمرک ارائه نمی‌کنند، زیرا بانک مرکزی ارز تخصیصی آن‌ها را نمی‌دهد. در واقع آن‌ها دچار این تردید می‌شوند که اگر اظهارنامه را بدهند و خودروهایشان را ترخیص کنند، آیا بانک مرکزی باز هم ارز تخصیص‌داده‌شده را می‌دهد یا حالا که واردکنندگان خود تامین ارز کرده‌اند، این را توفیقی اجباری تلقی کرده و ارزی به آن‌ها نمی‌دهد؟
به دلیل همین تردید است که واردکنندگان خودرو معمولا خودرو‌های وارد‌شده را تا زمان تعیین‌تکلیف قطعی ارز اختصاصی بانک مرکزی، اظهار نمی‌کنند. از همین رو شاید ۵۰ هزار دستگاه خودروی وارداتی مورد ادعای وزیر صمت نیز درگیر همین حاشیه شده باشد. جمع‌بندی این ماجرا این است که با فرض وجود ۵۰ هزار دستگاه خودرو در گمرکات کشور، تا وقتی اظهار نشوند، عملا امکان ترخیص عرضه ندارند. در واقع خودروی اظهار‌نشده به گمرک، به نوعی حکم خودروی وارد نشده را دارد. اما بخش دوم این پرسش، یعنی چرایی عدم‌تحویل تمام خودرو‌های ترخیصی، می‌تواند با مسائلی مانند پروسه شماره‌گذاری خودرو‌ها در ارتباط باشد. گفته می‌شود پروسه شماره‌گذاری یک خودروی تازه‌وارد نزدیک به ۴۵ روز طول می‌کشد.
ناهمخوانی در آمار واردات
اما پرسش و ابهام دیگری که درباره حضور ۵۰ هزار دستگاه خودرو در گمرکات کشور وجود دارد، ناهمخوانی این آمار با آمار‌های گمرک و وزیر اقتصاد است. گمرک کشور اوایل امسال اعلام کرد در سال گذشته حدود ۱۱ هزار و ۳۰۰ دستگاه خودرو به ارزش ۲۲۴ میلیون یورو وارد شده است. همچنین وزیر اقتصاد گفت ۲۰ هزار دستگاه خودرو در آستانه ورود به گمرکات کشور قرار دارند. احسان خاندوزی این را هم گفت که در سال قبل ۱۷ هزار و ۳۰ دستگاه خودرو وارد گمرکات کشور شده است.به گفته وی، از این تعداد، ۱۱ هزار و ۳۰۰ دستگاه ترخیص و نیمی از آن‌ها پلاک شده‌اند.
با توجه به این دو آمار، اگر فرض بگیریم طی حدودا دو هفته‌ای که وزیر صمت خبر از واردات ۲۰ هزار دستگاه خودرو به کشور داده، واقعا این تعداد خودرو وارد گمرکات شده باشند، باز هم با آمار وزیر صمت همخوانی ندارد. وزیر صمت می‌گوید ۵۰ هزار خودرو در گمرک است، حال آنکه با تجمیع ۲۰ هزار خودرویی که فرض گرفته‌ایم در دو هفته گذشته وارد شده‌اند و ۱۷ هزار خودروی وارداتی سال گذشته، جمع آن‌ها به ۳۷ هزار دستگاه می‌رسد. تازه از این عدد باید هشت‌هزار خودروی تحویلی به متقاضیان را که دیگر در گمرک نیستند، کم کرد. با این حساب، آمار گمرک و وزیر اقتصاد می‌گوید در حال حاضر نهایتا باید ۲۹ هزار دستگاه خودرو در گمرکات کشور وجود داشته باشد.
به‌هر‌حال وجود ابهامات و پرسش‌های مطرح‌شده در این گزارش نشان می‌دهد پروسه واردات خودرو به دلیل خطا‌های سیاستگذار، به‌خصوص دستوری کردن واردات و بر هم زدن روال سابق (که کارکرد نسبتا درستی داشت)، روند مناسبی ندارد و به‌نوعی هم واردکنندگان و هم متقاضیان خودرو‌های خارجی، سردرگم شده‌اند. قرار بود با کمک واردات خودرو، بازار تنظیم شود و قیمت‌ها بشکند، اما هیچ‌کدام از این اتفاقات فعلا رخ نداده است و به نظر می‌رسد رانتی جدید نصیب بازار شده است.