گرچه نمی توان با قاطعیت دراین باره صحبت کرد؛ ولی طبق بسیاری از روایات، مرگبارترین روز در تاریخ حیات بشریت، نتیجه یک فاجعه طبیعی بوده است. صبح روز ۲۳ ژانویه سال ۱۵۵۶، زمین‌لرزه عظیمی در استان شاآنشی چین که در آن زمان “مهد تمدن چین” به حساب می‌آمد، رخ داد.

این زلزله تنها چند ثانیه به طول انجامید ولی طبق برآوردهای انجام شده، به شکلی مستقیم باعث مرگ ۱۰۰ هزار نفر شد و در پی آن، رانش زمین، ایجاد چاله‌های عمیق، وقوع آتش‌سوزی، مهاجرت و قحطی، در مجموع منجر به مرگ ۸۳۰ هزار نفر گردید. اگر چه این رقم به اندازه کل تلفات حوادث مهمی مثل جنگ‌جهانی اول، جنگ‌جهانی دوم یا حتی شیوع بیماری‌های همه‌گیر، قحطی و سیل، قابل ملاحظه نیست ولی باید این را درنظر داشت که این حجم از ویرانی و مرگ در زلزله شاآنشی که از آن به‌عنوان زمین‌لرزه جیاجینگ نیز یاد می‌شود (چرا که در زمان سلطنت امپراطور جیاجینگ از سلسله مینگ رخ داده بود)، تنها در یک روز اتفاق افتاده و از آن به عنوان مرگبارترین زلزله ثبت شده در تاریخ یاد می‌شود.

فجایع بعد از زلزله مخرب ۸ ریشتری

تصور می‌شود که شدت این زمین لرزه بین ۸ تا ۸.۳ ریشتر بوده و البته قبل و بعد از آن، زمین‌لرزه‌های به مراتب قوی‌تری نیز به وقوع پیوسته ولی با درنظر داشتن زمین‌شناسی و طراحی شهری منطقه در آن زمان، زلزله شاآنشی، باعث تخریب گسترده‌ای در شهرهای اطراف از جمله هواشیان، وینان و هواین نیز شده بود. Local Annals بر پایه گزارش History.com ویرانی‌های این زلزله را با جزئیات حیرت‌آوری توصیف می‌کند. در این گزارش به این نکته اشاره شده که حتی موقعیت مکانی کوه‌ها و رودخانه نیز بعد از این زمین‌لرزه تغییر کرده بود.

دراین باره می‌خوانیم:« در برخی از مناطق، زمین ناگهان بالا آمده و تپه‌های جدیدی ایجاد شده بود و یا فرورفتگی زمین، باعث ایجاد دره‌های جدیدی شده بود. در بخش‌هایی دیگر، نهرهای آب در یک لحظه از زمین فوران کرده و یا با شکست زمین، چاله‌های عمیقی ایجاد شده بود. کلبه‌ها، خانه‌ها، معابد و دیوارهای شهر به ناگهان فرو ریختند.» طبق گزارش‌های ثبت شده، شکاف‌هایی در بخش‌هایی از زمین ایجاد شده بود که بیش از ۱۸ متر عمق داشتند. گفته می‌شود که در هواشیان، تک تک ساختمان ها فروریخته و حدود ۶۰% از جمعیت ساکن در نزدیکی مرکز زمین لرزه کشته شدند.

چه چیزی این زلزله را تا این حد مرگبار کرد؟

مرکز این زمین‌لرزه در دره رودخانه وی واقع شده بود که از نظر جغرافیایی موقعیت منحصر به فردی دارد؛ چرا که از فلات لوئس در بخش شمال- مرکز چین می‌گذرد. این فلات که دقیقا پائین صحرای گبی واقع شده است، از بادرفت (رسوبی مانند گل و لای که از تجمع گرد و غبارهایی که توسط باد از بیابان فرسایش یافته بلند می‌شود، تشکیل شده است) پوشانده شده است.

امروزه این فلات به خاطر داشتن رانش‌های منظم و مرگبار شهرت دارد؛ ولی در آن دوران، خانه‌های زیادی مستقیما در داخل صخره‌های نرم بادرفتی ساخته شده بودند که به نوعی غارهای مصنوعی به نام یائودانگ بودند. در زمان وقوع این زلزله در ساعات اولیه روز، بسیاری از این یائودانگ‌ها فروریختند و افراد زیادی در داخل آنها مدفون شدند و رانش زمین به شکلی گسترده در سراسر فلات اتفاق افتاد. بحث تنها یائودانگ‌ها در میان نبود؛ چرا که ساختمان‌های زیادی در شهرهایی که در آن زمان از سنگ‌های سخت ساخته شده بودند نیز فرو ریختند و ریزش آنها هم ویرانی‌های زیادی را به بار آورد.

چه چیزی باعث وقوع این زلزله شد؟

سه خط گسل اصلی در این منطقه وجود دارد: گسل هواشان شمالی ، گسل پیدمونت و گسل ویهی. آنالیز زمین‌شناسی در سال ۱۹۹۸ حکایت از آن داشت که در زلزله سال ۱۵۵۶ این منطقه، گسل هواشان شمالی نقش پررنگی را ایفا می‌کرد. محققان دانشگاه پکن در این باره گفته‌اند:« بزرگی مقیاس و جابجایی در این زلزله، از هر نظر در تاریخ این منطقه بی‌نظیر بوده است. ما باید پتانسیل گسل‌های فعال را مدنظر داشته باشیم و برای یک زلزله بزرگ احتمالی دیگر در این منطقه آماده باشیم؛ چرا که این گسل‌ها در حال حاضر فعال هستند.»

طبق گزارش History.com، زلزله شاآنشی الهام‌بخش تحقیق و بررسی درباره دلایل وقوع زلزله و راهکارهای مفید برای به حداقل رساندن آسیب‌ها و خسارات آتی ایجاد شده توسط این فاجعه طبیعی بوده و پس از وقوع این زمین‌لرزه، ساختمان‌های سنگی به دست فراموشی سپرده شده و از مواد نرم‌تر و مقاوم‌تر در برابر زلزله، مثل بامبو و چوب برای ساخت منازل استفاده شده است. از آنجا که با گذر زمان بشریت بیشتر به سمت رقم زدن فجایع زیست محیطی و انسانی پیش می‌رود، تا حدودی غیرقابل باور است که فکر کنیم مرگبارترین روز تاریخ کره زمین، در پی یک سانحه طبیعی رقم خورده و نه به دست انسان‌ها.

غزال زیاری