بر اساس اعلام اداره کل محیط زیست مازندران، تا 4 روز پیش یعنی بیست‌وپنجمین روز جمع‌آوری لاشه‌ها، ۱۳ هزار و ۶۹۹ پرنده تلف شده است. حالا این تلفات به 18 هزار بال رسیده است.بسیاری از کارشناسان بر این باورند که مجموعه‌ای از عوامل ازجمله آلودگی تالاب میانکاله، ورود فاضلاب به این تالاب، کاهش سطح آب میانکاله و افزایش لایه‌های رسوبی در آن سبب تولید «سم بوتولیسم» و مرگ پرندگانی شده است که ایران نقطه پایان سفرشان است. از این‌ رو میانکاله باید احیا شود تا جلوی مرگ پرندگان مهاجر آن گرفته شود.

مسمومیت با سم بوتولیسم در همه تالاب‌های جهان وجود دارد

«گزارش‌ها و آزمایش‌هایی که پیرامون این مسأله انجام شده است کاملا مشخص است.» امید معماریان، کارشناس محیط زیست، در توضیح کلی درباره ماجرای تلفات سنگین پرندگان در میانکاله می‌گوید: «ایران و تالاب میانکاله اولین جایی نیست که بر اثر مسمومیت با بوتولیسم پرندگان مهاجر تلفات زیادی داده‌اند.»

گزارش‌های متعددی از سراسر جهان به‌خصوص آمریکا و کانادا وجود دارد مبنی بر اینکه در تالاب‌ها زمانی که عمق یا سطح آب تالاب کمتر از حالت عادی می‌شود و به علاوه دمای مناسب برای رشد باکتری کلوستریدیوم بوتولینوم فراهم می‌شود، این باکتری در بدن گونه‌های بی‌مهره آبزی رشد پیدا می‌کند. این گونه‌ها می‌میرند و ماهی‌ها از آنها تغذیه می‌کنند و آنها هم تلف می‌شوند.این پروسه ورود باکتری با خوردن ماهی‌های آلوده به بدن پرندگان مهاجر منتقل می‌شود که البته سطح مقاومت این گونه پرندگان با دیگر آبزیان تفاوت دارد.

تلفات میانکاله هم به گفته معماریان دقیقا با همین پروسه بوده است؛ در آمریکا و کانادا این تلفات در اوایل پاییز اتفاق می‌افتد یعنی زمانی که دقیقا دمای هوا مانند این موقع سال در کشور ماست.یکی دیگر از عوامل موثر بر تلفات پرندگان مهاجر به گفته معماریان سیلاب‌هایی است که سال‌های گذشته آمده و رسوبات زیادی را با خود آورده است، تعداد بیشتری از این گونه‌های بی‌مهره که مولد باکتری کشنده هستند را در بستر تالاب دفن کرده و محیط مناسب‌تری برای رشد باکتری بی‌هوازی فراهم شده است.

مسمومیت شایع با بوتولیسم از فلامینگوها تا پرندگان ماهی‌خوار

این کارشناس محیط زیست می‌گوید: «بعضی از پرندگان مثل فلامینگوها و چنگرها مقاومت کمتری نسبت به این سم دارند و تلفات بیشتری می‌دهند. در مقابل قوها و برخی از گونه لاشخورها مقاومت بیشتری نسبت به این سم دارند؛ البته سم بوتولیسم هم انواع مختلفی دارد.» به گفته معماریان پرندگان ماهی‌خوار نیز به واسطه تغذیه از لاشه ماهی‌های آلوده به باکتری تلفات نسبتا زیادی دارند.

این کارشناس محیط زیست معتقد است کاری که می‌شود و باید انجام داد، البته کار ساده‌ای هم نیست، پیداکردن علت کم‌شدن آب تالاب‌ها و برطرف‌کردن آن است جمع آوری هر چه سریع‌تر لاشه‌ها و حتی عملیات لایروبی بخش‌هایی که رسوبات آمده است و باعث مرگ بی‌مهره‌ها شده می‌تواند از ادامه تلفات جلوگیری کند و تکرار آن را در سال‌های آتی نداشته باشیم.

تردیدهایی که درباره عامل مرگ‌ومیر پرندگان مطرح است

عده‌ای از کارشناسان که درباره بوتولیسم تردیدهایی مطرح کرده‌اند می‌گویند ضایعات کشتارگاه و افزایش جوندگان در بروز این بیماری موثر است. البته اینکه هیچ دامپزشک مستقلی اجازه ورود به تالاب میانکاله برای بررسی ابعاد ماجرا را ندارد، تردید درباره عامل مرگ‌ومیر پرندگان مهاجر  را بیشتر کرده است.آنها می‌گویند که دمای مناسب برای باکتری بوتولیسم بالای ۲۱ درجه است یعنی هوایی نسبتا گرم‌تر از اسفندماه و علایم آن فلجی بال است؛ نه صرفا علایم عصبی.شرایط بالینی و دمای محیطی که عارضه در آن تکرار شده به اذعان منتقدان وجود بوتولیسم، احتمال وجود پاستورلوز پرندگان یا همان وبای پرندگان را بیشتر می‌کند.

پارسال گروهی از دامپزشکان و فعالان محیط زیست به علت مرگ پرندگان مشکوک بودند؛ آنها می‌پرسیدند چرا نتایج آزمایش منتشر نشده و اجازه نمونه‌برداری مستقل داده نشده است. محیط زیست می‌گوید دلایل مخالفان بوتولیسم در سال گذشته قابل استناد نبوده و حالا هم نیست.سه عامل رویت‌‌شده در این تالاب عده‌ای از دامپزشکان را به این باور رسانده که این عارضه بوتولیسم نیست یا دست کم احتمال این بیماری پایین است. دو عامل اول مربوط به شرایط بالینی و عامل سوم دمای محیط است.

آنها می‌گویند هم سال گذشته و هم امسال میزان پرندگان مرده بیشتر از پرندگان درگیر این بیماری بوده و تصاویر منتشرشده نشانی از فلجی پرندگان بیمار ندارد. این دو عامل بالینی به همراه بروز این بیماری تنها در فصل سرد سال، آنها را به این باور رسانده که این عارضه «پاستورلوز» یا وبای پرندگان است. با این حال سازمان دامپزشکی تمامی این موارد را رد می‌کند.

یک دامپزشک می‌گوید: «فرآیند تشخیص باید مستقل از سازمان‌های دولتی باشد و از اجساد دقیق و به موقع نمونه‌گیری شود. در درجه اول باید عارضه و دلیل آن شناسایی شود.حتی ممکن است که در کنار پاستورلوز عوامل دیگری مثل مسمومیت هم بروز کرده باشد.»  نکته روشن ماجرا این است که بدون انجام کار تشخیصی و نمونه‌برداری نمی‌توان به طور دقیق در این باره صحبت کرد.

چرا بروز وبای پرندگان در میانکاله منتفی است؟

«پاستورلوز کلا یک داستان دیگری است و در میانکاله وبای پرندگان اتفاق نیفتاده است.» معماریان می‌گوید: «این صراحت طبق نتایج آزمایش‌های صورت گرفته که سازمان دامپزشکی منتشر کرده گفته می‌شود.»  او ادامه می‌دهد: «پاستورلا باکتری است که گونه‌های بسیار زیاد دیگری را درگیر  می‌کند و تلفات می‌دهد؛ مثلا این باکتری گرازها را به‌شدت درگیر می‌کند این در حالی است که در حال حاضر گرازها از لاشه پرندگان میانکاله تغذیه می‌کنند و اتفاقی هم برایشان نمی‌افتد. در مورد خرگوش‌های وحشی هم همین طور است و اگر این باکتری عامل وبای پرندگان باشد با خوردن لاشه پرندگان درگیر می‌شوند که این اتفاق هم  برای خرگوش‌های وحشی در منطقه میانکاله رخ نداده است.»  معماریان با این توضیحات تأکید می‌کند که در مورد تلفات پرندگان مهاجر آزمایشات نمونه‌ای معتبر مسمومیت با سم بوتولیسم را تأیید کرده است.

بخش زیادی از ابهامات در رابطه با این ماجرا به اجازه ندادن به دامپزشک‌های مستقل برای نمونه‌برداری و تحقیقات مستقل برمی‌گردد. علت این موضوع را از معماریان جویا می‌شویم: «مسلما زمانی که درگیری و آلودگی در منطقه با این حجم از لاشه پرندگان بسیار زیاد است هر چه رفت و آمد افراد غیر ضروری به منطقه کمتر باشد، استرسی که به پرندگان وارد می شود کمتر و سیستم ایمنی آنها قوی‌تر خواهد بود. رفت و آمد غیر ضروری پرندگان را به مهاجرت اجباری وامی‌دارد.»

میانکاله باید با لایروبی و  بهبود کیفیت آب احیا شود

۱۵ هزار پرنده مهاجر در تالاب میانکاله به دلیل آنچه که «سم بوتولیسم» نامیده می شود، تلف شده‌اند. بسیاری از کارشناسان بر این باورند که تا مشکلات خلیج گرگان برطرف نشود و میانکاله احیا نشود، مرگ‌ومیر گسترده پرندگان ادامه خواهد داشت.مسعود باقرزاده کریمی، مدیرکل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌ها سازمان حفاظت محیط زیست، می‌گوید که بر اساس مطالعات انجام‌شده، خلیج گرگان لایروبی خواهد شد تا تبادل جریان آب در این منطقه با دریای خزر بر بهبود کیفیت آب در میانکاله تأثیرگذار باشد.

سم بوتولیسم قابل انتقال به انسان است. برای کنترل این بحران اقدامی که بیش از هر چیز دیگری ضرورت دارد، جمع آوری لاشه‌ها است. این بیماری هر چه باشد، اجساد آن همه‌گیری را بیشتر می‌کند. مسأله‌ای که با تعداد کم محیط‌بانان چندان ممکن به نظر نمی‌رسد و ضروری است که تمام گروه‌ها و حتی ارتش به کمک محیط زیست بیایند.

نباید فراموش کنیم که وضعیت کنونی میانکاله حاصل چندین دهه بی‌توجهی به وضعیت تالاب است و چندین سال طول خواهد کشید تا به وضعیت طبیعی بازگردد. به گفته معماریان مهم‌ترین کاری که در حال حاضر علاوه بر جمع‌آوری لاشه پرندگان باید انجام داد، رساندن سطح آب تالاب به میزان قابل قبول است. «بر اساس تجربیاتی که آمریکا  و کانادا به دست آورده‌اند، زمانی که سطح آب را به سطح طبیعی برگرداندند، تلفات تا میزان قابل توجهی کاهش داشته است.» این کارشناس محیط زیست ادامه می‌دهد: «ما هم باید پیش‌زمینه‌هایی که باعث ایجاد و رشد باکتری و تولید سم شده است را پیدا کنیم و آنها را متوقف سازیم. تلفات چند هزارتایی می‌تواند تأثیر منفی زیادی بر گونه‌های حیات وحش داشته باشد.»