«شیر‌های خشک در یک سال سه بار گران شده اند و از اندازه آنان نیز مدام کم و کمتر می‌شود. قوطی شیر‌های خشک در ابتدا پر بود، اما همزمان با افزایش قیمت آنان تا یک پنجم از قوطی نیز خالی شده است». این نیز بخشی از سخنان مادری با یک دختر دو ساله است که می‌گوید تهیه پوشک هر روز سخت‌تر می‌شود و از سوی دیگر از تعداد پوشک‌ها و حجم شیر خشک داخل قوطی‌ها نیز کاهش یافته است. مادر دیگری نیز می‌گوید روز‌هایی هست که مدل خاصی از پوشک اصلا در داروخانه‌ها یافت نمی‌شود و پدری که در داروخانه به دنبال شیرخشک رژیمی است نیز می‌گوید که حالا و فعلا با ۲۰۰ درصد افزایش قیمت شیرخشک را پیدا می‌کنیم، اما روز‌هایی بود که حتی نمی‌توانستیم برای کودکمان شیرخشک را تهیه کنیم چرا که اصلا مدل خاصی لازم بود که در داروخانه‌ها نبود و من تمام شهر را زیر پا گذاشتم. به سراغ دو داروخانه دیگر نیز می‌روم و با خانواده‌ها که حرف می‌زنم بسیاری گله مشابه را تکرار می‌کنند و پدری برایم از دو روز مرخصی گرفتن و تلاش برای یافتن شیرخشک خاصی برای کودکش سخن می‌گوید.

در روز‌هایی که خبر خریدن سیمسونی از ترکیه توسط مریم قالیباف، دختر محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس وقت تقریبا خبر اصلی شبکه‌های اجتماعی است و سخن از ۲۰ بسته بزرگ رسیده به فرودگاه از ترکیه حکایت می‌کند، شنیدن گلایه‌های مردمی که به دنبال دو کالای اصلی برای کودکانشان هستند بیش از همیشه شاید تکان دهنده است. این در حالی است که بحران‌های اقتصادی حالا بیشتر از همیشه خود را به رخ کشیده است و تقریبا کمتر خانواده ایرانی است که این روز‌ها با مشکلات اقتصادی دست و پنجه نرم نکند و از گرانی مدام مواد غذایی و کالا‌های اساسی تابحران مسکن و اجاره بها شریان حیات خانواده ایرانی را هدف گرفته است.

سایه بحران بر سر پوشک و شیرخشک

تورم بر همه ابعاد زندگی شهروندان تاثیر گذاشته و هر روز از ارزش پول کاسته می‌شود و به طبع آن قیمت اغلب کالا‌های ضروری و غیرضروری (که در حال حذف از زندگی شهروندان است) چندین برابر می‌شود. بسیاری از شهروندان هر چند که در روز‌های پرتلاطم بازار ارز و سکه، برای خود زمزمه می‌کردند که طلا و سکه و ارز بخشی از زندگی آنان نیست، اما کمی بعد دریافتند افزایش قیمت این کالا‌ها در نهایت منجر به بحران جدی در ارکان زندگی آنان و از جمله تهیه کالا‌های اساسی خواهد شد.تاثیری که حالا از قیمت برنج و گوشت تا کمترین تفریح هم، چون سینما رفتن و مسکن را تحت تاثیر خود قرار داده است. در همین شرایط و در حالی که دولت و مسولان امر هر روز بر طبل فرزند آوری شهروندان می‌کوبند و وعده خودرو، سهام و زمین به مادران با دو فرزند و بیشتر می‌دهند که به نظر می‌رسد حداقل دو اکنون تهیه دو کالای اصلی برای نوزادان و کودکان با مشکلات جدی مواجه شده است. دو کالایی که خانواده هر نوزادی در ابتدای تولد برای تهیه آن باید اقدام کند؛ پوشک و شیرخشک !

پوشک هم نجومی شد

این در حالی است که حداقل در یک سال گذشته بار‌ها وعده داده شد که فکری برای قیمت پوشک در بازار خواهد شد، اما در این بازار آشفته نه تنها قیمت پوشک کاهش پیدا نکرد، بلکه شاهد ورود پوشک‌های احتکار شده به بازار و عرضه با نرخ‌های جدید بودیم و به این ترتیب بود که تاریخ تولید و قیمت درج شده بر روی بسیاری از پوشک‌های داخل بازار مربوط به ماه‌ها قبل است، اما با قیمت جدید (تقریباً ٢ برابر) به مشتریان عرضه می‌شوند. به عنوان مثال یک بسته پوشک ٢۴ عددی سایز ۶ با تاریخ تولید تیرماه و قیمت ٧٢ هزار تومان در پاییز سال ۱۴۰۰ با نرخ ۱٢۰ تا ۱٣٢ هزار تومان به مشتریان عرضه شد. یا پوشک پمپرز ۴۰۰ هزار تومانی تا پریمای ۴۴۰ تومانی و پوشک بارلی ۴ عددیِ ۵٣۰ هزار تومانی را نیز می‌توان در این بازار ردگیری کرد! در عین حال مشاهدات بازار نشان می‌دهد علاوه بر کالا‌های اساسی قیمت برخی از کالا‌ها که مشمول قیمت پیشینی هستند نیز شاهد افزایش است به نحوی که طی روز‌های اخیر پوشک‌های توزیع شده در بازار رشد ۲۵ تا ۳۰ درصدی را تجربه کرده و این افزایش قیمت تنها روی بسته است، اما در داخل بسته‌ها نیز با کاهش تعداد پوشک مواجه هستیم.

برای مثال پوشک بیبی کینگ سایز ۴، بسته‌های ۳۴ عددی با قیمت ۱۱۲ هزار و پانصد تومان فروخته می‌شود و این در حالی است که این بسته پیش از این ۴۰ عددی بوده و با کاهش ۶ عددی در داخل بسته همراه بوده است. یا پوشک مولیفکس سایز ۶ در بسته ۲۴ عددی در حالی اکنون به قیمت ۱۲۷ هزار و پانصد تومان عرضه می‌شود که پیش از این بسته‌های آن ۳۰ عددی بوده اند.این روند در بیشتر بسته بندی‌ها دیده می‌شود و بسته‌های ۴۰ عددی تا گاه تا ۳۲ عدد کم شده اند و بسته‌های ۳۰ تایی نیز تا ۲۴ عدد پوشک نیز عقب نشینی کرده اند. به این ترتیب می‌توان دریافت که همزمان با افزایش قیمت این محصولات، از تعداد این محصولات در داخل بسته نیز کاسته شده است و با این حساب حتی می‌توان افزایش قیمت را تا ۵۰ درصد بیشتر برای این محصول تخمین زد.

قیمت پوشک سایز یکمعمولا کمتر از هر عدد دو هزار تومان است. مثلا بسته ۴۰ تایی پوشک مولفیکس، مای‌بیبی و اوبیبی که برند ایرانی به حساب می‌آیند با قیمت ۷۰ تا ۸۰ هزار تومان فروخته می‌شود. قیمت بسته‌های کوچکتر ۲۰ تایی  حدود ۳۵ تا ۴۰ هزار توامن است.پوشک‌های خارجی گران‌تر هستند و برای مثال بسته ۲۲ تایی پوشک پمپرز سایز ۱ حدود ۱۷۵ هزار تومان قیمت دارد.پوشک‌های سایز ۲ ایرانی در بسته‌بندی‌های مختلف طوری قیمت‌گذاری می‌شوند که عموما هزینه هر پوشک حدود دو هزار و ۲۰۰ تومان خواهد بود. مثلا پوشک مولفیکس سایز ۲ در بسته ۸۰ تایی ۱۸۰ هزار تومان، بسته ۴۴ تایی پوشک مای‌بیبی حدود ۱۱۰ هزار تومان، بسته ۲۰ تایی پوشک بی‌تا هم حدود ۳۴ هزار تومان است. قیمت پوشک‌های خارجی سایز ۲ به حدود ۱۰ هزار تومان می‌رسد که از جمله آن‌ها می‌توان به هزینه ۳۱۰ هزار تومانی برای خرید بسته‌بندی ۳۳ تایی پوشک سایز ۲ پمپرز اشاره کرد.

هر یک عدد پوشک سایز سه برند‌های ایرانی حدود دو هزار و ۷۰۰ تومان خرج روی دست پدر و مادر می‌گذارد. بسته ۷۰ تایی پوشک مولفیکس سایز سه تقریبا ۲۰۰ هزار تومان است و پوشک مای‌بیبی در بسته‌های ۳۸ تایی به قیمت ۱۰۰ هزار تومان فروخته می‌شود. بارلی بسته ۴۶ تایی پوشک سایز سه را حدود ۱۳۰ هزار تومان قیمت‌گذاری کرده. قیمت پوشک‌های سایز سه خارجی بعضا بیش از دانه‌ای ۱۲ هزار تومان است. مثلا اگر بخواهید پوشک سایز سه خارجی بخرید، باید برای بسته ۴۶ تایی آن حدود ۵۷۰ هزار تومان پول خرج کنید. نوزاد که بزرگتر می‌شود، هزینه هر بار استفاده از پوشک سایز چهار ایرانی به حدود سه هزار و ۲۰۰ تومان می‌رسد. چراکه بسته‌های ۶۲ تایی پوشک مولفیکس حدود ۲۰۰ هزار تومان، بسته‌های ۴۰ تایی پوشک بارلی حدود ۱۳۰ هزار تومان و بسته‌های ۳۴ تایی پوشک مای‌بیبی حدود ۱۰۰ هزار تومان قیمت دارد. پوشک‌های خارجی سایز چهار در بسته‌های ۴۴ تایی حدود ۵۷۰ هزار تومان فروخته می‌شود که نشان می‌دهد هر یک از آن ها حدود ۱۳ هزار تومان قیمت دارد.

هم چنین بسته‌های ۵۰ تایی پوشک مولفیکس سایز پنج تقریبا ۲۰۰ هزار تومان است و بسته ۳۰ تایی پوشک مرسی با قیمت ۱۲۰ هزار تومان و بسته‌های ۲۸ تایی پوشک مای‌بیبی با قیمت ۱۱۰ هزار تومان فروخته می‌شود. قیمت پوشک‌های خارجی سایز پنج به حدود ۸۰۰ هزار تومان برای بسته‌های ۳۹ تایی می‌رسد و هر یکی از آن ها تا ۲۰ هزار تومان خرج روی دست پدر و مادر می‌گذارد.

مواد اولیه واردتی پاشنه آشیل قیمت پوشک

در همین حال یکی از از اصلی‌ترین دلایلی که درباره افزایش قیمت اقلام اساسی اعلام می‌شود بالا بودن نرخ مواد اولیه است. یکی از این مواد، پودر جاذب است که در لایه میانی پوشک استفاده می‌شود؛ مانند سوپرجاذب‌هایی که در تهیه پوشک بچه مورد استفاده قرار می‌گیرد و اتفاقا دلیل افزایش قیمت پوشک نیز ناشی از افزایش قیمت مشتقات پروپیلن مثل سوپرجاذب‌ها است.

در تولید پوشک نوعی افزودنی، مورد نیاز صنایع تولیدکننده است که این افزودنی جاذب رطوبت بوده و هم اکنون نیاز کشور به این افزودنی از طریق واردات تأمین می‌شود. بر اساس گزارش فارس، واردات این افزودنی در ماه‌های اخیر بسیار سخت شده و قیمت این ماده افزایش یافته است. در نتیجه با افزایش قیمت افزودنی اکسید کلسیم، قیمت سوپرجاذب‌ها یا SAP افزایش می‌یابد و در نهایت قیمت پوشک نیز به صورت قابل توجهی افزایش یافته است. هم چنین گفته می‌شود که امکان تولید این ماده افزودنی که هم اکنون از خارج از کشور وارد می‌شود، هر چند وجود دارد، اما متأسفانه سیاست‌گذاری‌ها به گونه‌ای نبوده که پتروشیمی‌ها به سمت تولید این ماده افزودنی حرکت کنند. گفته می‌شود که تکنولوژی تولید این ماده پیچیده نیست و اگر انگیزه لازم ایجاد شود، پتروشیمی‌ها می‌توانند برای تولید آن اقدام کنند.

در نهایت، اما بحران‌های مداوم و از جمله همین وارداتی بودن مواد اولیه پوشک که با ارز وارد می‌شود، شیب رشد قیمت پوشک را در سال‌های اخیر چنان پرفشار کرده است که بسیاری از خانواده‌ها مجبور به حذف زودهنگام پوشک از کودکانشان شده اند و به گفته روانشناسان، این موضوع می‌تواند آثار روانی منفی قابل ملاحظه‌ای بر کودکان داشته باشد. به این ترتیب اگر هر کودک به طور متوسط روزانه ۵ تا ۶ عدد پوشک مصرف کند، هزینه خرید پوشک خانوار دارای یک فرزند زیر ٣ سال ماهانه تا مرز ۵ میلیون تومان افزایش می‌یابد؛ روندی که به نظر می‌رسد با سیاست گذاری و تاکید مسولان بر لزوم رشد جمعیت کشور منافات دارد.

جهش ۲۰۰ درصدی قیمت شیرخشک

اما مساله پوشک حالا تنها یکی از مشکلات موجود برای خانواده‌های ایرانی صاحب فرزند است. مشکل دیگر مساله شیرخشک است. افزایش قیمت شیرخشک در کنار مساله کاهش عرضه برخی مدل‌های این کالای مهم برای خانواده‌های دارای نوزاد بحرانی برای پدران و مادران محسوب می‌شود.قیمت شیر خشک در ایران با ثبت جهش ۱۳۰ تا ۲۰۰ درصدی نسبت به سال گذشته، رکورد‌های جدیدی بر جای گذاشت. به نظر می‌رسد بحران جهانی شیر خشک حالا به ایران رسیده است. چنانکه برخی از فعالان صنفی احتمال تعطیلی کارخانجات شیرخشک را دور از ذهن نمی‌دانند.

قیمت شیر خشک که تا سال گذشته در محدوده ۲۰ تا ۳۰ هزار تومان قرار داشت، در سال جدید به ۶۰ تا ۷۰ هزار تومان نیز رسیده است. در این بین شیرخشک‌های ارزان‌تر ۲۰۰ و شیرخشک‌های گران‌تر بیش از ۱۳۰ درصد تورم را تجربه کرده‌اند. از سوی دیگر، تولیدکنندگان نیز در وضعیت چندان مناسبی قرار ندارند و برخی از آن‌ها در آستانه تعطیلی قرار گرفته‌اند.یک قوطی شیر خشک ارزان بچه این روز‌ها در داروخانه‌ها بین ۳۰ هزار تومان تا ۴۰ هزار تومان قیمت دارد، اما انواع شیرخشک‌های خارجی مثل نستله بعضا تا ۱۷۰ هزار تومان هم فروخته می‌شوند

این شرایط در حالی است که گفته می‌شود افزایش قیمت شیر خشک تنها مربوط به ایران نیست و پاندمی کرونا تامین مواد اولیه این محصول را با مشکلات جدی مواجه ساخته و بسیاری از کشور‌ها اکنون با بحران شیر خشک مواجه هستند. برای مثال می‌توان به ایالات متحده آمریکا اشاره کرد که برای مدیریت این بحران به سهمیه‌بندی شیر خشک روی آورده است. به نظر می‌رسد در ایران علاوه بر کرونا، مواردی همچون تحریم، تورم داخلی، سیاست‌های ارزی و افزایش هزینه‌های تولید بر رکوردشکنی قیمت شیر خشک نیز موثر بوده‌اند.

در همین زمینه رئیس انجمن تولیدکنندگان شیر خشک گفته است که: «در حال حاضر ارز تنها به ماده اولیه داخل قوطی تعلق می‌گیرد. در واقع برای تهیه قوطی، مقوا، ملزومات بسته‌بندی، ماشین‌آلات و تعمیر و نگهداری خطوط هیچ‌گونه ارزی تخصیص نمی‌یابد. این‌ها همه هزینه‌های مهمی هستند که به هر ترتیب روی قیمت شیر خشک اعمال می‌شوند. هانی تحویل‌زاده درباره دلیل افزایش قیمت شیر خشک توضیح داد: نرخ این محصول از تیر سال گذشته تاکنون به صورت رسمی افزایشی نداشت. چراکه افزایش قیمت باید توسط سازمان‌های حمایت و غذا و دارو تائید شود. این در حالی است که با افزایش قیمت‌ها موافقت نشد.»

بازی ارز ترجیحی در زمین شیر خشک

از سوی دیگر رئیس انجمن تولیدکنندگان شیر خشک صنعتی نیز به ایلنا خبر داده است که: «شیر خشک پایه نوزاد از سوی وزارت بهداشت و درمان تاییدیه گرفته، اما این شیر با ارز ترجیحی به کارخانه‌های شیر خشک نوزاد تحویل داده نمی‌شد و کارخانه‌ها باید این شیر را با ارز نیما و یا با ارز آزاد خریداری کنند.» هم چنین در ماه‌های اخیر بار‌ها خبر‌ها از بحران و نبود انواعی از شیرخشک در داروخانه‌ها و مراکز فروش حکایت داشت. بر اساس این خبر‌ها برخی از مدل‌های شیرخشک نوزادان که مربوط به گروه‌های حساس‌تر بود یا نایاب شده یا با قیمت‌هایی خارج از عرف فروخته می‌شدند.از سوی دیگر خطر حذف ارز ترجیحی حالا بیش از همیشه مساله واردات مواد اولیه شیرخشک‌های ایرانی را تهدید می‌کند.

رئیس انجمن تولیدکنندگان شیر خشک صنعتی در همین باره می‌گوید که: «فرمول قیمت گذاری شیر خشک نوزاد بر اساس ارز ترجیحی محاسبه می‌شود؛ تمام ترکیبات شیر نوزاد با ارز ترجیحی وارد و در کارخانه‌های تولید ترکیب و با قیمت پایین بفروش می‌رسد.» او در ادامه نیز می‌گوید: «شیر خشک پایه نوزاد از سوی وزارت بهداشت و درمان تاییدیه گرفته است، اما این شیر با ارز ترجیحی به کارخانه‌های شیر خشک نوزاد تحویل داده نمی‌شد و کارخانه‌ها باید این شیر را با ارز نیما و یا با ارز آزاد خریداری کنند. شیر خشک با ارز ترجیحی کیلویی ۲۰ هزار تومان تمام می‌شود، اما در بازار داخلی این محصول کیلویی ۶۴ هزار تومان بفروش می‌رسد به همین دلیل هزینه کارخانه‌ها بالا می‌رود از این‌رو نمی‌تواند محصول را با نرخ پایین عرضه کنند.» در نهایت به نظر می‌رسد حتی با افزایش قیمت‌های رخ داده در یک سال اخیر، اما هم چنان حذف یا عدم حذف ارز ترجیحی یکی از عوامل موثر در قیمت شیر خشک برای خانواده‌ها خواهد بود.

در شرایط فعلی گران‌ترین مدل شیرخشک را باید شیر خشک آپتامیل Aptamil ۳، ۹۰۰ گرمی با قیمت ۶ میلیون و نهصدهزار تومان و ارزان‌ترین مدل شیر خشک بازار را باید شیر خشک ببلاک با قیمت ۲۷ هزار تومان دانست و البته منتظر ماند که روند حذف ارز ترجیجی چه تاثیری بر قیمت‌ها خواهد داشت.در همین حال باید توجه کرد که بالارفتن هزینه بچه داری و فرزند آوری از همان ابتدای تولد نوزاد، عاملی مهم در کاهش انگیزه زوج‌ها به فرزندآوری محسوب می‌شود و بر نرخ جمعیت اثرگذار است. خانواده‌ها باید در ابتدا بتوانند سرپناه امن و امکان تهیه امکانات اولیه زندگی را داشته باشند و از امکان تهیه ملزومات اولیه نوزاد خود مطئن باشند تا انگیزه لازم برای فرزند آوری را پیدا کنند.

بسته‌های تشویقی برای فرزنداوری در شرایط فعلی، تقریبا به شدت ضعیف و ناکارآمد هستند و از همین رو شاید لازم است نظارت بر تولیدکنندگان این عرصه افزایش یابد تا انگیزه‌ها برای فرزندآوری خانواده‌ها نیز بیشتر شود. همه ایرانی‌ها که هیچ، این روز‌ها حتی طبقه متوسط در هم شکسته ایران نیز نمی‌توانند، چون دختر رئیس مجلس برای تهیه سیسمونی راهی ترکیه شوند، و خرید از برند‌ها را در دستور کار قرار دهند و بهتر است قانون گذاران بیشتر از توجه به شرایط خاص اطرافیانشان، به وضعیت اکثریت جامعه توجه کنند.