پایان فرضیه زمستان سخت
پایان فرضیه زمستان سخت سال ۲۰۲۲ عنوانی است که یورونیوز برای خبر سقوط قیمت گاز در بازار اروپا انتخاب کرده و نوشته است قیمت گاز تحویل نقدی در بازار جهانی برای لحظاتی منفی شد.به تعبیری تأمین‌کنندگان گاز مایل بودند به مدت یک ساعت که قیمت به زیر صفر رسید، نزدیک به ۱۶ یورو به هرکسی که می‌توانست یک مگاوات ساعت گاز را با خود ببرد، پرداخت کنند؛ حجمی از گاز که تقریبا معادل میانگین مصرف ماهانه یک خانوار بریتانیایی بود.
بنا بر گزارش این رسانه، اتفاق رخ‌داده یک چرخش شایان توجه در بازاری بود که تا پایان ماه آگوست شاهد ثبت رکوردهای قیمتی بیش از ۳۰۰ یورو برای هر مگاوات ساعت گاز بود.از زمانی که ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، تصمیم گرفت عرضه گاز در بازار اروپا را از طریق خط لوله نورداستریم یک متوقف کند، یعنی از اواخر آگوست گذشته، برخلاف انتظارها قیمت گاز در اروپا در مجموع روندی نزولی به خود گرفته است.
هرچند بلافاصله پس از اعلام این تصمیم بهای هر مگاوات ساعت گاز از حدود ۱۷۰ یورو به ۲۰۰ یورو جهش کرد ولی این نرخ در روزهای اخیر به صد یورو بازگشته که نزدیک به قیمت‌های پیش از آغاز تهاجم نظامی روسیه به اوکراین و روزهای آغازین سال ۲۰۲۲ است.در همین حال، قیمت آتی گاز برای نوامبر سال ۲۰۲۳ نیز از رکورد ۳۰۰ یورویی فاصله گرفته و تا ۱۴۰ یورو پایین آمده است.
این افت قیمت در شرایطی رخ می‌دهد که هم‌زمان با پُرشدن انبارهای ذخیره گاز طبیعی مایع در اروپا، محموله‌های جدید همچنان در بنادر کشورهای عضو اتحادیه اروپا در حال پهلوگیری هستند.افزون بر این، کارشناسان معتقدند در کنار سپری‌کردن پاییزی معتدل، روند صرفه‌جویی در مصرف چه در میان صنایع و چه در میان خانوارها از دیگر عوامل کاهش قیمت گاز است.
روسیه بازنده بازار گاز
مرتضی بهروزی‌فر، تحلیلگر انرژی به «شرق» می‌گوید: اروپا بعد از بحران انرژی در دهه ۷۰ میلادی آمادگی مواجهه با بحران‌هایی از این دست را برای خود ایجاد کرده بود و برخلاف برخی نظرات غیرکارشناسی، پیش‌بینی می‌شد که اروپا بتواند زمستان را بدون مشکلات حاد پشت سر بگذارد.او ادامه می‌دهد که ظرفیت نیروگاه‌های زغال‌سنگی، ظرفیت تولید انرژی‌های تجدیدپذیر و ذخایر نامتعارف انرژی و بازارهای جایگزین همه و همه گزینه‌هایی بود که اروپا در اختیار داشت.
این تحلیلگر معتقد است بازنده بازار انرژی جهان روسیه است؛ چراکه این کشور سهم عمده بازار گاز اروپا را از دست داده و در حال حاضر تنها مشتری بزرگ آن، چین به شمار می‌آید. بهروزی‌فر تأکید می‌کند که منابع گاز روسیه در غرب این کشور واقع شده و برای رساندن گاز به شرق یعنی چین، نیاز به احداث خطوط جدید انتقال گاز است. از سوی روسیه برای مایع‌کردن گاز یا تولید LNG نیازمند فناوری غرب است و با تحریم این کشور، مسکو در نگهداشت ظرفیت فعلی تولید گاز مایع خود به‌شدت دچار مشکل خواهد شد.نکته دیگر اینکه روسیه ناچار است نفت خود را با تخفیف زیاد حدود ۴۰ دلار در هر بشکه به چین و هند بفروشد و از آنجا که هم‌اکنون قیمت نفت در بازار جهان نسبتا متعادل شده است، درآمدهای نفتی روسیه کاهش قابل ملاحظه خواهد داشت.
به عقیده این تحلیلگر انرژی یکی از برندگان بلامنازع بازار گاز جهان ترکیه است که این روزها تلاش می‌کند به دروازه واردات انرژی اروپا تبدیل شود.
ترکیه دروازه انرژی اروپا می‌شود
حالا جنگ اوکراین و تهدید روسیه برای اتحادیه اروپا درس عبرتی شده است که برای تأمین منابع جدید گاز به تکاپوی احداث خطوط لوله گاز از آسیای مرکزی و غرب آسیا و از طریق خاک ترکیه بیفتند. اتحادیه اروپا پس از جنگ اوکراین، طرحی بلندپروازانه برای پایان‌دادن به وابستگی انرژی خود به روسیه تا سال ۲۰۲۷ میلادی اعلام کرده است. برای تحقق این هدف، ترکیه باید به قطب ترانزیت گاز طبیعی تبدیل شود و تأمین‌کنندگان در غرب و آسیای مرکزی را به بازارهای اروپا متصل کند.
در گذشته تعدادی خط لوله گاز پیشنهاد شده است که قطر، ایران، ترکمنستان و اسرائیل دارای ذخایر عظیم گاز طبیعی را از طریق ترکیه به اروپا متصل می‌کند. در حالی که عملیات ساخت برخی از آنها تاکنون شروع نشده‌اند، برخی دیگر ممکن است اکنون در کانون توجه قرار بگیرند. از این میان، قطر تولیدکننده و صادرکننده بزرگ گاز طبیعی مایع و رهبر بازار است. توسعه ذخایر گاز طبیعی ایران به سرمایه‌گذاری نیاز دارد؛ زیرا به دلیل تحریم‌های طولانی‌مدت و شدید توسعه نیافته است. ترکمنستان نیز ذخایر گاز فراوانی دارد، اما توسعه نیافته است و از طرفی متحد روسیه به شمار می‌آید. اکتشافات گاز اسرائیل در دهه گذشته انجام شده و همچنان در حال توسعه است. به‌جز این ترکیه منابع گازی کردستان عراق را هم بهعنوان یک گزینه مهم می‌بیند و البته ناامنی در عراق بهعنوان یک چالش مهم محسوب می‌شود.بنابراین در آینده نزدیک، اتحادیه اروپا احتمالا گاز بیشتری از تأمین‌کننده فعلی یعنی جمهوری آذربایجان دریافت خواهد کرد.
مرتضی بهروزی‌فر، تحلیلگر انرژی می‌گوید خواه‌ناخواه ترکیه در آینده بازیگر مهمی برای انتقال گاز به اروپا خواهد شد.او توضیح می‌دهد که روسیه ناچار است به بازار گاز اروپا برگردد، اما این بار دیگر نه بهعنوان تأمین‌کننده عمده. بنابراین پیش‌بینی می‌شود با توجه به نقشی مهمی که ترکیه در قفقاز جنوبی دارد، روسیه ناچار شود گاز خود را از طریق دروازه ترکیه به اروپا منتقل کند و در این مسیر جمهوری آذربایجان و ترکمنستان را با خود همراه کند و همچنین مسیر انتقال گاز عراق و ایران به اروپا شود.
به گفته این تحلیلگر، کشورهای گازی مدیترانه مانند اسرائیل، لبنان و مصر هم به دلیل عمق زیاد این دریا و هزینه گزاف انتقال گاز از مدیترانه، مسیری بهتر از ترکیه ندارند و به همین دلیل ترکیه نقش مهم دروازه گاز اروپا را به دست می‌آورد.در همین زمینه فیروز دولت‌آبادی، سفیر اسبق ایران در آنکارا به ایلنا گفته است پیشنهاد روسیه برای تبدیل ترکیه به هاب انرژی اروپا با سرعت زیادی قابل اجراست و ترک‌ها نیز از آن استقبال خواهند کرد.او تأکید کرده است روسیه سه خط تا ترکیه دارد که می‌تواند ظرفیت آن را اضافه کند. ترک‌ها هم نزدیکی زیادی به اروپا دارند. بنابراین اجرای پروژه‌هایی در حد چند‌صد کیلومتر کار دشواری نیست.
ناترازی گاز در ایران
این موضوع در حالی رخ می‌دهد که ایران بهعنوان دومین دارنده ذخایر گاز جهان، این روزها با کسری و ناترازی گاز مواجه است.بر اساس گزارش شرکت ملی گاز ایران، کسری گاز ایران به صورت تصاعدی ادامه دارد. در سال ۹۹ وزارت نفت کسری گاز فصول سرد را حدود ۱۵۰ تا ۱۶۰ میلیون مترمکعب برآورد کرد که در سال ۱۴۰۰ به حدود ۲۰۰ میلیون مترمکعب رسید و حالا کسری گاز فصول سرد سال جاری بین ۲۳۰ تا ۲۵۰ میلیون مترمکعب تخمین زده می‌شود.
جواد اوجی، وزیر نفت، سال گذشته درباره علت کسری گاز به رشد ۱۰درصدی مصرف اشاره کرده و گفته بود کسری گاز سبب شده سطح ذخایر نیروگاه‌های برق هم در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۹۹ حدود ۲۵ تا ۳۰ درصد کمتر شود.امسال نیز کسری گاز تصاعدی بوده و بنا بر اعلام جلال نور‌موسوی، مدیر گازرسانی شرکت ملی گاز ایران، روزانه ۲۵۰ میلیون مترمکعب کسری گاز در کشور وجود دارد.
او در حاشیه آیین تکریم و معارفه مدیر‌عامل شرکت گاز خراسان شمالی، توضیح داده است: «باید از وابستگی به سوخت مایع و واردات گاز پیشگیری شود و با صرفه‌جویی در هتل‌ها، گلخانه‌ها و واحدهای صنعتی مانع از قطع گاز خانگی شد». او همچنین از احتمال اعمال محدودیت ارسال گاز به صنایع خبر داده است.چندی پیش نیز مالک شریعتی‌نیاسر، سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس، گزارش کمیسیون متبوع خود را درباره ناترازی تولید و مصرف گاز طبیعی در کشور قرائت کرد.
بر اساس این گزارش سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) تا پایان سال ۲۰۲۱ میلادی، ایران با حدود ۳۴ تریلیون مترمکعب، در مجموع حدود ۱۶ درصد ذخایر اصلاح‌شده گاز طبیعی در جهان را در اختیار دارد و هم‌اکنون ۷۵ درصد از سبد انرژی کشور به گاز طبیعی اختصاص یافته است. سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی در صحن علنی مجلس تأکید کرد که برنامه‌ریزی مناسبی برای مهار رشد افسارگسیخته تقاضا و مصرف گاز طبیعی در بخش‌های مختلف کشور نشده است و با وجود آنکه ایران رتبه سوم بزرگ‌ترین تولیدکننده گاز طبیعی در جهان را دارد، اما با توجه به آغاز افت فشار در مخازن گازی میدان پارس جنوبی و ادامه روند افزایشی مصرف، چالشی جدی برای تأمین گاز طبیعی در آینده بسیار نزدیک وجود خواهد داشت. کارشناسان انرژی در ایران می‌گویند کشور برای حفظ ظرفیت فعلی تولید گاز در کوتاه‌مدت به ۵۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری و در بلندمدت به ۱۵۰ تا ۲۰۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز دارد.