در عین حال وضعیت اقتصادی ایران به واسطه کاهش درآمدهای نفتی به گونه‌ای است که در حال حاضر برای تامین نیازهای ارزی کشور از جمله تامین ارز مورد نیاز کالاهای اساسی و ضروری، بازگشت ارزهای صادراتی بیش از گذشته دارای اهمیت است. کارشناسان بر این باورند که در دو ماه اخیر به دلیل شیوع ویروس کرونا، بازگشت ارز نیز با مشکلاتی مواجه شد و صادرکنندگان نتوانستند آنطور که انتظار می‌رود، ارزهای خود را به کشور وارد کنند. بنابراین بهبود وضعیت تجاری می‌تواند نقطه امیدی برای بازگشت ارزهای صادراتی نیز باشد. البته این نکته نیز حائز اهمیت است که صرفا انجام فعل صادرات نمی‌تواند ضمانتی برای تامین ارز واردات باشد. بنابراین کارشناسان اعتقاد دارند بازگشت ارز صادراتی و تسهیل مسیر آن باید از سوی مقامات مسوول مورد توجه جدی قرار گیرد.
تجارت دو ماهه
سخنگوی گمرک ایران روز گذشته گزارش تجارت خارجی ایران را در دو ماه منتهی به اردیبهشت اعلام کرد. بر اساس این آمار وزن کالاهایی که در این دو ماه به کشور وارد و از کشور خارج شده‌اند، ۲۱ میلیون تن بوده و ارزش آنها معادل ۹ میلیارد و ۳۴۱ میلیون دلار بوده است. از این میزان، صادرات ایران ۱۴ میلیون و ۵۰۰ هزار تن بوده که ارزشی معادل ۴ میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار داشته است. در عین حال واردات کالا نیز در دو ماه منتهی به اردیبهشت امسال وزنی معادل ۶ میلیون و ۵۰۰ هزار تن و ارزشی معادل ۵ میلیارد و ۴۱ میلیون دلار داشته است. بنابراین تراز تجاری ایران تا پایان ماه دوم سال منفی ۷۴۱ میلیون دلار و به نفع واردات است. ارزیابی‌ها نشان می‌دهد که در دوماه منتهی به اردیبهشت سال گذشته ۳۰ میلیون و ۲۷۳ هزار تن کالا به ارزش ۸ میلیارد و ۴۱۲ میلیون دلار به بازارهای هدف صادر شده بود. بنابراین ارزش صادرات دو ماهه امسال نسبت به مدت مشابه سال قبل ۴۹ درصد افت داشته است. همچنین وزن کالاهای صادر شده نیز با افت ۵۲ درصدی روبه‌رو شده است. علاوه بر این واردکنندگان در دو ماه منتهی به اردیبهشت سال گذشته ۶ میلیون و ۷۶۳ هزار تن کالا به ارزش ۵ میلیارد و ۶۵۴ میلیون دلار از بازارهای خارجی به ایران وارد کرده‌اند. این ارقام حاکی از آن است که واردات در دو ماهه امسال نسبت به مدت مشابه سال قبل از نظر وزنی افت ۴ درصدی و از لحاظ ارزشی کاهش ۱۱ درصدی داشته است.
در اردیبهشت چه گذشت؟
تراز تجاری اردیبهشت ماه امسال منفی ۴۶۲ میلیون دلار و به نفع واردات بوده است. البته وضعیت تجارت خارجی ایران در ماه دوم نیز نشان از رونق صادرات و واردات نسبت به فروردین ماه دارد. صادرکنندگان در این ماه توانسته‌اند ۹ میلیون و ۱۷۶ هزار تن کالا به ارزش ۲ میلیارد و ۶۴۸ میلیون دلار به بازارهای هدف صادر کنند. بنابراین ارزش صادرات انجام‌شده در اردیبهشت نسبت به فروردین ۶۰درصد افزایش داشته و وزن کالاهای صادراتی نیز رشد ۷۱ درصدی را نسبت به فروردین ۹۹ ثبت کرده است. در فروردین ماه امسال صادرات ایران ۵ میلیون و ۳۴۶ هزار تن به ارزش یک میلیارد و ۶۵۲ میلیون دلار بوده است. واردکنندگان نیز در دومین ماه سال توانسته‌اند ۳ میلیون و ۸۷۹ هزار تن کالا به ارزش ۳ میلیارد و ۱۱۰ میلیون دلار از بازارهای خارجی به ایران وارد کنند. رشد ارزشی واردات در اردیبهشت نسبت به فروردین سال جاری ۶۱ درصد و رشد وزنی نیز ۵۳ درصد است. در واقع در فروردین ماه امسال ۲ میلیون و ۵۲۶ هزار تن کالا به ارزش یک میلیارد و ۹۳۱ میلیون دلار وارد کشور شده است. این در حالی است که در اردیبهشت ماه سال گذشته، صادرات با جهش قابل توجهی روبه‌رو شد، به‌گونه‌ای که بیشترین ارزش صادرات را در کل سال به خود اختصاص داد. در این ماه ۲۱ میلیون و ۷۴۶ هزار تن کالا به ارزش ۵ میلیارد و ۸۶۵ میلیون دلار به بازارهای هدف صادر شده بود. بررسی‌ها نشان داد که این جهش صادرات مربوط به صدور گاز مایع بوده است که در طول سال تنها دو یا سه‌بار از سوی وزارت نفت اظهار می‌شود. بنابراین معمولا این اتفاق رخ می‌دهد که دو یا سه ماه در سال شاهد جهش ارزش و وزن صادرات باشیم.
واردات در اردیبهشت ماه سال گذشته نیز وزنی معادل ۳ میلیون و ۵۷۱ هزار تن و ارزشی معادل ۴ میلیارد و ۴۲۹ میلیون دلار داشته است. مقایسه روند صادرات و واردات در اردیبهشت امسال نسبت به اردیبهشت سال گذشته حاکی از کاهش وزن و ارزش صادرات و افت ارزشی واردات است. در واقع صادرات از نظر وزنی افت ۵۸ درصدی را تجربه کرده و از نظر ارزشی با کاهش ۵۵ درصدی روبه‌رو بوده است. واردات نیز با افت ارزشی ۳۰ درصدی و البته رشد وزنی ۹ درصدی روبه‌رو بوده است. اما در این گزارش روند صادرات و واردات اسفند ۹۸ نیز مورد بررسی قرار گرفته است. این بررسی نشان می‌دهد صادرات کشور در اردیبهشت نسبت به اسفند سال گذشته افت ۵/ ۴ درصدی ارزشی داشته ولی از نظر وزنی رشد ۱/ ۵ درصدی را تجربه کرده است. واردات نیز در همین بازه زمانی افت ۱۸ درصدی ارزشی و رشد ۳۱ درصدی وزنی داشته است.
مقاصد و مبادی تجاری ایران
پنج کشور عمده مقصد صادراتی کشور در دو ماه نخست سال به ترتیب چین با یک میلیارد و ۱۹۰ میلیون دلار و سهم بیش از ۲۷ درصد، عراق با یک میلیارد و ۱۰۷ میلیون دلار و سهم بیش از ۲۵ درصد، امارات با ۶۸۲ میلیون دلار و سهم بیش از ۱۵ درصد، افغانستان با ۳۴۱ میلیون دلار با حدود هشت درصد و ترکیه با ۱۴۴ میلیون دلار با سهم بیش از سه درصدی قرار دارند. این آمار نشان می‌دهد ترکیه پس از گذشت چندماه که در رتبه‌های سوم و چهارم قرار گرفته بود، به رتبه پنجم مقاصد صادراتی سقوط کرده است. پنج کشور نخست واردات کالا نیز در این مدت به ترتیب چین با یک میلیارد و ۲۳۴ میلیون دلار، امارات با یک میلیارد و ۷۸ میلیون دلار، ترکیه با ۵۳۵ میلیون دلار، روسیه با ۳۵۶ میلیون دلار و هند با ۳۳۵ میلیون دلار قرار دارند. این روند نیز نشان می‌دهد آلمان از لیست ۵ کشور طرف معامله ایران کنار رفته و خرید کالا از روسیه با افزایش قابل‌توجهی روبه‌رو بوده است، به گونه‌ای که این کشور به چهارمین کشور طرف معامله ایران تبدیل شده است.