وزیرخارجه کشورمان بعد از سفر به ترکیه، اعلام کرد که دو کشور نیازمند مشورت های مستمر هستند. به نظر می رسد که هر دو این سفرها با هدف مشورت و  جلب همکاری کشورهای دوست و متحد شکل گرفته است.

اهمیت روابط با آنکارا در زمانه تحریم

ایران و ترکیه روابط اقتصادی و سیاسی تنگاتنگی با یکدیگر دارند. در شرایط فعلی پایبندی به این روابط اقتصادی برای دو کشور همسایه از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. عباس موسوی، سخنگوی وزارت امور خارجه در خصوص اهداف این سفر گفته بود: علاوه بر بحث‌های اقتصادی، بحث درباره تاریخ و نحوه برگزاری نشست سران کشورهای ترکیه، ایران و روسیه از محورهای این سفر است. موضوع دیگر مشکل انتقال گاز ایران به ترکیه بود. در ماه های گذشته به دلیل تخریب لوله انتقال گاز، صادرات گاز به ترکیه قطع شده بود. ایران از این کشور بابت اینکه اقدام سریعی برای حل مشکل لوله ها نمی کند، ناراضی بود. با این حال به نظر می رسد در گفتگوهای اقتصادی میان دو کشور این موضوع فراموش نشد. ظریف در کنفرانس خبری بعد از ملاقات با همتای ترک خود گفت: «خوشحالم و سپاسگزارم که با تلاش دولت ترکیه تا پایان این ماه انتقال گاز طبیعی به ترکیه از سر گرفته خواهد شد و در تابستان مردم و صنعت ترکیه می‌توانند از گاز ایران بهره‌مند شوند.» به نظر می رسد که تهران امیدوار است که آنکارا هر چه سریع تر خرید گاز از ایران را از سر گرفته و دست به حل مشکلات فعلی بزند.

ترکیه یکی از کشورهایی است که در بحبوحه تحریمها با ایران تجارت می کند. روابط اقتصادی میان دو کشور چیزی است که هر دو به آن نیاز دارند و صرف نظر از این روابط به سود هیچ یک نیست. پیگیری روابط تجاری از نخستین مواردی بود که در سفر اخیر ظریف به ترکیه مورد پیگیری قرار گرفت. همچنین حمایت چاووش اوغلو از ایران در قبال تحریم های آمریکا، مورد توجه قرار گرفت.

لیبی و سوریه

یکی از مواردی که در ترکیه مورد بحث قرار گرفت، سوریه و روند آستانه بود. تهران اعلام کرد که به زودی میزبان کنفرانس مجازی آستانه خواهد بود. ترکیه در سوریه سیاست متفاوتی از تهران و مسکو را دنبال می کند با این حال هر سه کشور به همکاری با یکدیگر در این حوزه نیازمندند. انکارا و روسیه اخیرا بر سر موضوع لیبی هم مواضع متضادی با یکدیگر اتخاذ کرده اند. به نظر می رسد حالا که سایه بحران کرونا کم رنگ تر شده. فرصتی است که ایران و ترکیه فکری به حال این اختلافات در سوریه کنند. به ویژه آنکه با شروع تحریم های آمریکا علیه دمشق انتظار می رود که شرایط در این کشور دشوارتر از گذشته بوده و همکاری کشورهای درگیر در سوریه ضروری تر از گذشته باشد.

اما موضوع دیگری که در ترکیه مطرح شد، مسئله لیبی بود. ایران پیش از این در مورد تحولات این کشور صحبت نکرده و ساکت مانده بود. اما در سفر به ترکیه برای اولین بار ظریف اعلام کرد که نظر تهران با آنکارا در خصوص لیبی نزدیک بوده و دارای اشتراکاتی است. به نظر می آید این نوعی حمایت ضمنی تهران از دولت رسمی لیبی، یعنی دولت وفاق ملی باشد. در مقابل روس ها حامی ژنرال حفتر هستند. به اعتقاد برخی از ناظران تهران می تواند اعتدال را به موضوع لیبی برگرداند. در عین حال در حالی که غربی ها در مدیترانه سیاست سکوت را انتخاب کرده اند،  تهران می تواند نقشی اثر گذار بر اختلافات داشته و راهی میانه برای لیبی باز شود. با این حال معادلات در این کشور و طرفین درگیر در آن به اندازه ای پیچیده شده که دورنمای وضعیت در لیبی به شدت مبهم است.

در مسکو چه گذشت؟

بلافاصله پس از ترکیه، ظریف عازم روسیه شد تا با همتای روس خود دیدار کند. از همان ابتدا مشخص بود که یکی از اهداف مهم وزیرخارجه کشورمان برای سفر به مسکو، موضوع برداشته شدن تحریم های تسلیحاتی در ماه اکتبر است. تهران انتظار دارد که چین و روسیه در شورای امنیت به نفع ایران رای داده و مانع از پیشبرد اهداف خودسرانه ترامپ باشند. واشنگتن هرچند از توافق هسته ای خارج شده اما تلاش دارد تا با وادار کردن کشورهای حاضر در شورای امنیت قطعنامه 2231 را نقض کرده و مانع از این شود که تحریم تسلیحاتی تهران در اکتبر امسال لغو شود . تهران به دلیل وابستگی اروپا به آمریکا چندان امیدی به حمایت آنها ندارد اما در مورد روسیه اوضاع متفاوت است.در سفر ظریف به مسکو، لاوروف درحمایت از کشورمان در مقابل امریکا موضع گیری کرد. وزیرخارجه روسیه در این خصوص تاکید کرده که: «ما هر چه در توان داریم انجام می‌دهیم تا هیچ کس نتواند این توافق‌ها را از میان ببرد. واشنگتن حق مجازات ایران را ندارد.»  از همین رو به نظر می رسد رایزنی های ظریف با مقامات روس در سفر اخیر موفق واقع شده است.

از سوی دیگر روس ها به عنوان مخالفان اصلی تحریم علیه ایران فعالیت می کنند. وزیر امور خارجه کشورمان در پایان سفرش به مسکو در پیامی توئیتری خاطرنشان کرد که ایران و روسیه مصمم هستند که با رویکردهای غیرقانونی و یکجانبه آمریکا در عرصه‌های بین‌المللی مقابله کنند. ناظران معتقدند که ایران می تواند بر روی این قول روس ها حساب کند.

از سوی دیگر برخی تحلیلگران همزمان با سفر ظریف به دو کشور ترکیه و روسیه گمان بردند که این روزها روابط سه کشور بر سوریه کمی تیره شده است.برخی رسانه های روسی علیه ایران در سوریه مطالبی عنوان کردند و برخی از مطبوعات داخلی ایران در رسانه های خود به تخریب روسیه پرداختند به این خاطر که روس ها بر سر ایران در سوریه با آمریکا و اسرائیل توافق کرده است. برخی دیگر از مساله ای خبر دادند که ظاهرا روس ها چندان مایل به دیدار از رئیس دستگاه دیپلماسی ایران نبوده است و به این خاطر سفیر روسیه در تهران به روزنامه اعتماد در پاسخ به اینکه چرا رسانه های داخلی روسیه علیه ایران مطالبی را نشر داده اند؟  گفته است که آنها هم از رسانه های داخلی ایران گله مند هستند چراکه انها می خواهند به روابط روسیه و ایران ضربه بزنند و میان دو کشور هیچ مشکلی برای تیره شدن روابط نیست و همین طور در روسیه نیز برخی خواهان تخریب این روابط هستند. تحلیل این شرایط و چرایی این اتفاقات به پشت پرده روابط سه کشور بازمی‌گردد که ما از آن بی اطلاعیم.

با اینحال وزیر خارجه کشورمان از این سفر با دست پر بازگشت و مهمترین دستاورد آن همان اطمینان خاطر از روس ها است که در جلسه شورای امنیت علیه قطعنامه رای منفی ندهند. گویا روس ها به ظریف اطمینان داده اند که به تمدید تحریم ها رای نخواهند داد و قطعنامه 2231 زنده می‌ماند.