دست‌های سیاه و لباس‌های کثیف و بوی نامطبوع؛ وسایل کارشان است. کودک، نوجوان، زن یا مرد. گاهی ساعت‌ها وقت می‌گذارند تا بتوانند ته سطل‌ها را هم بگردند و زباله‌های قابل بازیافت را پیدا کنند؛ کاغذ، شیشه یا پلاستیک، فرقی نمی‌کند. برای آنها طلاست.
تهران شهری با ۱۴ هزار زباله‌گرد
گردش مالی تجارت زباله چندین هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود.تنها گردش مالی پسماند خشک در شهر تهران چیزی در حدود سه هزار میلیارد تومان در سال است که ۷۰درصد این میزان سهم جمع‌آوری غیررسمی پسماند است.مخازن زباله شهر به مافیای زباله پیش‌فروش می‌شود و مدیریت شهری علی‌رغم هزینه‌های جمع‌آوری و امحاء از سرمایه ارزشمند قابل بازیافت در پسماندها بهره چندانی نمی‌برد.
در گوشه‌ای از تهران کوهی از زباله‌های قابل بازیافت دست به دست ده‌ها نیروی کار کودک و نوجوان از سطح شهر جمع‌آوری، تفکیک و حتی وزن شده و برای صادرات و استفاده صنایع مختلف بار کانتینرهای عظیم می‌شود.در حالی که در یک سو شهرداری هر روز از درآمدهای پایدار و ناپایدار می‌گوید و در سوی دیگر انبوهی از پسماندهای ویژه که در رفع و دفع آن بحث‌های بسیار است در چرخه‌ای مبهم گرفتار مانده است.رئیس شورای شهر تهران می‌گوید که مافیای زباله با استفاده از کودکان کار، کارتن‌خواب‌ها، مهاجران و کارگران محروم مانع جدی اجرای «طرح جامع پسماند» است.
تعداد زباله‌گردها در تهران بیش از ۱۴هزار نفر عنوان می‌شود
کلیات طرحی که محسن هاشمی از آن می‌گوید به وسیله کمیسیون محیط زیست شورای شهر تهران در همکاری با معاونت خدمات شهری شهرداری و سازمان پسماند، فروردین تصویب شد. هاشمی در یادداشتی تأکید کرده که معضل پسماند در ایران «گره کور» و «آفت رو به رشد» است؛ در حالی که در شهرهای توسعه‌یافته دهه‌هاست به فرصت و منبع درآمد و انرژی مبدل شده است.هدف طرح جامع پسماند کاهش نسبت زباله تر و کم‌ارزش، تبدیل زباله به فرآورده بازیافتی، کمپوست و سوخت برای تأمین برق است تا دورریزهای باقیمانده، دخالت انسانی و آسیب‌های اجتماعی در چرخه زباله به کمترین میزان برسد.
روزمرگی در مدیریت شهری!
اما دو مانع اصلی بر سر رسیدن به چنین هدفی وجود دارد؛ اول همان «مافیای زباله» و دوم به گفته رئیس شورای شهر تهران «روزمرگی مدیریت شهری» .مافیای زباله با استفاده از کودکان کار و اتباع خارجی، کارتن‌خواب‌ها و کارگران محروم، علاوه بر مسائل زیست‌محیطی و تهدید سلامت جامعه، موجب بروز آسیب‌های اجتماعی نیز شده است.مانع بعدی نبود عزم راسخ و جسارت برای ایجاد تحولی بنیادین در سیستم پسماند شهری است که محسن هاشمی آن را به روزمرگی مدیریت شهری تعبیر کرده است.
پیش‌تر مجید فراهانی، عضو شورای شهر تهران گفته بود: «فقدان نظارت دقیق و واگذاری مجوز جمع‌آوری به پیمانکارانی که کودکان محروم را استثمار می‌کنند، باعث شکل‌گیری مراکز مجاز و غیر مجاز بازیافت زباله در حاشیه مناطق جنوبی تهران شده است.»«شورای ششم شهر تهران باید هم پایشگر عملکرد شهرداری باشد و هم به نحوی عمل کند که گره‌های مدیریت شهری از جمله معضلات محیط زیست باز شود.» رئیس اداره محیط زیست انسانی استان تهران این دغدغه را در گفت‌وگو با ایسنا مطرح می‌کند.
گزینه‌های مختلفی که وجود دارد اما عملیاتی نمی‌شود
فاطمه اکبرپور محیط زیست را یکی از معضلات شهری مهم می‌داند که باید مورد توجه شورای آینده قرار بگیرد و معضل پسماند را مهم‌ترین دغدغه می‌داند: «رفع‌کردن معضلات مافیای پسماند، زباله‌گردی، تفکیک از مبدأ پسماندها و اصلاح و ارتقای وضعیت موجود ذخیره‌سازی، جمع‌آوری و حمل‌ونقل و دفع نهایی پسماندها از موضوعات مورد انتظار از شورای ششم اسلامی شهر تهران است.»امیدواریم شورای آینده خالی از متخصصان محیط زیست و مدیریت شهری نباشد. به گفته اکبرپور بارها عنوان شده آرادکوه میراث‌دار معضلات نیم‌قرن پسماندهای کلانشهر تهران است.به اندازه کافی طرح، پروژه، تکنولوژی و راهکار برای حل مشکلات آرادکوه به وسیله متخصصان و مشاوران امر پیشنهاد شده و گزینه‌های مختلف پیش روی مدیریت اجرایی پسماند است.
با این همه عملیاتی‌شدن گزینه‌ها نیازمند عزم و همت جدی و تخصیص و تأمین اعتبارات مورد نیاز از طرف شهرداری و شورای شهر است که به گفته رئیس اداره محیط زیست انسانی استان تهران انتظار می‌رود شورای آینده این مهم را در اولویت کارهای خود قرار دهد و همزمان موتور محرک و ناظر شهرداری برای ارتقای وضعیت موجود باشد.
لزوم تعامل بین بخشی و استفاده از نیروی متخصص
تعامل بین بخشی در این معضل بزرگ شهری می‌تواند مهم‌ترین پیش‌نیاز باشد. همان طور که این مدیر شهری عنوان می‌کند برای تحقق مدیریت و دفع اصولی پسماندها نیاز به همکاری دستگاه‌های اجرایی مختلف وجود دارد و عدم همکاری هر یک از دستگاه‌ها در حصول نتیجه مطلوب خلل ایجاد خواهد کرد.
با این همه یکی از آفت‌های تصویب ضوابط ، دستورالعمل‌ها، مقررات و برنامه‌های مختلف در هر حوزه‌ای در کشور ما این است که برای تدوین و اجرایی‌شدن هر کدام زمان زیادی صرف می‌شود و حتی تعداد قابل توجهی از آنها مجال اجرا پیدا نمی‌کنند و در بیشتر موارد نیز علت اجرایی‌نشدن برنامه‌ها مشکلات مالی و نبود بودجه عنوان می‌شود. اکبرپور تدوین طرح جامع مدیریت پسماند کلانشهر تهران و تصویب آن را در شورا یکی از اقدامات اساسی شورای پنجم عنوان و ابراز امیدواری می‌کند شورای آینده بتواند در زمینه عملیاتی‌شدن این طرح گام‌های اساسی بردارد.
راضیه زرگری