با توجه به گسترش افزایش اثر پدیده فرونشست در کشور و بحرانی که این معضل زیست محیطی در ابعاد مختلف اقتصادی، عمرانی، محیط زیستی، اجتماعی و …، در کشور ایجاد کرده است، مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی به بررسی ابعاد فرونشست و ارائه راهکارهایی در این خصوص پرداخته است.در گزارش مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی درباره فرونشست آمده است:
آثار فرونشست به دو شکل مستقیم وغیرمستقیم بروز میکند؛ ازجمله آثار مستقیم میتوان به ترک خوردن، کج شدن، فروریختگی، فرسودگی بناها و تخریب و آسیب به شریانهای حیاتی شامل خطوط حمل و نقل (مترو، جاده، راهآهن)، خطوط انتقال برق و مخابرات، شبکه فاضلاب، لولههای آب و گاز و نفت، کانالهای دفع آبهای سطحی، سازههای زیرزمینی (تونل و خطوط مترو)، پایه پلها و شمعهای مدفون در خاک و توسعه شکافهای زمین، شکست زمین یا گسیختگی آن اشاره کرد.
از طرفی وقوع فرونشست آثار غیرمستقیم اقتصادی نیز به جای میگذارد. افزایش هزینههای تعمیر و نگهداری زیرساختها، کاهش ارزش زمین و اموال، رها کردن ساختمانها و اماکن، اختلال در فعالیتهای اقتصادی، توقف کسب و کار به دلیل آسیب به ساختمانها و زیرساختها، از دست دادن نیروی کار مولد با تلفات و صدمات و هزینههای تحمیل شده برای امداد رسانی ازجمله تبعات مالی وارده به شبکه زیرساخت در اثر فرونشست هستند.با توجه به اینکه روش های معقول مقابله با فرونشست مستلزم برنامه ریزی بلندمدت اجتماعی و مدیریتی است، در کوتاهمدت قابل دستیابی نیستند و لذا باید راهکارهای طراحی و تعمیر و مقاومسازی زیرساختها نیز مورد بررسی قرار گیرد.
وضعیت فرونشست و آسیب به زیرساختها در ایران و جهان
نتیجه تحقیقات نشان میدهد که استانهای اصفهان، تهران، کرمان و خراسان رضوی در معرض خطر شدید فرونشست قرار دادند. در اصفهان حدود ۱۰ هزار کیلومترمربع شامل ۳۰۳۰۰ واحد مسکونی، بهطور ویژه پالایشگاه نیروگاه برق شهید منتظری، ورزشگاه نقشجهان، فرودگاه بینالمللی شهید بهشتی، پستهای خطوط انتقال نیرو فشارقوی، شهرک صنعتی محمودآباد، خطوط انتقال سوخت به فرودگاه نائین و سگزی، خطوط قطار شهری بهویژه خط اصفهان به شاهینشهر، ابنیه تاریخی مانند پل روی رودخانه زایندهرود بهشدت در معرض تهدیدهای ناشی از فرونشست هستند.
فرونشست فروچاله , بحران های محیط زیست
فرونشست در تهران بهصورت مستقیم زندگی ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار نفر را تحت تأثیر قرار داده و مناطق ۱۷، ۱۸، ۱۹، ۲۰ و ۲۱ را بهطور جدی تهدید میکند. از مهمترین زیرساختهایی که در تهران در معرض خطر فرونشست هستند شامل فرودگاه امام خمینی(ره)، مهرآباد و خطوط انتقال انرژی در بخش جنوبغرب و خطوط قطار شهری و مترو هستند. بهصورت کلی حدود ۸ میلیون واحد مسکونی و ۲۴ میلیون نفر در کشور در معرض خطرات و آسیبهای فرونشست قرار دارند. فرونشست در ایران ۵ تا ۷ برابر متوسط و با نرخ سالیانه ۲۵ تا ۳۰ سانتیمتر در سال (هر ۵ سال یک متر) فرونشست در کشور رخ میدهد.
خسارت ناشی از فرونشست در چین ۱٫۵ میلیارد دلار برآورد شده است که حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد آن خسارتهای غیرمستقیم بوده است. شانگهای در سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۰ دچار ۲ میلیارد دلار خسارت ناشی از فرونشست شده است.در بانکوک نیز براثر فرونشست خسارتهای فراوانی به زیرساختهایی مانند جادهها، پیادهروها، زیرساختهای زیرزمینی و ساختمانهای خصوصی، پایه پلها و قطارهای شهری وارد شد. میزان خسارت ناشی از فرونشست در سال ۲۰۰۶ در هلند ۳٫۵میلیارد یورو در سال برآورد شده است. در آمریکا نیز حدود ۴٫۳ تا ۸٫۷ میلیون نفر در نواحی مرزی و ساحلی تحت تأثیر خسارات فرونشست قرار دارند که در همین راستا عملیات ویژهای جهت مقابله و کنترل فرونشست در بیشتر ایالتهای آن درحال اجراست.
راهکارهای حفاظت از زیرساختها در مقابل فرونشست
اگرچه تلاش اصلی باید بر مدیریت مصرف و احیای سفرههای آب زیرزمینی باشد، اما مقاومسازی بهعنوان یک روش علاجبخش میانمدت باید در دستور کار قرار گیرد. به بیان دیگر با ایجاد تغییراتی در ساختار خاک یا طراحی زیرساختها از آسیب و خرابی زیرساختها جلوگیری کنیم.این دسته از راهکارها شامل همان روشهای بهسازی زمین بهوسیله تغییر در خصوصیات و جنس خاک (با مخلوط نمودن مصالح مناسب ـ اختلاط عمیق و تراکم سطحی یا استفاده از مواد افزودنی) و یا اضافه کردن المانهای غیرخاکی به خاک (مانند تزریق با فشار بالا، یا ژئوسنتتیکها، ستونهای شنی، شمعهای عمیق و ریزشمعها، انکراژ یا میخکوبی، ژئوفوم) است.
همچنین در برخی از راهکارها، تغییر در روند طراحی سازه براساس فرونشست یا اضافه کردن المانهای تقویتی پیشنهاد میشود. از مهمترین روشهای بهسازی خاک عبارتند از: روش تزریق، روش ﻣﯿﮑﺮوﭘﺎﯾﻞ، روش ﺷﻤﻊﮔﺬاری، روش ﻧﯿﻨﮓ، ﺑﻬﺴﺎزی ﺑﻪ کمک ژئوگرید و ژئوتکستایل، ﺑﻬﺴﺎزی با هدایت و تزریق آبهای سطحی به داخل زمین و بهسازی پی زیرساختها و ساختمانهای در معرض فرونشست.