امتحانات نهایی درحالی از امروز برگزار می‌شود که نگرانی‌های پدر و مادرها هنوز به جاست؛ آن هم ‏در شرایطی که هفت استان ایران از نظر شیوع کرونا دوباره در وضع قرمزند و با وجود اینکه ‏مسئولان وزارت بهداشت گفته بودند وزیر بهداشت درحال رایزنی با وزیر آموزش‌وپرورش برای ‏تأمین سلامت دانش‌آموزان است اما این‌طور که پیداست، تغییری در برنامه برگزاری امتحانات ایجاد ‏نشده است و وزارت آموزش‌وپرورش پروتکل بهداشتی خاصی را برای دانش‌آموزان در نظر گرفته ‏است. در این شرایط، نگرانی پدر و مادرهای دانش‌آموزان بیشتر از قبل شده و حتی تعدادی از آنها ‏می‌گویند در‌سال تحصیلی جدید، بچه‌هایشان را به مدرسه نخواهند فرستاد. ‏

ریسک نمی‌کنیم

قرار بود مِهر که بیاید، «بهار» ١٢سال تحصیلی‌اش را شروع کند و پشت نیمکت‌های کلاس اول بنشیند ‏اما کرونا تمام قول‌وقرارها را به هم زد تا حالا پدر او از به تعویق افتادن مدرسه‌ رفتنش بگوید:   «اجازه ‏نمی‌دهم «بهار» مدرسه برود، نهایتا دوسال دیگر مدرسه رفتن را شروع می‌کند. بچه شش هفت ساله چه ‏از پروتکل بهداشتی می‌داند؟» پدر «بهار» سختگیری‌های آموزش‌وپرورش و قانونی که از اجباری ‏بودن حضور در مدرسه می‌گوید، ابایی ندارد و اولویتش سلامت فرزندش است و بس. «اصلا فرض را ‏بگذاریم در اینکه یک یا دو‌سال «بهار» هیچ آموزشی نبیند، چه اتفاق خاصی می‌افتد؟ جز اینکه ‏فرصت زیادی دارد برای کودکی بیشتر؟ سختگیری آموزش‌وپرورش هم دلیل محکمی نیست تا اولیا ‏سلامت فرزندشان را به‌ خطر بیندازند.» درس در خانه راهکار اوست برای «بهار»ی که قرار است ‏مهرماه را متفاوت شروع کند. «در خانه درس می‌خواند، اشکالش چیست؟ یا مادرش معلمش می‌شود یا ‏یک معلم می‌آوریم خانه. اما مدرسه نمی‌فرستم.» ‏

‏«سامان» هم مهرماه قرار نیست به مدرسه برود. تصمیمی که پدرومادرش گرفته‌اند تا تازه کردن دیدار ‏با همکلاسی‌هایش به تعویق بیفتد. «در شرایط عادی بهداشت در مدارس رعایت نمی‌شود چه برسد در ‏این کرونا. چه تضمینی وجود دارد بچه‌ها آلوده نشوند؟ آموزش‌وپرورش می‌تواند چنین تضمینی به ‏خانواده‌ها بدهد؟» اینها نگرانی‌های خانم «راوندی» است برای پسر هشت‌ساله‌اش. «کیفیت پایین ‏مدارس دولتی و ازدحام دانش‌آموزان باعث شد برای کلاس اول «سامان» در مدرسه غیرانتفاعی هزینه ‏کنم اما نمی‌توانم برای اجبار آموزش‌وپرورش از سلامت بچه‌ام هزینه کنم، متأسفم.»  ‏

‏ تصمیم اولیای «علیرضا» هم مدرسه نرفتن است. «هر روز اعلام می‌کنند دوهزار و خرده‌ای مبتلا ‏داریم. کدام پدرومادر عاقلی بچه‌اش را به خطر می‌اندازد؟ هروقت اعلام کردند تعداد مبتلاها صفر ‏است، آن‌وقت.» معلم سرخانه راهکار آنهاست برای عقب نماندن «علیرضا» از آموزش. «مدرسه‌ها که ‏به‌هزار بهانه پول می‌گیرند، همان را می‌دهم به معلم بیاید خانه درس بدهد. آموزش‌وپرورش چه ایرادی ‏می‌تواند، بگیرد؟ می‌خواهد بگوید همه بچه‌هایی که یک‌سال مدرسه نیامدند، دیگر حق درس خواندن ‏ندارند؟ قانون به آموزش‌وپرورش چنین حقی می‌دهد؟ اصلا آموزش‌وپرورش می‌تواند همه این بچه‌ها را ‏که به نظرم تعدادشان هم کم نیست، محروم کند؟» .

مادر «علیرضا» این سوالات را درحالی مطرح می‌کند ‏که سابقه قانونی برخورد با پدرومادرهایی که از تحصیل فرزندشان جلوگیری می‌کنند به‌سال ٨١ ‏برمی‌گردد؛ براساس ماده چهار قانون حمایت از حقوق کودک، اذیت و آزار کودکان و شکنجه آنها ‏جرم است، ممانعت از تحصیل هم جرم است و وزارت آموزش‌وپرورش مسئولیت دارد این مسائل را ‏اعلام و قوه‌قضائیه هم رسیدگی کند. بنابراین مجازات والدینی که مانع از تحصیل فرزندان خود ‏می‌شوند، سه‌ماه و یک روز حبس تا ٦ماه یا یک‌میلیون تومان جزای نقدی است. حالا باید دید در دوران ‏کرونا، تصمیم مسئولان وزارت آموزش‌وپرورش دراین‌باره چه خواهد بود. ‏

به زیان بچه‌ها تصمیم نمی‌گیریم

‏«منتظر تصمیم رسمی‌ هستیم. هر تصمیمی که اعلام شود، پایبند همان‌ایم.» «ماهان» پایه نهم را در ‏مدرسه هیأت‌امنایی می‌گذراند؛ هیأت امنایی متشکل از اولیای دانش‌آموزان. مدرسه‌ای با کلاس‌های ‏درس ١٠نفره. «هر دانش‌آموز روی صندلی‌های تکی می‌نشیند. برای همین فاصله اجتماعی رعایت ‏می‌شود. اگر حضور در کلاس‌های درس اجباری شود، او را می‌فرستم مدرسه.» محیط مدرسه در ‏تصمیم پدر «ماهان» تأثیرگذار بوده است: «اگر مدرسه دولتی بود  -هر کلاس ٤٠دانش‌آموز- شاید این ‏تصمیم را نمی‌گرفتم هرچند شنیده‌ام احتمال دارد در مدارس دولتی بچه‌ها شیفتی شوند.» پدر «ماهان» می‌گوید نفرستادن به مدرسه آسیب‌هایی دارد و اولیا باید به این بُعد از موضوع هم فکر کنند. «محیط ‏مدرسه دستاوردهایی دارد که نباید از آنها غافل بود. بچه‌ها اجتماعی بودن، مشورت کردن، کار گروهی ‏و تعامل با هم‌سن و سال‌هایشان را می‌آموزند. در موضوع مدرسه رفتن یا نرفتن نباید تنها به مسأله ‏آموزش پرداخت چون پرورش هم به همان میزان و شاید بیشتر اهمیت دارد.» ماهان جزو ‏دانش‌آموزانی بود که با بازگشایی مدارس برای رفع اشکال به مدرسه نرفت تا خطر کرونا را به جان ‏نخرد. «برای‌سال تحصیلی جدید، منتظر تصمیم‌گیری آموزش‌وپرورش هستیم.  محیط و شرایط مدارس هیأت ‏امنایی با مدارس دولتی متفاوت است و من براساس محیط مدرسه و کادر آموزشی تصمیم گرفته‌ام ‏‏«ماهان» را مدرسه بفرستم چون به نظرم دور بودن از  محیط مدرسه می‌تواند روی سلامت روانی و ‏اجتماعی‌ ماهان یا هر دانش‌آموز دیگری تأثیر منفی بگذارد.»

خدیجه فدایی، روانشناس کودک هم ‏معتقد است دور بودن از محیط مدرسه به ضرر دانش‌آموزان است. او برپایی کلاس‌های حضوری ‏مدارس را در مهرماه تصمیمی عمومی می‌داند و به «شهروند» می‌گوید:  « وقتی تصمیمی ‏عمومی تأکید می‌کند همه دانش‌آموزان به مدرسه نروند اشکالی به‌وجود نمی‌آید اما اینکه یک فرد ‏تصمیم می‌گیرد فرزندش را مدرسه نفرستد، ایراد دارد.» این روانشناس کودک می‌گوید تجویز ‏روانشناسان برای کودکان و نوجوانانی که از مدرسه رفتن اجتناب دارند، حضور در محیط مدرسه ‏است: «در بچه‌هایی که استرس از محیط مدرسه دارند، روانشناسان تأکید می‌کنند کودک یا نوجوان در ‏محیط مدرسه باشد و از مشاور و اولیای مدرسه کمک بگیرد تا با محیط سازگار شود. ‏مدرسه نرفتن به ضرر بچه‌هاست چون به راحتی نمی‌توان این کودک یا نوجوان را به سیستم آموزشی ‏برگرداند.» ‏

اجرا کردن ساختار رسمی آموزش در خانه چندسالی است ‏میان بعضی خانواده‌ها باب شده است؛ آموزش ‏در خانه. حالا ‏همه‌گیری کرونا سبب شده دامنه این نوع تصمیم‌گیری ‏گسترده‌تر، از محدوده ‏خانواده‌های خاص خارج و کمی ‏عمومی‌تر شود تا جایی که تعدادی از خانواده‌ها تصمیم ‏گرفته‌اند برای ‏در امان نگه‌داشتن فرزندشان از خطر ابتلا به ‏کرونا آموزش را در خانه ادامه دهند. فدایی با اشاره به ‏اینکه ما ‏آموزش و پرورش داریم و نفرستادن بچه‌ها به مدرسه ‏به بهانه کرونا باعث می‌شود ‏بخش پرورش به ‌خودی خود حذف ‏شود، می‌گوید: «اولیایی که تصمیم می‌گیرند فرزندان‌شان به مدرسه  نروند ‏درواقع اضطراب خود را از ابتلا به کرونا به کودک یا ‏نوجوان منتقل می‌کنند. نرفتن کودک یا ‏نوجوان به ‏مدرسه به معنای از دست دادن تعاملات در انطباق با جمع، ‏حل مسأله و سازش با ‏هم‌دوره‌هاست.» این روانشناس، آموزش ‏را تنها هدف مدرسه رفتن نمی‌داند و معتقد است ‏نفرستادن ‏بچه‌ها به مدرسه آنها را با آثار منفی روانی و ‏اجتماعی روبه‌رو خواهد کرد: «قرار نیست دانش‌آموز ‏تنها ‏آموزش ببیند. نفرستادن بچه‌ها به مدرسه باعث ‏می‌شود آنها به لحاظ روانی و اجتماعی یک‌سال از ‏بچه‌هایی که ‏در محیط مدرسه بوده‌اند، عقب باشند؛ تأثیری که در دوره ‏نوجوانی شدیدتر است و آثار منفی ‏بیشتری دارد، هرچند سازگار کردن کودکان دبستانی هم با محیط مدرسه ‏سختی‌های خودش ‏را خواهد داشت.»       ‏

آموزش ‌و پرورش به‌دنبال بالا بردن قدرت انتخاب اولیا ‏

احتمال ادامه‌دار بودن سناریوی آموزش مجازی در مدارس ‏وجود دارد، موضوعی که حاجی‌میرزایی، ‏وزیر آموزش ‌و پرورش ‏از آن گفته؛ اگرچه شرط احتمال دوباره شیوع کرونا را برای آن ‏مد نظر قرار داده ‏است. او خبر بازگشایی مدارس را هم از پانزدهم شهریور ‏در ‌سال تحصیلی جدید شایعه دانسته است: ‏‏«فعلا ‏تغییری در زمان بازگشایی مدارس در‌ سال جدید نداریم ‏و متناسب با شرایط تصمیم می‌گیریم.» ‏ملک‌زاده، مدیر یکی از ‏دبیرستان‌های تهران معتقد است بر اساس قانون، آموزش به ‏صورت حضوری ‏است. او به «شهروند» از احتمال تصمیم‌گیری ‏در مورد تمهیداتی برای ادامه‌دار بودن کلاس‌های ‏غیرحضوری ‏از طرف آموزش و پرورش می‌گوید:  «تا جایی که در جریانم، ‏آموزش‌ و پرورش سعی دارد ‏تمهیداتی در نظر بگیرد تا ‏کلاس‌های غیرحضوری هم داشته باشیم. در جلسات به ما ‏در این زمینه ‏آمادگی می‌دهند. حتی تأکید دارند روی تهیه ‏مانتو به اولیا فشار نیاوریم. تمهیداتی هم برای ویدیو ‏کنفرانس ‏در نظر گرفته شده تا اگر کلاس‌ها غیرحضوری بود مشکلات ‏امسال را نداشته باشیم.»

این ‏مدیر دبیرستان که هنوز چیزی ‏در مورد مخالفت اولیا با کلاس‌های حضوری مهرماه نشنیده، ‏می‌گوید ‏بعید است آموزش‌ و پرورش به صورت فردی برای ‏دانش‌آموزان شرایط نیامدن به مدرسه را فراهم ‏کند. «اگر ‏تصمیمی باشد برای همه دانش‌آموزان است. اگر بحث را قانونی ‏ببینیم، برای خانواده‌هایی که ‏بچه‌هایشان را به مدرسه ‏نمی‌فرستند، مشکل پیش می‌آید.» ملک‌زاده یکی از راه‌هایی ‏را که ‏آموزش‌ و پرورش می‌تواند در پیش بگیرد، ادغام کلاس‌های ‏حضوری و غیرحضوری می‌داند؛ رویه‌ای ‏برای راضی نگه‌ داشتن ‏همه گروه‌ها. «آموز‌ش ‌و پرورش می‌تواند در هر پایه یکی، دو ‏مدرسه ‏غیرحضوری معرفی کند تا اولیایی که نمی‌خواهند ‏فرزندشان به مدرسه بیاید از این کلاس‌های ‏غیرحضوری بهره ‏ببرند. در چنین شرایطی اولیا قدرت انتخاب خواهند داشت.» ‏آزادبخت هم معلم یکی ‏از مدارس تهران است و بعید می‌داند با ‏وجود کرونا خانواده‌ها اجازه دهند فرزندان‌شان به ‏مدرسه ‏بروند. او می‌گوید شرایط کرونا استرس ‏زیادی به خانواده‌ها تحمیل کرده است. «هیچ‌چیز ‏نمی‌تواند ‏جایگزین آموزش حضوری شود، اما در شرایط کرونا شبکه‌های ‏اجتماعی می‌توانند نقش بازی ‏کنند؛ نواقصی دارند، اما امکان ‏رفع‌شان وجود دارد. اپلیکیشن‌های بسیاری هم وجود دارد که ‏می‌توان از آنها ‏کمک گرفت.» آزادبخت اجباری بودن حضور در ‏کلاس‌های درس را برای مهرماه امسال بعید ‏می‌داند. «چنین تصمیمی اولیا و آموزش ‌و پرورش را رودرروی هم ‏قرار می‌دهد و ممکن ‏است منجر به واکنش منفی شود.»  ‏

قرار نیست به آموزش سنتی قبل کرونا برگردیم

سه‌ماه و نیم تا شروع مهر و آغاز ‌سال تحصیلی باقی مانده ‏است؛ مدت زمانی که به گفته رضوان ‏حکیم‌زاده، معاون آموزش ‏ابتدایی وزارت آموزش‌ و پرورش با قطعیت نمی‌توان در مورد آن ‏پیش‌بینی ‏کرد. او در واکنش به تصمیم تعدادی از خانواده‌ها ‏برای ثبت نام نکردن فرزندان‌شان در مدرسه، از آنها ‏می‌خواهد به ‏آموزش و پرورش اطمینان کنند. به گفته حکیم‌زاده، ‏آموزش‌ و پرورش دو سناریو و ‏برنامه ‌عمل با جزئیات کامل ‏برای‌ سال تحصیلی جدید تهیه دیده است؛ سناریوهایی که هم ‏شرایط وجود ‏کرونا و هم شرایط نبود کرونا را در نظر ‏گرفته ‌است. «سلامت دانش‌آموزان اولویت آموزش‌ و پرورش ‏است. ‏حتی در تعطیلی‌ مدارس شاهد بودید که با وجود تعطیلی ‏فیزیکی کلاس‌های درس، آموزش‌ و پرورش در ‏سطح ملی، ‏منطقه‌ای و مدارس آموزش را تعطیل نکرد؛ از طریق اپلیکیشن ‏شاد، شبکه آموزش و تکیه ‏بر فضای مجازی. حتی در مناطق ‏محروم راهبرها بسته‌های آموزشی را به دانش‌آموزان رساندند ‏تا از ‏آموزش عقب نمانند.»

معاون آموزش ابتدایی وزارت ‏آموزش‌ و پرورش با اشاره به اینکه به آموزش ‏سنتی قبل از ‏کرونا برنمی‌گردیم، می‌گوید: «در ‌سال تحصیلی جدید اگر کرونا ‏ادامه‌دار باشد برنامه ‌عمل ‏تهیه شده کمک می‌کند تا از امکانات ‏متعدد برای تعطیل نشدن آموزش بهره ببریم، البته نقاط قوت ‏این ‏امکانات تقویت می‌شود و نقاط ضعف هم شناسایی و برطرف ‏خواهد شد.»  او با تأکید بر این مسأله که در ‏هر شرایطی ‏دغدغه‌‌ خانواده‌ها را برطرف خواهیم کرد، می‌گوید: ‏‏«فضای مجازی با انعطاف‌پذیری ‏در زمان و مکان و در دست ‏داشتن منابع متعدد کمک کرد تا سواد فناوری جامعه ‏دانش‌آموزی و معلمان ‏افزایش یابد، به همین منظور به‌عنوان ‏مکمل در کنار آموزش حضوری حتی در صورت نبود ‏کرونا ‏استفاده خواهد شد. هرچند معتقدیم هیچ‌چیز نمی‌تواند ‏جای مدرسه را بگیرد.» حکیم‌زاده موضوع سلامت ‏دانش‌آموزان ‏را اولویت آموزش ‌و پرورش می‌داند و به خانواده‌ها اطمینان ‏می‌دهد همه برنامه‌های ‏آموزش ‌و پرورش در راستای حفظ ‏سلامت دانش‌آموزان و پیش‌بردن مقوله آموزش ‏باشد. «آموزش ‏مسأله‌ای تخصصی است و خانواده‌ها نمی‌توانند به ‏تنهایی آن را پیش ببرند. اولیا مطمئن باشند ‏آموزش ‌و پرورش در ‏کنار حفظ سلامت دانش‌آموزان هیچ‌گاه آموزش را تعطیل ‏نمی‌کند و برای شرایط ‏مختلف برنامه‌ دارد. »