حسین امیر عبداللهیان در بدو ورود به فرودگاه ووشی، هدف از سفر خود به چین را گفتگو با مقامات این کشور در خصوص روابط دو جانبه سیاسی و همچنین نحوه اجرایی شدن توافقات جمهوری اسلامی ایران و چین در خصوص همکاری های اقتصادی اعلام کرد. وانگ ونبین سخنگوی وزارت خارجه چین در کنفرانس خبری روز سه‌شنبه ۲۱ دی گفته بود که این کشور آماده است شراکت راهبردی با ایران را بیش از پیش تعمیق و تقویت کند. به نظر می رسد که این سفر در وضعیتی که تیم مذاکره کننده برای گفتگو با ۱+۴ در وین حضور دارد، از اهمیت زیادی برخوردار باشد. چرا که چین و روسیه به عنوان دو کشوری که از ایران در مقابل طرف غربی حمایت می‌کنند.
در سفر به چین چه گذشت؟
حسین امیرعبداللهیان روز جمعه با همتای چینی خود به گفتگو نشست. او در توییترش در مورد نتایج این دیدار نوشت: در آغاز سال جدید ۲۰۲۲، بسیار خرسندم که اولین سفر رسمی بعنوان وزیر امور خارجه به چین آمده‌ام. در شهر زیبای ووشی در استان جیانگسو با آقای وانگ یی، مشاور دولتی و وزیر خارجه چین در طیف گسترده‌ای از موضوعات از جمله برنامه همکاری‌های جامع و مشورت‌ها در مورد مذاکرات وین به اجماع مهمی دست یافتیم. امیدوارم روابط دو کشور با جهش وارد پنجاه سال دوم خود شود؛ همچنین آرزومندم بازی‌های زمستانی پکن که در عید بهاره چینی برگزار خواهد شد، حامل نشاط و سرزندگی برای دنیا در دوران همه‌گیری کرونا باشد.
وزیرخارجه در نشست خبری بعد از دیدار با همتای چینی خبر اغاز عملیاتی شدن قرارداد ۲۵ ساله را رسانه‌ای کرد و گفت: در این سفر اولا توافق کردیم دو طرف اجرایی شدن و شروع عملیاتی شدن توافق همکاری‌های راهبردی و جامع ۲۵ ساله دو کشور را اعلام کنیم . از جمله موضوعات دیگری که در دستورکار بود ما برای عملیاتی کردن قرارداد ۲۵ ساله و موضوعات مختلف منطقه‌ای و بین‌المللی، حامل پیام کتبی آقای رئیسی رئیس جمهور به آقای شی جین پینگ رئیس جمهور چین بودیم.
وزیر خارجه خاطرنشان کرد: در موضوع مذاکرات وین برای لغو تحریم‌ها، گفت‌وگوهای مفصلی را داشتیم، نماینده چین در وین در کنار نماینده روسیه نقش مثبتی را در حمایت از حقوق هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران و در حمایت از لغو تحریم‌ها دنبال می‌کنند. امروز توافقات قوی‌تری را با هم داشتیم. ما همزمان با گفت‌وگوها در چین، مقدماتی را فراهم کرده بودیم که بتوانیم امروز را روز شروع اجرای توافق جامع همکاری‌های راهبردی دو کشور اعلام کنیم. امیدواریم در وین به یک توافق خوب و در زمانی کوتاه دست پیدا کنیم. نقش چین در این موضوع در کنار روسیه بسیار مهم است و امیدواریم طرف‌های غربی هم با نگاهی واقع بینانه و با هدف نیل به یک توافق خوب که حقوق و منافع ملت ایران در آن دیده شود، مذاکرات را در وین دنبال کنند و دارای ابتکار عمل باشند.
نگاه دولت سیزدهم به روابط با چین
ابراهیم رییسی بعد از انتخابات ریاست جمهوری در مورد روابط ایران با چین گفته بود : ما روابط با چین را از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی و دولت‌های مختلف دنبال می‌کردیم و امروز هم روابط خوبی با کشور چین داریم و ظرفیت‌های بسیاری بین دو کشور وجود دارد. ما حتماً در جهت احیای این ظرفیت‌ها تلاش خواهیم کرد و قطعا روابط بسیار خوبی با کشور چین خواهیم داشت و طرح جامع (سند برنامه همکاری جامع ایران و چین) به عنوان یکی از اسناد خواهد بود و اجرایی کردن این طرح حتماً در دستور کار خواهد بود. امیرعبداللهیان هم پیشبرد برنامه ۲۵ ساله بین ایران و چین را از اهداف خود دانسته بود. وانگ ونبین، سخنگوی وزارت امور خارجه چین هم روز سه‌شنبه در یک کنفرانس مطبوعاتی گفت: چین و ایران قاطعانه از یکدیگر در موضوعات اصلی حمایت می کنند.
این در حالیست که هفته گذشته هیاتی از دیپلمات های کشورهای شورای همکاری خلج فارس در پکن به سر می بردند و عربستان، امارات و بحرین در بین گفتگوهایشان در مورد نفت و روابط دوجانبه با چینی ها بر سر مذاکرات هسته ای هم چانه زنی کردند. در دور اخیر گفتگوهای وین سعودی ها بنا به درخواست خود و موافقت طرف غربی در جریان گفتگوها قرار گرفته بودند. به نظر می رسد چین به عنوان کشوری که در سمت ایران در مذاکرات وین قرار گرفته و بار ها بر تسریع روند برداشته شدن تحریم ها علیه ایران اصرار کرده است، نقش مهمی در گفتگوهای وین دارد و این امری نیست که تهران و ریاض از آن غافل باشند. به نظر می رسد که تهران برای آنکه بتواند ازحمایت بیشتر پکن در ادامه مذاکرات بهره مند باشد، دست به رایزنی های مستقیم با چینی ها زده است. چرا که پکن و مسکو از سوی ایران در مذاکراتی که با امریکایی ها بر سر برجام انجام می شود، شرکت دارند. با این حال به نظر می رسد که چین همانطور که به وزرای خارجه کشورهای عربی اعلام کرده پکن به نگرانی کشورهای منطقه هم اهمیت می دهد. از سوی دیگر به نظر می رسد که چین تا جایی از تهران حمات می کند که فعالیت های هسته ای ایران در چارچوب مشخصی باقی بماند و در غیر این صورت به سوی همراهی با دیگر کشورها در شورای امنیت پیش خواهند رفت. به نظر می رسد که تهران اطمینان دادن به چینی ها در مورد فعالیت های هسته ای خود را هم در نظر بگیرد.
موضوع توافق ۲۵ ساله ایران و چین
از سال گذشته مساله توافق ۲۵ ساله ایران و چین توجه زیادی را به خود جلب کرده است. توافق ۲۵ ساله ایران و چین فروردین سال جاری در جریان سفر وانگ یی وزیر امور خارجه چین، در تهران امضا شد. ایران به این سند برای مقابله با سلطه اقتصادی غرب و تحریم های امریکا نگاه می کند. همکاری های راهبری تهران و پکن بر اساس این سند گسترش خواهد یافت و در شرایطی که ایران خود را در معرض تحریم های ایالات متحده دیده، به سوی همکاری بیشتر با چین روی آورده است. در این مسیر نگاه ویژه ای به قرارداد ۲۵ ساله ای دارد که قرار است در سفر جاری امیرعبداللهیان به ابعاد آن مورد بررسی قرار بگیرد. از سوی دیگر ایران این سند را نوعی اتحاد با شرق در قبال فشارهای غربی می داند و درصدد است تا هرچه زودتر این اتحاد را با عملی شدن سند ۲۵ ساله تعمیق ببخشد و از آن در گفتگوهای وین به عنوان یک برگ برنده استفاده کند. چرا که ۵+۱ تلاش دارد با تکیه بر تحریم های اقتصادی علیه ایران، ایران را وادار کند تا هر چه سریع تر به احیای برجام تن و شرایط تعیین شده از سوی غرب تن دهد.
بخشی از این سند درمورد نفت و گاز است و چین به عنوان کشوری که خریدار بزرگ نفت ایران به شمار می آید، می تواند به انتقال تکنولوژی به ایران در ازای خرید انرژی کمک کند. پیشبینی می شد که ایران برای بررسی های جزیی تر این سند و سرعت بخشیدن به اجرای آن مشتاق بوده و احتمالا امیرعبداللهیان در این سفر تکلیف این سند رایکسره خواهد کرد و به دنبال آن است که این قرارداد شکل اجرایی تری به خود بگیرد. بحث تبادلات مالی بین دو کشور هم موضوع دیگری بود که در این سفر بررسی شد،چرا که نقل و انتقالات مالی به دلیل تحریم های ظالمانه ایالات متحده با مشکل رو به روست و چین هم از این قاعده مستثنی نبوده است. تهران به دنبال آن است که بتواند پول صادرات را به کشور وارد کند.
اجرایی شدن سند همکاری های ایران و چین و نگرانی ها از نزدیکی روابط اقتصادی تهران و پکن
با اینحال در پایان سفر، امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه کشورمان رسما از اجرایی شدن سند همکاری های جامع ایران و چین از ۲۴ دی ماه خبر داد. سندی که شامل طیف گسترده ای از مسائل سیاسی، راهبردی، اقتصادی و فرهنگی که عرصه‌های مختلف همکاری دو کشور ایران و چین را مدنظر قرار داده است. اجرایی شدن این سند از آنجا اهمیت می یابد که دولت سیزدهم از ابتدای آغاز به کار سیاست خارجی متوازن و تقویت روابط با همسایگان را به عنوان خط مشی ایران در دوره جدید اعلام کرد. سیاستی که همزمان با پیگیری گفتگوهای لغو تحریم در وین نگاه ویژه ای به گسترش روابط به شرق آسیا را نیز در دستور کار دارد. نگرانی های غرب از اقدامات موثر و تحرکات دیپلماتیک ایران گویای این امر است.
فارین‌پالیسی سفر حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی به چین را در راستای تعمیق «شراکت جامع راهبردی» که سال گذشته میان دو کشور امضا شد دانسته و نوشته است: «افزایش همکاری‌های امنیتی میان ایران و چین، تهدیدی جدی علیه منافع کلیدی امنیتی آمریکا، اسرائیل و کشورهای حاشیه خلیج فارس است.» این رسانه آمریکایی همچنین تصریح کرد قرارداد ۲۵ ساله میان ایران و چین که سال گذشته میان دو کشور امضا شد دربردارنده مزایای عمده‌ای برای این دو کشور دشمن آمریکا است. نشریه آمریکایی نوشته ایران در این قرارداد از محل سرمایه‌گذاری‌های چین در زمینه انرژی و مسائل زیرساختی به میلیاردها دلار ثروت دست پیدا خواهد کرد و اثربخشی تحریم‌های آمریکا را درهم خواهد شکست و در مقابل چین نیز در مقابل از رهگذر تقویت روابطش با ایران، جایگاهش در خاورمیانه را قوی‌تر و ایالات متحده را تضعیف خواهد کرد. مساله ای که نشان می دهد غرب به شدت از خلع سلاح تحریمی به عنوان تنها ابزار باقی مانده نگران است و آن را به عنوان آب سردی بر پیکر تحریم ها تلقی می کند.»
از طرفی چین در مذاکرات وین نیز وزنه ای مهم و تاثیرگذار به شمار می رود به خصوص آنکه رسیدن به توافق بیش از هر زمان دیگری در وین میسر شده است. آسیاتایمز اخیرا در تحلیلی به نقل از یک مقام اسرائیلی نوشت: تنها بازیگری که می‌تواند در مذاکرات وین مؤثر باشد و باعث پیشرفت آن شود، همان بازیگری است که موضع او را در قبال موضوع ایران نمی‌شنویم و آن کشور چین است. نفوذ چین بر سیاست ایران احتمالاً بزرگترین نفوذ یک قدرت خارجی بر این کشور است. در هیچ مقطعی از تاریخ، چین به اندازه امروز در وین به ثبات جهانی کمک نکرده است.
اما این سند شامل چه مفادی است؟
برخی مفاد این سند عبارت اند از سند حاضر یک برنامه جامع در بازه زمانی بلندمدت (۲۵ ساله) رویکردی مبتنی بر احترام متقابل و منافع برد- برد در زمینه روابط دو جانبه، منطقه‌ای و بین المللی را مدنظر قرار داده است. به رسمیت شناختن اشتراکات فرهنگی، تقویت چندجانبه‌گرایی، حمایت از حق دولت‌ها برای برخورداری از حق حاکمیت برابر و تاکید بر بومی بودن مدل توسعه از جمله موارد ذکر شده در سند است. اشتراک نظر دو کشور در ارتباط با بسیاری از مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی به ویژه مبارزه با یک جانبه‌گرایی زمینه لازم برای بسط همکاری‌ها در عرصه بین‌المللی بین ایران و چین را فراهم آورده است. این سند برنامه‌ای است سیاسی، راهبردی، اقتصادی و فرهنگی که عرصه‌های مختلف همکاری دو کشور ایران و چین را مدنظر قرار داده است.