حضور علی نصیریان در آستانه ۹۰ سالگی در یک فیلم، نخستین تجربه کارگردانی جواد عزتی، نبود آثار مهران مدیری و رامبد جوان و نیز فیلمسازی محمود کلاری به عنوان یکی از چهرههای نامدار فیلمبرداری سینما پس از سه دهه، مردانه بودن هیات داوران و نارضایتی برخی از منتقدان از وضع موجود و همچنین نقش برخی سازمانها و ارگانهای دولتی در حمایت و تولید بخش زیادی از آثار از حاشیههای اولیه این دوره از جشنواره است، در جدولهای زیر به سهم هر سازمان برای حمایت از آثار اشاره کردیم که در ادامه میبینید:
این گزارش حاکیست از میان این ۱۲ اثر، در ۶ فیلم تهیه کنندگان و بخش خصوصی نیز بخشی از سهامداران و شرکای فارابی و نهادهای فیلمسازی هستند. از میان ۱۷ فیلم ثبت نامی فارابی چند فیلم دیگر نیز به بخش نهایی راه نیافت و یا نسخه نهایی آن به جشنواره نرسید. توجه به الگوی قهرمان در دفاع مقدس، موضوع تاریخ اسلام، فیلم اجتماعی و طنز خانوادگی، موضوعات انقلاب اسلامی و مقاومت اسلامی، توجه به سینمای نوجوان، تولید در حوزه تاریخ معاصر از موضوعات سبد تولیدات امسال بنیاد فارابی است که با نظر هیأت انتخاب، مجوز حضور در دو بخش رقابتی «سودای سیمرغ» و «نگاه نو» جشنواره را به دست آوردند.
سنگ تمام ارگانها و ابراز نارضاینی
محمدرضا عباسیان، عضو هیات انتخاب چهلودومین جشنواره بینالمللی فیلم فجر به ارائه توضیحاتی درباره انتخاب فیلمها پرداخت و درباره سهم بالای فیلمهای ارگانی و سازمانی در دورههای اخیر جشنواره فیلم فجر هم گفت: این یک واقعیت است که عمده فیلمهایی که در سینمای ایران تولید میشود، با سرمایه نهادهای دولتی به مرحله تولید میرسد. فارغ از این مساله، معتقدم در جشنواره امسال برخلاف جشنواره سال گذشته، فیلمهای بخش خصوصی درخواست بیشتری برای حضور در جشنواره داشتند اما واقعیت تلخ این بود که بسیاری از این آثار استانداردهای لازم محتوایی برای حضور در جشنواره فجر را نداشتند.در مجموع آنچه به عنوان فهرست نهایی جشنواره معرفی شده، ترکیبی از فیلمهای خصوصی و سازمانی است و این نکته را هم تاکید میکنم که اصلا سازنده آثار مدنظر هیات انتخاب نبوده است. یعنی اینکه فیلم محصول کدام بخش است، اصلا برای ما ملاک انتخاب نبوده است. کمااینکه از بخش خصوصی هم امسال فیلمهای خوبی را در جشنواره خواهیم دید.»
در این میان مهرزاد دانش که روزگاری مثلا دوره ۳۷، داوری او برای بخش سودای سیمرغ را در کنار پوران درخشنده، محمدعلی باشهآهنگر، محمود کلاری و ریما رامینفر میدیدیم، حالا از وضعیت جشنواره ابراز ناراحتی کرده و با انتشار پیامی در شبکه ایکس نوشت: «تا همین چندین سال قبل، با کنجکاوی و تمایل زیاد، رصد میکردم چه فیلمی به جشنواره رسیده و چه فیلمی بازمانده و هر فیلمی چه ویژگیای دارد و با رفقا کلی بحث و جدل درباره پیشبینی خوب و بد فیلمها و… امروز فهرست پذیرفتهشدههای جشنواره اعلام شد و حتی حسش نیست نگاهی گذرا به فهرست شود.»
جای خالی مدیری و جوان
چند روز گذشته که اسامی احتمالی فیلمهای حاضر در جشنواره مطرح شد، نام چند چهره شاخص به چشم میآمد مثل «زودپز» به کارگردانی رامبدجوان، «صبحانه بازرافهها» به کارگردانی سروش صحت، «ساعت ۶ صبح»به کارگردانی مهران مدیری، «تمساح خونی» به کارگردانی جواد عزتی، «هفتاد سی»به کارگردانی بهرام افشاری و «آغوش باز» به کارگردانی بهروز شعیبی که البته از میان فهرست احتمالی سه فیلم در جشنواره حضور دارند؛ اما این ماجرا چند موضوع را به همراه خود داشت، نکته اول فضای مردانه حاکم بر هیئت داوران امسال که البته در دو دوره گذشته هم این وضعیت حاکم بود و نکته بعد هم عدم حضور کارگردانانی چون مهران مدیری و رامبد جوان در میان آثار نهایی که پرسش زیادی را ایجاد کرد و محمدرضا عباسیان، عضو هیات انتخاب چهلودومین جشنواره فیلم فجر درباره غیبت فیلمسازانی چون مهران مدیری، رامبد جوان و حسین دوماری در فهرست هیات انتخاب گفت: «طبیعتا همه فیلمهایی که هیات انتخاب موردبازبینی قرار داده از آثاری بودهاند که فرآیند تولیدشان به پایان رسیده بود و عدمحضور آنها در فهرست نهایی به دلیل عدم جمعبندی اعضا برای حضور آنها بوده است. آثار فیلمسازانی که به آنها اشاره کردید هم در هیات انتخاب دیده شد و به دلیل جمیع جوانب برای حضور در جشنواره انتخاب نشدند. برای انتخاب یک فیلم هم محتوای آثار مورد توجه بوده است و هم کیفیت سینمایی آنها. ممکن است در رد شدن یک فیلم هر دو مورد تاثیر داشته باشد و درباره برخی آثار شاید یکی از جنبهها تاثیر بیشتری داشته است.»
این عضو هیات انتخاب درباره دخالت دبیر جشنواره و یا توصیههای بیرونی دیگر به هیات انتخاب هم گفت: «بههیچ عنوان در فرآیند فعالیت هیات انتخاب هیچگونه توصیهای وجود نداشت و همانطور که اشاره کردم ترکیبی از عناصر مرتبط با کیفیت فنی و محتوایی آثار مدنظر اعضای هیات انتخاب بوده است تا فیلمهایی برازنده جشنواره فجر انتخاب شوند. در مجموع آنچه به عنوان فهرست نهایی جشنواره معرفی شده، ترکیبی از فیلمهای خصوصی و سازمانی است و این نکته را هم تاکید میکنم که اصلا سازنده آثار مدنظر هیات انتخاب نبوده است. یعنی اینکه فیلم محصول کدام بخش است، اصلا برای ما ملاک انتخاب نبوده است. کمااینکه از بخش خصوصی هم امسال فیلمهای خوبی را در جشنواره خواهیم دید.»
جشنوارهای مردانه
نکته بعد مسئله فضای مردانه حاکم بر جشنواره است در ادوار گذشته، در هر هیئت انتخاب دستکم نام یک داور زن همچون پوران درخشنده، رخشان بنیاعتماد، مرضیه برومند و… به چشم میخورد اما داوران امسال عبارتند از چهرههایی چون داریوش ارجمند، روحالله سهرابی، حسین زندباف، محمدرضا عباسیان، محمد حسین لطیفی، احمدمرادپور و محمدحسین نیرومند. با ابراز ناراحتی و در اعتراض به این وضعیت هوشنگ گلمکانی در اینباره نوشت: «در روزگاری که خیلی از بزرگان سینما خانهنشین یا منزوی هستند و به هر حال از فضای کار دورند، در چهلودومین جشنواره فجر هم اکثریت با فیلماولیها و فیلمسازان ناشناخته و کمتر شناختهشده است. دبیر جشنواره فهرست فیلمهای پذیرفتهشده در این دوره را اعلام کرد و مانند چند دوره اخیر، کرونا و اوضاع اقتصادی و شرایط سیاسی و اجتماعی تأثیرش را بر فیلمهای این دوره نیز گذاشته است.
هیأت انتخاب مردانه جشنواره با غلبه دیدگاه نظارتی، بیستودو فیلم را برای بخش مسابقه انتخاب کرده و با توجه به افزایش شمار فیلماولیها (پنجاه فیلم متقاضی)، بخش «نگاه نو» یک بار دیگر به جشنواره اضافه شده است. دوازده فیلم هم برای این بخش انتخاب شده که البته چند تای آنها در بخش اصلی مسابقه نیز هستند. ناشناخته بودن تعداد قابلتوجهی از فیلمسازان حاضر در بخش اصلی، جدا از این که میتواند به وجود استعدادهای سینمایی در کشور تعبیر شود، پیگیران کنجکاو سینمای ایران را دچار این ابهام میکند که آیا اینها سازنده فیلم اولشان هستند؟ که اگر چنین میبود قاعدتاً این فیلمها باید در بخش «نگاه نو» هم باشند اما نیستند. در نقل خبر فهرست فیلمهای جشنواره در رسانهها، به قدر کافی به چند نام مشهور این دوره اشاره شده و به هر حال تا زمان دیده شدن فیلمها نمیتوان دربارة کیفیت آنها قضاوت کرد، اما تجربه نشان داده که مثل چهلویک دورة گذشتة همیشه چند فیلم قابلتوجه و تماشایی در جشنواره هست، که اینها ساختة سرمایههای سینمایی کشور (اعم از فیلماولی یا باسابقه) هستند، حتی اگر در ابتدا چنین به نظر برسد که نامشان در فهرستی است که نام خیلی از آنها را برای اولین بار است میشنویم. جشنوارة فجر آینة سینمای ایران است؛ در رونق و بحران و رکود و تحریم و خشم و سایر عوارض، حتی اگر تصویری که در این آینه میبینیم دلخواهمان نباشد.»
نگاهی گذرا به آثار
«آسمان غرب»
فیلمسینمایی «آسمان غرب» به نویسندگی و کارگردانی محمد عسگری و تهیهکنندگی حبیب والینژاد یک اثر جنگی اکشن است که در لوکیشنهای متعددی در استان کرمانشاه فیلمبرداری شده است. این فیلم به عنوان دومین تجربه کارگردانی محمد عسگری پس از ساخت فیلم سینمایی «اتاقک گلی» با نگاهی متفاوت، رشادت، غیرت و میهندوستی خلبان شهید علیاکبر شیرودی و دیگر همرزمانش را در روزهای آغازین جنگ به تصویر میکشد.در «آسمان غرب» میلاد کیمرام ایفاگر نقش شهید شیرودی است و فیلم هم محصول بنیاد سینمایی فارابی و سازمان سینمایی سوره است که با مشارکت ارتش جمهوری اسلامی ایران ساخته شده است.
«آبی روشن»
بابک خواجه پاشا که سال قبل با نویسندگی و کارگردانی «در آغوش درخت» سیمرغ بلورین بهترین فیلمنامه و دیپلم افتخار بهترین کارگردانی جشنواره فجر را گرفت امسال با فیلم تازهای در این رویداد حاضر است.«آبی روشن» به کارگردانی بابک خواجه پاشا و تهیهکنندگی سید محمدحسین میری، محصول مشترک سازمان هنری رسانهای اوج و بنیاد سینمایی فارابی است که در شهرهای خلخال، تالش، نیشابور، مشهد و تهران فیلمبرداری شده است.مهران احمدی، مهران غفوریان، سارا حاتمی، مرتضی امینیتبار، روحالله زمانی، علیاکبر اصانلو و کاظم هژیرآزاد در این فیلم سینمایی به ایفای نقش پرداختند.
«آغوش باز»
تازه ترین ساخته سینمایی بهروز شعیبی با نام «آغوش باز» به تهیهکنندگی علی سرتیپی ساخته شده و به عنوان اثری با یک فضای متفاوت نسبت به دیگر آثار شعیبی معرفی شده است.این فیلم ابتدا «همآهنگ» نام داشت و فیلمنامهاش را مهرداد کوروشنیا و محمدسجاد نجفی به طور مشترک نوشتهاند و همزمان با معرفی فیلم در بخش سودای سیمرغ اسامی بازیگرانش اعلام شد.
«آغوش باز» با بازی حامد کمیلی و محسن کیایی در کنار گلاره عباسی، شبنم گودرزی، جواد خواجوی، وحید نفر، علی عطایی، روژین فاطوریفر، ساینا توکلی، میثم نوروزی، سهیل هژبر، مسعود خانی و با حضور هنرمندانه: مهدی هاشمی، احترام برومند و حسن معجونی. بازیگران کودک: هاتف شعیبی و نفس نکی، گروه خیمه شببازی به سرپرستی سیاوش ستاری، طراح حرکات موزون: علی براتی به کارگردانی بهروز شعیبی و تهیهکنندگی علی سرتیپی ساخته شده است.در خلاصه داستان فیلم آمده است: سه قصه عاشقانه… سه زوج در فراز و نشیب روابط عاطفی، فرصت مییابند به تعریف جدیدی از عشق برسند.
«آغوش باز» ششمین اثر سینمایی بهروز شعیبی است که پیش از این کارهایی چون بدون قرار قبلی، روز بلوا، دارکوب، سیانور، دهلیز و … را ساخته است. شعیبی پیش از این در جشنواره جهانی و ملی فجر داوری کرده و با تمام فیلمهای کارنامه کارگردانیاش در جشنواره فیلم فجر حضور داشته است.
«احمد»
فیلم سینمایی «احمد» به کارگردانی امیرعباس ربیعی و تهیهکنندگی حبیب والینژاد با داستانی مرتبط با حادثه زلزله بم در سال ۸۲ است.این فیلم محصول مشترک سازمان سینمایی سوره و موسسه تصویر شهر سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران است که به استناد خلاصه داستان رسمی منتشر شده از آن قرار است روایتگر ناگفتههایی درباره ۱۸ ساعت ابتدایی پس از وقوع زلزله در شهر بم باشد.
«بهشت تبهکاران»
تازهترین فیلم مسعود جعفری جوزانی که سال قبل هم به عنوان یکی از آثار متقاضی جشنواره نام برده میشد بالاخره به این رویداد رسید. البته در مقاطعی گفته میشد که «بهشت تبهکاران» قرار است به صورت سریال پخش شود ولی در نهایت نسخه سینمایی آن به جشنواره فجر رسیده است.یک نکته قابل توجه درباره «بهشت تبهکاران» جوزانی این است که این فیلم سال گذشته در بخش رزور حشنواره فجر معرفی شد و اگرچه کامل نشده بود احتمالا بخشهایی از آن توسط هیات انتخاب بازبینی شده بود که در صدر فهرست رزرو جای داشت. در این زمینه جملهای هم از دبیر جشنواره منتشر شد مبنی براینکه فیلم «بهشت تبهکاران» هر زمان آماده شود در بخش سودای سیمرغ نمایش داده خواهد شد.در این فیلم تاریخی امیرحسین آرمان و رضا یزدانی بازی کردهاند و در آن به بازه مهمی از تاریخ معاصر ایران و به بخشی از وقایع ملی شدن صنعت نفت پرداخته میشود.
«پرویز خان»
فیلم سینمایی «پرویز خان» به کارگردانی علی ثقفی که نخستین تجربه فیلمسازی بلند اوست هم در بخش سودای سیمرغ حضور دارد.این فیلم به تهیهکنندگی عطا پناهی با حضور سعید پورصمیمی در نقش پرویز دهداری در تهران ساخته شده و محصول سازمان هنری رسانهای اوج است.پرویز دهداری یکی از برجستهترین مربیان تیم ملی فوتبال ایران بود.
«تابستان همان سال»
این فیلم ابتدا «آینه» نام داشت و محمود کلاری پس از گذشت دو دهه دوری از کارگردانی آن را ساخته است.در این فیلم که اطلاعات رسمی از آن منتشر نشده، گفته میشود علی شادمان در نقش اصلی بازی کرده و از مهران مدیری ، فریبا نادری، سمیرا حسنپور و پژمان بازغی هم به عنوان بازیگران دیگر نام برده شده است.
«تمساح خونی»
جواد عزتی پس از اینکه سالها فیلمهای متعددی را در جشنواره فجر داشت، امسال با اولین تجربه کارگردانی به این جشنواره میآید.این فیلم به تهیهکنندگی کامران حجازی ساخته شده و اطلاعات رسمی درباره بازیگران و داستانش منتشر نشده است.
«دروغهای زیبا»
فیلم جدید مرتضی آتشزمزم که اخیرا «هولیا» را روی پرده سینما داشت، یک درام اجتماعی و محصول مشترک ایران و بنگلادش است.این فیلم سینمایی با حضور بازیگر کشور بنگلادش، جایا احسن و شمون فاروغ در شهرهای داکا و قاضی پور ساخته شده است.
«دست ناپیدا»
انسیه شاهحسینی سرانجام توانسته «دست ناپیدا» یش را بسازد و راهی جشنواره فجر کند. این فیلم روایتگرزندگی زنی است که ۲۰۰ فانوسقه خونین بر دوش دارد و همه را در آب کارون شسته و به جبهه میفرستد.سید سعید سیدزاده، تهیهکننده این فیلم گفته بود: «دست ناپیدا» به طور کامل در استان خوزستان ساخته میشود و فیلمی در حوزه دفاع مقدس و کاملا ارزشی است که آیندگان ما نیاز دارند قصههایی شبیه آن را ببینند. فیلم، یک قصه اجتماعی در میانههای جنگ و روایتگر ایثارگری یک قشر خاصی از جامعه در دوران جنگ است.
«دو روز دیرتر»
فیلم سینمایی «دو روز دیرتر» با موضوع فرزندآوری و ازدیاد جمعیت معرفی شده که به کارگردانی اصغر نعیمی و نویسندگی رضا مقصودی و حمید اکبری خامنه و براساس طرحی از سید محمد حسینی و تهیه کنندگی محسن شیرازی تولید شده است.در این فیلم سینمایی که نگاهی طنز دارد، سینا مهراد، پردیس احمدیه، فرهاد آئیش، گوهر خیراندیش، کمند امیر سلیمانی، سیدجواد یحیوی، سیاوش چراغیپور، محمد فیلی و علیرضا داوودنژاد بازی کردهاند.سید جمال ساداتیان به عنوان مشاور تهیهکننده فیلم بوده و بنیاد فرهنگی روایت فتح سرمایهگذار اصلی این پروژه سینمایی است که در تولید آن با بنیاد سینمایی فارابی و موسسه بهمن سبز حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی مشارکت دارد.
« شهسوار»
فیلمسینمایی «شهسوار» تازهترین اثر حسین نمازی پس از «شادروان» است که مهرداد صدیقیان و الناز حبیبی در آن بازی کردهاند.داستان «شهسوار» طی سه شبانه روز و در یک مراسم عروسی رخ میدهد و فیلم محصول بنیاد سینمایی فارابی است که با مشارکت بخش خصوصی تولید شده است.
«شور عاشقی»
یکی از فیلمهای عاشورایی ساخته شده در ماههای گذشته «شور عاشقی» به کارگردانی داریوش یاری است که قصهای از کاروان اهل بیت(ع) را پس از واقعه کربلا روایت میکند.در این فیلم که سومین ساخته یاری و محصول مشترک بنیاد شهید و بنیاد سینمایی فارابی است، شهره موسوی، مهدی زمین پرداز، پیام احمدی نیا، نادر فلاح، علیرضا استادی، سیامک صفری و… .از جمله هنرمندانی هستند که در این فیلم سینمایی عاشورایی نقشآفرینی کردهاند.
«صبح اعدام»
تازه ترین ساخته بهروز افخمی «صبح اعدام» نام دارد که تهیه کنندگی آن برعهده علی شیرمحمدی است. این فیلم محصول سازمان سینمایی سوره و بنیاد سینمایی فارابی معرفی شده و در آن برشی از لحظات پایانی زندگی طیب حاج رضایی و اسماعیل رضایی روایت میشود که در پی قیام خونین ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ محکوم به اعدام شدند.ارسطو خوش رزم در نقش حاج اسماعیل رضایی، مسعود شریف در نقش طیب حاج رضایی، داود فتحعلیبیگی در نقش قاضی عسکر، پوریا منجزی در نقش کلیددار طیب، مهرداد نیکنام در نقش تیمسار، محسن آوری در نقش سرهنگ دادستانی و کاوه دارابی در نقش خبرنگار کیهان و فریبا آذرشب در نقش مادر حاج اسماعیل رضایی در فیلم بهروز افخمی بازی کردهاند.
«صبحانه با زرافهها»
فیلم جدید سروش صحت که احتمالا یکی از پرطرفدارترین فیلمهای جشنواره برای تماشا باشد، «صبحانه با زرافهها» نام دارد که بهرام رادان، پژمان جمشیدی، هوتن شکیبا و هادی حجازیفر در آن بازی کردهاند.این دومین فیلم سروش صحت پس از فیلم «جهان با من برقص» است که به تهیهکنندگی سید مصطفی احمدی ساخته شده است.
«قلب رقه»
یکی از فیلمهای موسوم به سینمای دفاع مقدس و مقاومت «قلب رقه» است که توسط خیراله تقیانیپور ساخته شده است.این فیلم به تهیهکنندگی سعید پروینی با بازی شهرام حقیقت دوست، فرهاد قائمیان، محمدرضا شریفینیا، هدایت هاشمی، عبدالرضا نصاری، مصطفی ساسانی و شادی مختاری به عنوان محصولی از بنیاد رسانهای بیان و بنیاد سینمایی فارابی ساخته شده است.«قلب رقه» درباره اتفاقهای چند سال اخیر سوریه و محور مقاومت است. رقه چند سال پایتخت داعش بود.
«مجنون»
فیلم سینمایی «مجنون» به تهیهکنندگی عباس نادران و کارگردانی مهدی شامحمدی در جنوب کشور ساخته شده و محصول سازمان هنری رسانهای اوج است.این فیلم برشی از حماسه آفرینی شهیدان مهدی و مجید زینالدین و رزم آوران لشگر ۱۷ علی بن ابی طالب(ع) در جزیره مجنون و عملیات بزرگ خیبر را به تصویر میکشد. سجاد بابایی که سال گذشته در چهل و یکمین جشنواره فیلم فجر توانست برنده سیمرغ بلورین بهترین نقش مکمل مرد برای فیلم «استاد» شود، نقش شهد شیرودی را بازی کرده است.
«میرو»
این فیلم به کارگردانی حسین ریگی در چابهار و با حضور بازیگرانی همچون سودابه بیضایی، امیررضا دلاوری، حمید ابراهیمی، آرزو تاج نیا، ابوالفضل همراه، مهدی دین محمدپور، ایوب افشار و جمعی از هنرمندان بومی استان سیستان و بلوچستان فیلمبرداری شده است.«میرو» سومین اثر سینمایی ریگی از فیلمسازان بلوچ کشور پس از فیلمهای «لیپار» و «هوک» است که در ژانر کودک و نوجوان تولید شده و در بستر قصهای متعلق به دوران دفاع مقدس در دهه ۶۰ روایت میشود.بنیاد شهید و امور ایثارگران و بنیاد سینمایی فارابی سرمایه گذاران فیلم سینمایی «میرو» هستند و سعید الهی تهیه کنندگی آن را بر عهده دارد.
«نبودنت»
این فیلم به کارگردانی کاوه سجادی حسینی ساخته شده و اطلاعات جدیدی درباره آن منتشر نشده است؛ اما سجادی حسینی سال ۱۳۹۵ گفته بود که در همان زمان قصد ساخت آن را دارد. طبق گفته او این فیلم یک اثر اجتماعی عاشقانه است.گفته می شود سحر دولت شاهی ، آزاده صمدی و امیر آقایی از جمله بازیگران این فیلم هستند.
«معجزه پروین»
این فیلم به کارگردانی محمدرضا ورزی و تهیهکنندگی محمدرضا شریفینیا به جشنواره راه یافته ولی اطلاعات رسمی از آن منتشر نشده است. ساخت فیلم ورزی در یکی از کاخهای سعدآباد در مقطعی حاشیههایی را به وجود آمد و حالا قرار است او فیلمش را که اطلاعاتی از آن منتشر نکرده، در جشنواره فجر رونمایی کند.
«نپتون»
این فیلم به کارگردانی محمدابراهیم غفاریان هم از دیگر آثار جشنواره امسال است که تاکنون خبری از آن منتشر نشده است.