تابلوی آبی رنگ بزرگ، مسیر تهران به همدان با فلش بزرگ سفید رنگی یکی از بزرگترین کارخانه‌های تولید سیمان را نشانه گرفته است. تابلو مسافران را به سمت سیمان هگمتان هدایت می کند. نزدیک کوهی بلند کارخانه‌ای عظیم قد علم کرده است. این کارخانه که علاوه بر تامین سیمان مورد نیاز استان همدان، استان‌های همجوار خود مانند زنجان قزوین را پوشش می‌دهد این روزها در کار مردمان بومی منطقه مانده است. صف‌های طولانی مردم برای دریافت یک پاکت سیمان و توزیع‌کنندگانی که فقط دست روی دست گذاشته‌اند خبر از حال ناخوش این صنعت در تمامی کشور می‌دهد.
سیمان برای نور چشمی‌ها
رانندگان در صف‌های طولانی و بلند در انتظار بارگیری محصولات کارخانه هستند؛ اما گویی بی رمقی بازار به جان سیستم توزیع هم رخنه کرده است. رانندگان هم کم کار شده‌اند. مصطفی زمانی مقدم، دبیر انجمن صنفی رانندگان شهرستان درگزین و رزن فعال در پایانه سیمان هگمتان مدعی شد:« مشکلاتی که در حوزه توزیع سیمان مانند بسیاری از صنایع دیگر ریشه در رانت دارد. در سیستم فروش یک مشتری‌های خاصی وجود دارد که کارخانه به صورت ثابت با آنها ارتباط دارد. عمده سیمان این کارخانه به نور چشمی‌هایی که مشتری ثابت هستند و می‌توانند ارقام کلان و قابل توجهی برای خرید سیمان هزینه کنند، می‌رسد.
در بسیاری از مواقع همین نورچشمی‌ها یکجا هزینه را پرداخت کرده و پول را به حساب کارخانه واریز می‌کنند. پس از آن سیمان با قیمت مناسب و در حجم بالا برای آنها ارسال می‌شود.» به گفته وی« نورچشمی‌های بازار فقط افراد خاص نیستند، شرکت‌هایی هم هستند که رقم قابل توجهی از تولیدات کارخانه را پیش خرید کرده و با قیمت مناسب دریافت می‌کنند. کارخانه در مواقع بحران مالی و کسری بودجه از این افراد و شرکت‌ها تامین بودجه می‌کنند و در مقابل آن زمان‌هایی که آژیر بحران در بازار کشیده می‌شود این گروه به صورت ویژه سیمان دریافت می کنند. کارخانه به دلیل نمک گیر بودن به این گروه نمی‌تواند سهمیه آنها را کم کند.»
زمانی مقدم که خود سابقه فعالیت در سیستم توزیع سیمان را دارد در تشریح نحوه توزیع سیمان در چند مدت اخیر می‌گوید« اگر فردی خرده فروش مانند یک مصالح فروش به سیمان نیاز داشته باشد باید به شرکت‌های بزرگی که سیمان را به صورت ویژه از کارخانه خریداری کرده‌اند زنگ بزند و از آنها بخرد.
شرکت‌های بزرگ به صورت ویژه روزانه بین ۸ تا ۱۰ ماشین سنگین سیمان آزاد شده درب کارخانه موجود دارند. در نتیجه می توانند یک ماشین سیمان را به خرده فروش، بفروشند؛ اما اگر یک خرده فروش بخواهد از کارخانه خرید کند باید یک هفته قبل پول به حساب کارخانه واریز کند در نوبت یک هفته تا یک ماهه بماند تا یک ماشین سیمان دریافت کند. در نتیجه خرده فروشان از عمده فروشان خرید می کنند. همین موضوع باعث سود چند برابری عمده فروشان می شود. چون عمده فروشان محصول را از کارخانه به یک قیمت می خرند، در زمان فروش سود، مالیات و ... را محاسبه می کنند. در نتیجه هر پاکت سیمان ۲۳ هزار تومانی درب کارخانه را ۲۶ هزار تومان به خرده فروش، می فروشند. این اتفاق در درب کارخانه می‌افتد و هیچ هزینه حمل و مالیات و ... برای عمده فروش به وجود نمی‌آید.»
وفور سیمان برای دلالان/ تیغ گرانی سیمان بر گلوی صنعت ساختمان
وی معتقد است« گفته می‌شود سیمان در حال حاضر کیسه‌ای ۴۰ هزار تومان است. اگر با این قیمت به فروش برسد، نهایتا ۲۰ درصد سود خالص برای فروشنده دارد. شرکتی که سیمان را به صورت عمده خریده است سود می‌برد. هزینه حمل و نقل بار سنگینی بر دوش سیستم توزیع نمی‌گذارد. بر اساس تعرفه سازمان حمل و نقل رانندگان اجرت دریافت می کنند. باتوجه به گرانی لاستیک و روغن و ... راننده سود چندانی در این مسیر نمی‌برد.»
وی در پاسخ به این سوال که چرا افزایش هزینه‌های حمل و نقل را یکی از دلایل افزایش قیمت سیمان تلقی می‌کنند، می‌گوید« بسیاری از شرکت‌هایی که سیمان را به صورت عمده خریداری می‌کنند در تهران و شهریار فعالیت دارند. سیمان را با یک قیمت مشخص از کارخانه خریداری کرده با افزایش قیمت سیمان شرکت نمی توانست قراردادهای قبلی خود را ملقی کند در نتیجه سعی می کرد هزینه های حمل و نقل را ناچیز کند تا سود فروش بالاتر برود. تمامی تلاش‌ها برای بالا رفتن سودعمده فروشان بود و رانندگان و توزیع کنندگان خرد بازنده این بازی بودند. مسله ترانسفر نیست، مسله رانت خوارانی است که بازار را قبضه کرده‌اند.»
امان از بی برقی !
غرب کشور یکی از مهمترین تولیدکنندگان صنعت سیمان است. کارخانه‌های متعددی در این منطقه قرار دارند که در بسیاری از مواقع محصولات آنها از مرزهای خارجی عبور می کند. مجتبی اکبری شهپر، فعال حوزه توزیع سیمان دررابطه به مشکلات کنونی بازار می‌گوید« مشکل اصلی تولید است. از زمانی که کشور با کمبود برق مواجه شد صنعت سیمان و فولاد به قهقرا رفت. کارخانه‌هایی که ما با آنها در ارتباط بودیم تولید خود را متوقف کرده‌اند و در بازار سیمانی برای فروش وجود ندارد. یک عدم تعادل بین عرضه و تقاضا به وجود آمده است.» با لبخندی که بر لب دارد، سری تکان می‌دهد و می گوید« بازار سیمان از عدم مدیریت‌ها رنج می‌برد. در خبرها قیمت سیمان را کیسه‌ای ۴۰ هزار تومان اعلام می‌کنند در حالیکه قیمت نزدیک به ۸۰ هزار تومان است. در اینجا سازمان تعزیزات چه نقشی دارد و چگونه بازار را مدیریت می‌کند.»
به گفته وی« اگر از گرمای تابستان عبور کنیم و کارخانه‌ها به مدار تولید بازگردند بدون شک بازار سیمان هم متعادل شده و سیمان کیسه‌ای بین ۳۰ تا ۳۵ هزار تومان خرید و فروش می‌شود. تب بازار با افزایش تولید فروکش می‌کند».
کمر خمیده صنعت ساختمان زیر بارگرانی سیمان
سیمان و بتن از جمله پرکاربردترین مصالح ساختمانی است که در تمامی سازه ها باید از آن استفاده کرد و بدون وجود سیمان، ساخت و ساز معنایی ندارد. هادی نوری، فعال حوزه صنعت ساختمان معتقد است« در سال ۹۹ متوسط تولید ماهانه سیمان حدود ۶میلیون تن بود که در تیرماه ۱۴۰۰ این رقم به ۲ و نیم میلیون تن در ماه رسیده است. همین کمبود کالا یک تشنگی و تشنج در بازار ایجاد می‌کند».
به گفته وی «بسیاری از سازندگان ساختمان این روزها در صف‌های خرید سیمان به سر می‌برند همچنین سازندگان خرد در برابر گرانی سیمان کمر خم کرده‌اند. رشد قابل توجه قیمت سیمان در دو ماه اخیر هزینه‌های ساخت را بالا می‌برد. علاوه بر اینکه هزینه‌ها بالا میرود بسیاری از همکاران ما روند تولید را متوقف کرده و دست روی دست گذاشته‌اند. همین موضوع باعث بیکاری عده کثیری از کارگران فصلی شده است».
تبعات اجتماعی- اقتصادی خواب صنعت ساختمان
محمد بختیاری دیگر سازنده ساختمان که در شهریار و کرج فعالیت دارد، می‌گوید«ساخت و ساز در مناطق حاشیه ای تهران به اغما رفته است. به دلیل افزایش قیمت‌ها سازندگان روند ساخت و ساز را متوقف کرده‌اند تا تب بازار فروکش کند با این قیمت‌ها بازهم قیمت تمام شده ساختمان بالا میرود در حالیکه خریدار توان خرید ندارد. در نتیجه سازنده توقیف را به ضرر ترجیح می‌دهد.»
به گفته این فعال صنفی«بسیاری از مصالح‌فروشی‌ها سیمان ندارند و آنهایی که دارند هم قبل از هر چیز از بالا رفتن قیمت می‌گویند. سیمان به‌طور آشکاری کم است آن‌هم در شرایطی که تقاضا به‌دلیل کاهش چشمگیر ساخت و ساز، در اوج نیست.در مناطق حاشیه ای شهرهای بزرگ حدود ۲۵ درصد از بازار کار به کارگران ساختمان باز می‌گردد حال تصور کنید با توقیف پروژه‌های ساختمانی و بیکاری این گروه چه تبعات اقتصادی- اجتماعی به بار می‌آید.»
دود بحران سیمان به چشم مصرف کننده نهایی ساختمان میرود
اسماعیل بیاتی کمالان فعال حوزه ساخت و ساز در شهر تهران می‌گوید« سازندگان ساختمان به هر قیمتی شده سیمان را خریداری می‌کنند در نهایت هم یک قیمت تمام شده برای هر متر ساختمان در نظر گرفته می‌شود و این خریدار نهایی ساختمان است که دودگرانی به چشم او میرود.»
به گفته وی« حتی سازندگان ساختمان هم علاقمند به کاهش قیمت‌ها هستند. هر چه قیمت‌ها پایین تر باشد میزان فروش بیشتر و قدرت خرید مردم هم بیشتر می‌شود در نتیجه یک چرخه سالم در اقتصاد ایجاد می‌شود. بحران سیمان و فولاد بحران جدی برای سازندگان به وجود آورده است. اگر روند همین طور ادامه داشته باشد با رشد ۱۵ تا ۲۰ درصدی هر متر ساختمان رو به رو می‌شویم که این موضوع یک بازی باخت- باخت برای سازنده و مصرف کننده است.»
فهیمه اکبری صحت