امتحانات نهایی درحالی از امروز برگزار می‌شود که نگرانی‌های پدر و مادرها هنوز به جاست؛ آن هم در شرایطی که هفت استان ایران از نظر شیوع کرونا دوباره در وضع قرمزند و با وجود اینکه مسئولان وزارت بهداشت گفته بودند وزیر بهداشت درحال رایزنی با وزیر آموزش‌وپرورش برای تأمین سلامت دانش‌آموزان است اما این‌طور که پیداست، تغییری در برنامه برگزاری امتحانات ایجاد نشده است و وزارت آموزش‌وپرورش پروتکل بهداشتی خاصی را برای دانش‌آموزان در نظر گرفته است. در این شرایط، نگرانی پدر و مادرهای دانش‌آموزان بیشتر از قبل شده و حتی تعدادی از آنها می‌گویند در‌سال تحصیلی جدید، بچه‌هایشان را به مدرسه نخواهند فرستاد.
ریسک نمی‌کنیم
قرار بود مِهر که بیاید، «بهار» ١٢سال تحصیلی‌اش را شروع کند و پشت نیمکت‌های کلاس اول بنشیند اما کرونا تمام قول‌وقرارها را به هم زد تا حالا پدر او از به تعویق افتادن مدرسه رفتنش بگوید: «اجازه نمی‌دهم «بهار» مدرسه برود، نهایتا دوسال دیگر مدرسه رفتن را شروع می‌کند. بچه شش هفت ساله چه از پروتکل بهداشتی می‌داند؟» پدر «بهار» سختگیری‌های آموزش‌وپرورش و قانونی که از اجباری بودن حضور در مدرسه می‌گوید، ابایی ندارد و اولویتش سلامت فرزندش است و بس. «اصلا فرض را بگذاریم در اینکه یک یا دوسال «بهار» هیچ آموزشی نبیند، چه اتفاق خاصی می‌افتد؟ جز اینکه فرصت زیادی دارد برای کودکی بیشتر؟ سختگیری آموزش‌وپرورش هم دلیل محکمی نیست تا اولیا سلامت فرزندشان را به خطر بیندازند.» درس در خانه راهکار اوست برای «بهار»ی که قرار است مهرماه را متفاوت شروع کند. «در خانه درس می‌خواند، اشکالش چیست؟ یا مادرش معلمش می‌شود یا یک معلم می‌آوریم خانه. اما مدرسه نمی‌فرستم.»
«سامان» هم مهرماه قرار نیست به مدرسه برود. تصمیمی که پدرومادرش گرفته‌اند تا تازه کردن دیدار با همکلاسی‌هایش به تعویق بیفتد. «در شرایط عادی بهداشت در مدارس رعایت نمی‌شود چه برسد در این کرونا. چه تضمینی وجود دارد بچه‌ها آلوده نشوند؟ آموزش‌وپرورش می‌تواند چنین تضمینی به خانواده‌ها بدهد؟» اینها نگرانی‌های خانم «راوندی» است برای پسر هشت‌ساله‌اش. «کیفیت پایین مدارس دولتی و ازدحام دانش‌آموزان باعث شد برای کلاس اول «سامان» در مدرسه غیرانتفاعی هزینه کنم اما نمی‌توانم برای اجبار آموزش‌وپرورش از سلامت بچه‌ام هزینه کنم، متأسفم.»
تصمیم اولیای «علیرضا» هم مدرسه نرفتن است. «هر روز اعلام می‌کنند دوهزار و خرده‌ای مبتلا داریم. کدام پدرومادر عاقلی بچه‌اش را به خطر می‌اندازد؟ هروقت اعلام کردند تعداد مبتلاها صفر است، آن‌وقت.» معلم سرخانه راهکار آنهاست برای عقب نماندن «علیرضا» از آموزش. «مدرسه‌ها که به‌هزار بهانه پول می‌گیرند، همان را می‌دهم به معلم بیاید خانه درس بدهد. آموزش‌وپرورش چه ایرادی می‌تواند، بگیرد؟ می‌خواهد بگوید همه بچه‌هایی که یک‌سال مدرسه نیامدند، دیگر حق درس خواندن ندارند؟ قانون به آموزش‌وپرورش چنین حقی می‌دهد؟ اصلا آموزش‌وپرورش می‌تواند همه این بچه‌ها را که به نظرم تعدادشان هم کم نیست، محروم کند؟» .
مادر «علیرضا» این سوالات را درحالی مطرح می‌کند که سابقه قانونی برخورد با پدرومادرهایی که از تحصیل فرزندشان جلوگیری می‌کنند به‌سال ٨١ برمی‌گردد؛ براساس ماده چهار قانون حمایت از حقوق کودک، اذیت و آزار کودکان و شکنجه آنها جرم است، ممانعت از تحصیل هم جرم است و وزارت آموزش‌وپرورش مسئولیت دارد این مسائل را اعلام و قوه‌قضائیه هم رسیدگی کند. بنابراین مجازات والدینی که مانع از تحصیل فرزندان خود می‌شوند، سه‌ماه و یک روز حبس تا ٦ماه یا یک‌میلیون تومان جزای نقدی است. حالا باید دید در دوران کرونا، تصمیم مسئولان وزارت آموزش‌وپرورش دراین‌باره چه خواهد بود.
به زیان بچه‌ها تصمیم نمی‌گیریم
«منتظر تصمیم رسمی هستیم. هر تصمیمی که اعلام شود، پایبند همان‌ایم.» «ماهان» پایه نهم را در مدرسه هیأت‌امنایی می‌گذراند؛ هیأت امنایی متشکل از اولیای دانش‌آموزان. مدرسه‌ای با کلاس‌های درس ١٠نفره. «هر دانش‌آموز روی صندلی‌های تکی می‌نشیند. برای همین فاصله اجتماعی رعایت می‌شود. اگر حضور در کلاس‌های درس اجباری شود، او را می‌فرستم مدرسه.» محیط مدرسه در تصمیم پدر «ماهان» تأثیرگذار بوده است: «اگر مدرسه دولتی بود -هر کلاس ٤٠دانش‌آموز- شاید این تصمیم را نمی‌گرفتم هرچند شنیده‌ام احتمال دارد در مدارس دولتی بچه‌ها شیفتی شوند.» پدر «ماهان» می‌گوید نفرستادن به مدرسه آسیب‌هایی دارد و اولیا باید به این بُعد از موضوع هم فکر کنند. «محیط مدرسه دستاوردهایی دارد که نباید از آنها غافل بود. بچه‌ها اجتماعی بودن، مشورت کردن، کار گروهی و تعامل با هم‌سن و سال‌هایشان را می‌آموزند. در موضوع مدرسه رفتن یا نرفتن نباید تنها به مسأله آموزش پرداخت چون پرورش هم به همان میزان و شاید بیشتر اهمیت دارد.» ماهان جزو دانش‌آموزانی بود که با بازگشایی مدارس برای رفع اشکال به مدرسه نرفت تا خطر کرونا را به جان نخرد. «برای‌سال تحصیلی جدید، منتظر تصمیم‌گیری آموزش‌وپرورش هستیم. محیط و شرایط مدارس هیأت امنایی با مدارس دولتی متفاوت است و من براساس محیط مدرسه و کادر آموزشی تصمیم گرفته‌ام «ماهان» را مدرسه بفرستم چون به نظرم دور بودن از محیط مدرسه می‌تواند روی سلامت روانی و اجتماعی ماهان یا هر دانش‌آموز دیگری تأثیر منفی بگذارد.»
خدیجه فدایی، روانشناس کودک هم معتقد است دور بودن از محیط مدرسه به ضرر دانش‌آموزان است. او برپایی کلاس‌های حضوری مدارس را در مهرماه تصمیمی عمومی می‌داند و به «شهروند» می‌گوید: « وقتی تصمیمی عمومی تأکید می‌کند همه دانش‌آموزان به مدرسه نروند اشکالی به‌وجود نمی‌آید اما اینکه یک فرد تصمیم می‌گیرد فرزندش را مدرسه نفرستد، ایراد دارد.» این روانشناس کودک می‌گوید تجویز روانشناسان برای کودکان و نوجوانانی که از مدرسه رفتن اجتناب دارند، حضور در محیط مدرسه است: «در بچه‌هایی که استرس از محیط مدرسه دارند، روانشناسان تأکید می‌کنند کودک یا نوجوان در محیط مدرسه باشد و از مشاور و اولیای مدرسه کمک بگیرد تا با محیط سازگار شود. مدرسه نرفتن به ضرر بچه‌هاست چون به راحتی نمی‌توان این کودک یا نوجوان را به سیستم آموزشی برگرداند.»
اجرا کردن ساختار رسمی آموزش در خانه چندسالی است میان بعضی خانواده‌ها باب شده است؛ آموزش در خانه. حالا همه‌گیری کرونا سبب شده دامنه این نوع تصمیم‌گیری گسترده‌تر، از محدوده خانواده‌های خاص خارج و کمی عمومی‌تر شود تا جایی که تعدادی از خانواده‌ها تصمیم گرفته‌اند برای در امان نگه‌داشتن فرزندشان از خطر ابتلا به کرونا آموزش را در خانه ادامه دهند. فدایی با اشاره به اینکه ما آموزش و پرورش داریم و نفرستادن بچه‌ها به مدرسه به بهانه کرونا باعث می‌شود بخش پرورش به خودی خود حذف شود، می‌گوید: «اولیایی که تصمیم می‌گیرند فرزندان‌شان به مدرسه نروند درواقع اضطراب خود را از ابتلا به کرونا به کودک یا نوجوان منتقل می‌کنند. نرفتن کودک یا نوجوان به مدرسه به معنای از دست دادن تعاملات در انطباق با جمع، حل مسأله و سازش با هم‌دوره‌هاست.» این روانشناس، آموزش را تنها هدف مدرسه رفتن نمی‌داند و معتقد است نفرستادن بچه‌ها به مدرسه آنها را با آثار منفی روانی و اجتماعی روبه‌رو خواهد کرد: «قرار نیست دانش‌آموز تنها آموزش ببیند. نفرستادن بچه‌ها به مدرسه باعث می‌شود آنها به لحاظ روانی و اجتماعی یک‌سال از بچه‌هایی که در محیط مدرسه بوده‌اند، عقب باشند؛ تأثیری که در دوره نوجوانی شدیدتر است و آثار منفی بیشتری دارد، هرچند سازگار کردن کودکان دبستانی هم با محیط مدرسه سختی‌های خودش را خواهد داشت.»
آموزش و پرورش به‌دنبال بالا بردن قدرت انتخاب اولیا
احتمال ادامه‌دار بودن سناریوی آموزش مجازی در مدارس وجود دارد، موضوعی که حاجی‌میرزایی، وزیر آموزش و پرورش از آن گفته؛ اگرچه شرط احتمال دوباره شیوع کرونا را برای آن مد نظر قرار داده است. او خبر بازگشایی مدارس را هم از پانزدهم شهریور در سال تحصیلی جدید شایعه دانسته است: «فعلا تغییری در زمان بازگشایی مدارس در سال جدید نداریم و متناسب با شرایط تصمیم می‌گیریم.» ملک‌زاده، مدیر یکی از دبیرستان‌های تهران معتقد است بر اساس قانون، آموزش به صورت حضوری است. او به «شهروند» از احتمال تصمیم‌گیری در مورد تمهیداتی برای ادامه‌دار بودن کلاس‌های غیرحضوری از طرف آموزش و پرورش می‌گوید: «تا جایی که در جریانم، آموزش و پرورش سعی دارد تمهیداتی در نظر بگیرد تا کلاس‌های غیرحضوری هم داشته باشیم. در جلسات به ما در این زمینه آمادگی می‌دهند. حتی تأکید دارند روی تهیه مانتو به اولیا فشار نیاوریم. تمهیداتی هم برای ویدیو کنفرانس در نظر گرفته شده تا اگر کلاس‌ها غیرحضوری بود مشکلات امسال را نداشته باشیم.»
این مدیر دبیرستان که هنوز چیزی در مورد مخالفت اولیا با کلاس‌های حضوری مهرماه نشنیده، می‌گوید بعید است آموزش و پرورش به صورت فردی برای دانش‌آموزان شرایط نیامدن به مدرسه را فراهم کند. «اگر تصمیمی باشد برای همه دانش‌آموزان است. اگر بحث را قانونی ببینیم، برای خانواده‌هایی که بچه‌هایشان را به مدرسه نمی‌فرستند، مشکل پیش می‌آید.» ملک‌زاده یکی از راه‌هایی را که آموزش و پرورش می‌تواند در پیش بگیرد، ادغام کلاس‌های حضوری و غیرحضوری می‌داند؛ رویه‌ای برای راضی نگه داشتن همه گروه‌ها. «آموزش و پرورش می‌تواند در هر پایه یکی، دو مدرسه غیرحضوری معرفی کند تا اولیایی که نمی‌خواهند فرزندشان به مدرسه بیاید از این کلاس‌های غیرحضوری بهره ببرند. در چنین شرایطی اولیا قدرت انتخاب خواهند داشت.» آزادبخت هم معلم یکی از مدارس تهران است و بعید می‌داند با وجود کرونا خانواده‌ها اجازه دهند فرزندان‌شان به مدرسه بروند. او می‌گوید شرایط کرونا استرس زیادی به خانواده‌ها تحمیل کرده است. «هیچ‌چیز نمی‌تواند جایگزین آموزش حضوری شود، اما در شرایط کرونا شبکه‌های اجتماعی می‌توانند نقش بازی کنند؛ نواقصی دارند، اما امکان رفع‌شان وجود دارد. اپلیکیشن‌های بسیاری هم وجود دارد که می‌توان از آنها کمک گرفت.» آزادبخت اجباری بودن حضور در کلاس‌های درس را برای مهرماه امسال بعید می‌داند. «چنین تصمیمی اولیا و آموزش و پرورش را رودرروی هم قرار می‌دهد و ممکن است منجر به واکنش منفی شود.»
قرار نیست به آموزش سنتی قبل کرونا برگردیم
سه‌ماه و نیم تا شروع مهر و آغاز سال تحصیلی باقی مانده است؛ مدت زمانی که به گفته رضوان حکیم‌زاده، معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش با قطعیت نمی‌توان در مورد آن پیش‌بینی کرد. او در واکنش به تصمیم تعدادی از خانواده‌ها برای ثبت نام نکردن فرزندان‌شان در مدرسه، از آنها می‌خواهد به آموزش و پرورش اطمینان کنند. به گفته حکیم‌زاده، آموزش و پرورش دو سناریو و برنامه عمل با جزئیات کامل برای سال تحصیلی جدید تهیه دیده است؛ سناریوهایی که هم شرایط وجود کرونا و هم شرایط نبود کرونا را در نظر گرفته است. «سلامت دانش‌آموزان اولویت آموزش و پرورش است. حتی در تعطیلی مدارس شاهد بودید که با وجود تعطیلی فیزیکی کلاس‌های درس، آموزش و پرورش در سطح ملی، منطقه‌ای و مدارس آموزش را تعطیل نکرد؛ از طریق اپلیکیشن شاد، شبکه آموزش و تکیه بر فضای مجازی. حتی در مناطق محروم راهبرها بسته‌های آموزشی را به دانش‌آموزان رساندند تا از آموزش عقب نمانند.»
معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش با اشاره به اینکه به آموزش سنتی قبل از کرونا برنمی‌گردیم، می‌گوید: «در سال تحصیلی جدید اگر کرونا ادامه‌دار باشد برنامه عمل تهیه شده کمک می‌کند تا از امکانات متعدد برای تعطیل نشدن آموزش بهره ببریم، البته نقاط قوت این امکانات تقویت می‌شود و نقاط ضعف هم شناسایی و برطرف خواهد شد.» او با تأکید بر این مسأله که در هر شرایطی دغدغه خانواده‌ها را برطرف خواهیم کرد، می‌گوید: «فضای مجازی با انعطاف‌پذیری در زمان و مکان و در دست داشتن منابع متعدد کمک کرد تا سواد فناوری جامعه دانش‌آموزی و معلمان افزایش یابد، به همین منظور به‌عنوان مکمل در کنار آموزش حضوری حتی در صورت نبود کرونا استفاده خواهد شد. هرچند معتقدیم هیچ‌چیز نمی‌تواند جای مدرسه را بگیرد.» حکیم‌زاده موضوع سلامت دانش‌آموزان را اولویت آموزش و پرورش می‌داند و به خانواده‌ها اطمینان می‌دهد همه برنامه‌های آموزش و پرورش در راستای حفظ سلامت دانش‌آموزان و پیش‌بردن مقوله آموزش باشد. «آموزش مسأله‌ای تخصصی است و خانواده‌ها نمی‌توانند به تنهایی آن را پیش ببرند. اولیا مطمئن باشند آموزش و پرورش در کنار حفظ سلامت دانش‌آموزان هیچ‌گاه آموزش را تعطیل نمی‌کند و برای شرایط مختلف برنامه دارد. »