در شرايط فعلي اقتصادي كه حدود نصف حقوق يك كارگر تنها براي خريد اقلام خوراكي هزينه مي‌شود، زوج‌ها بي‌توجه به مشوق‌هاي ريز و درشت در اين طرح، ترجيح مي‌دهند بچه‌دار نشوند.براساس محاسبات صورت گرفته از قيمت خرده‌فروشي‌ها، براي زوج‌هايي كه فرزند تا يك‌سال دارند و البته تعرفه درماني بيمارستان‌ها، كمترين هزينه براي بچه‌دار شدن از زمان بارداري تا يك‌سالگي حدود 50 ميليون تومان خواهد بود. بيشترين هزينه نيز تا 100 ميليون تومان برآورد شده كه مي‌تواند تا 120 ميليون تومان (بسته به انتخاب والدين) افزايش يابد.
اين هزينه شامل انواع آزمايش‌ها و معاينات دوره‌اي (فرض بر اين است كه مادر و جنين مشكل حادي ندارند و تنها چكاپ ماهانه براي‌شان ضروري است)، مواد خوراكي شامل شيرخشك، انواع ويتامين و برخي داروها و سيسموني حداقل تا 6 ماهگي و به دور از خريد وسايل غيرضروري است. در كنار اين هزينه‌ها كه شايد مهم‌ترين دليل براي كاهش فرزندآوري است، نبود اطمينان خاطر نسبت به آينده شغلي، ابهام در خصوص آينده اقتصادي، عدم قطعيت در تصميم‌گيري‌هاي اقتصادي بدين صورت كه يك روز واردات كالايي ممنوع و روز ديگر آزاد مي‌شود و البته رشد روزانه و هفتگي قيمت‌ها نيز از ديگر مواردي است كه افراد ترجيح مي‌دهند بچه‌دار نشوند. اما در كنار طرح مجلس براي افزايش جمعيت سوالاتي نيز مطرح مي‌شود؛ آيا قواي سه‌گانه كشور برنامه‌اي براي دوران بزرگسالي كودكان امروز دارند؟ آيا از عهده برطرف كردن تنش‌هاي زيست محيطي در حوزه آب و آلودگي هوا در سال‌هاي آتي بر مي‌آيند؟ آيا مي‌توانند براي بزرگسالان فردا، بازار كار بهتري ايجاد كنند؟ چه تضميني وجود دارد دو يا سه دهه آتي وضعيت اقتصادي بهبود يابد؟
حمايت از خانواده با زور و اجبار
طرح جواني جمعيت در شرايطي به تصويب نهادهاي ناظر رسيد كه تورم سالانه در مهرماه 45.4 درصد گزارش شده و بر اساس اعلام وزارت كار، تعاون و رفاه اجتماعي جمعيت زير خط فقر كشور در سال 99 به حدود 30 ميليون نفر رسيده؛ اگر بعد هر خانواده را سه نفر فرض كنيم، جمعيت زير خط فقر حدود 10 ميليون خانوار است كه حتي ممكن است در سال‌هاي جاري و آتي افزايش يابد، چراكه تورم بالا رفته است. در اين شرايط اجبار به فرزندآوري آن هم با اعمال ممنوعيت‌ها، جمعيت زير خط فقر را افزايش مي‌دهد كه در نتيجه كاري نيز از آن مشوق‌هاي مالي برنمي‌آيد و خانواده‌هايي مي‌مانند كه علاوه بر تامين هزينه فرزندان‌شان، بايد اقساط وام‌ها و تسهيلاتي كه به واسطه فرزندان‌شان دريافت كردند، پس بدهند. اگرچه فاطمه محمدبيگي، رييس فراكسيون جمعيت و حمايت از خانواده مجلس بر اين باور است كه عدم تمايل به فرزندآوري از طريق فضاي مجازي به زنان القا مي‌شود.
او در همايش زنان و پدافند غيرعامل كه ابتداي هفته برگزار شد، گفته بود: «شايد اهميت اين قانون امروز مشخص نشود ولي تاثيرات خود را در آينده نشان خواهد داد.» او پيش‌تر نيز در خصوص اين طرح از لفظ علاقه‌مندي زوج‌ها به بچه‌دار شدن استفاده كرده بود.بررسي مفاد اين طرح نشان مي‌دهد كه بحث بر سر علاقه‌مندي نيست و ممكن است دير يا زود محدوديت‌هايي براي افرادي كه بچه ندارند، ايجاد شود. او در اين خصوص گفته بود: «فاز اول براي مدت هفت سال تدوين شده و در اين بازه زماني كه با خطر بسته شدن پنجره جمعيتي كشورمان از لحاظ سن باروري مقارن است، خانواده‌هاي علاقه‌مند به فرزنددار شدن از تسهيلات حمايتي، وام خريد مسكن، اعطاي سهام به نوزادان و تسهيلات بيمه‌اي و مالياتي ويژه پدران و مادران شاغل برخوردار خواهند شد.»
احمد راستينه‌هفتشجاني، عضو كميسيون فرهنگي مجلس در خصوص مشوق‌هاي اقتصادي اين طرح گفته بود: «براي جوانان در آستانه ازدواج تسهيلاتي نظير اعطاي وام 200ميليوني به زوجين جوان (زوج زير 25 سال و زوجه زير 23 سال) و وام 140ميليوني به زوجين با سنين بالاتر با ضمانت‌هاي آسان، افزايش 7.5برابري حق عائله‌مندي به مدت 5 سال كه اين موضوع كمك بزرگي براي خانواده‌هاي پرجمعيت خواهد بود، اختصاص وام 50ميليون‌توماني وديعه، تامين 50 درصد وديعه مسكن 70متري شهرهاي بالاي 500 هزار نفر و 100متري ساير شهرها براي دانشجويان و طلاب، خريد يا ساخت مسكن براي زوجين بدون فرزند و فاقد مسكن با بازپرداخت 10ساله، افزايش محدوده سني در استخدام جديد يك‌سال به‌ازاي تاهل، تاسيس مراكز مشاوره مبتني بر سبك زندگي ايراني اسلامي در مراكز آموزش عالي و فرهنگ‌سازي در خصوص ازدواج و... از جمله موادي است كه در اين قانون مورد نظر ديده شده است.»
اين مشوق‌ها نشان مي‌دهد كه براي به اجرا رساندن اين طرح نهادهاي زيادي درگير هستند. اما آيا دولت يا ساير نهادهاي متولي توانايي تامين 50 درصد وديعه مسكن براي زوج‌ها را دارند؟ در جاي جاي طرح صحبت از تسهيلات و وام‌ها شده، نظام بانكي تا چه اندازه توانايي دارد كه تعهدات مالي اين طرح را به انجام برساند؟
هزينه‌هاي پيش از به دنيا آمدن فرزند
هزينه‌هاي چكاپ ماهانه مادر به علاوه سونوگرافي و مصرف ويتامين‌ها زيرنظر پزشك و البته كلاس‌هاي بارداري با فرض بر اينكه مادر و جنين مشكلي جدي نداشته باشند بين 5 تا 7 ميليون تومان خواهد بود. البته كه نوع بيمه مادر نيز بر ميزان هزينه‌هاي نهايي تاثير مي‌گذارد. هزينه‌هاي زايمان نيز براساس انتخاب مادر، متفاوت است. بر اساس گزارش‌هاي رسمي حدود ۴۹ درصد زايمان‌ها در كشور از طريق سزارين و ۵۱ درصد نيز به صورت طبيعي انجام مي‌شود.زايمان طبيعي هزينه بسيار كمي دارد. اما تعرفه‌هاي درماني در بيمارستان‌هاي دولتي بازه هزينه‌اي هر عمل سزارين را حدود 4 تا 5 ميليون تومان اعلام كرده كه با تعرفه بيمه ممكن است به دو و نيم ميليون تومان نيز كاهش يابد. اين هزينه براي بيمارستان خصوصي بين 8 تا 12 ميليون تومان است.
اگر پس از زايمان مادر و نوزاد نياز به بستري شدن داشته باشند، مبلغي نيز به هزينه‌هاي زايمان اضافه مي‌شود. در وب‌سايت يكي از بيمارستان‌ها برخي تعرفه‌هاي پس از زايمان نوشته شده كه بر اساس آن هزينه تخت مراقبت‌هاي ويژه براي نوزادان شبي 4 و نيم ميليون تومان، هزينه اتاق خصوصي دو ميليون و 100 هزار تومان، تخت نوزاد سالم هر شب 800 هزار تومان، هزينه تخت نوزاد با بيماري اوليه يك ميليون و 500 هزار تومان، هزينه همراه هر شب آزاد با غذا 300 هزار تومان و هزينه كيف مادر و نوزاد نيز 120 هزار تومان است. بنابراين اگر نوزاد دچار زردي باشد و نياز به يك هفته بستري شدن داشته باشد، در اين صورت هزينه زايمان با فرض عمل سزارين حدود 28 ميليون تومان مي‌شود. البته كه اين مبلغ جز هزينه‌هايي مانند فيلمبرداري، ساخت كليپ در بيمارستان يا چيزهاي ديگر است كه عمدتا اين روزها مد شده و هر كسي توان مالي آن را ندارد.
هزينه‌ها تا يك‌سالگي
معمولا نوزادان تا يك‌سالگي دچار بيماري‌هاي مختلفي مي‌شوند و از سوي ديگر تا اين زمان نيز واكسن‌هاي متفاوتي دريافت مي‌كنند. بنابراين هزينه‌هاي درماني و واكسيناسيون با توجه به مركز ارايه‌دهنده خدمات و نوع بيمه تفاوت دارد كه ممكن است رايگان باشد يا هزينه‌اي دريافت شود. اما آن چيزي كه تقريبا براي تمام نوزادان يكسان است، نياز به پوشاك، ويتامين‌هاي خوراكي، پوشك و شيرخشك است. هر نوزاد در روز و به‌طور ميانگين ده عدد پوشك مصرف مي‌كند. بسته به وزن نوزاد، ممكن است والدين پوشك با سايزهاي متفاوتي براي نوزاد خود خريداري كنند. بر اساس آنچه در سايت‌هاي فروش محصولات سلولزي درج شده، هر بسته 64 تايي پوشك از 70 تا 200 هزار تومان براي نوزاداني كه راه نمي‌روند، قيمت‌گذاري شده است.
اگر فرض شود كه خانواده‌ها بسته‌هايي با قيمت‌هاي ميانه را انتخاب مي‌كنند، در اين صورت هر ماه حدود 675 هزار تا يك ميليون تومان براي پوشك بايد هزينه شود كه يك‌سال بين 8 تا 10 ميليون تومان مي‌شود. البته كه اين مبلغ در صورت ثبات قيمت اين كالا در يك‌سال است. پر واضح است با افزايش هزينه‌ها خانواده‌ها مجبورند از پوشك‌هاي باكيفيت كمتري استفاده كنند كه اين امر به سلامت نوزاد لطمه مي‌زند. هزينه بعدي براي شيرخشك است. اين كالا نيز بسته به نياز نوزاد مي‌تواند از ماهي يك تا سه قوطي در نوسان باشد. قيمت هر بسته 400 گرمي شيرخشك از 30 هزار تومان تا دو ميليون و 600 هزار تومان است. بنابراين شيرخشك هر نوزاد در ماه بسته به انتخاب خانواده و در صورت مصرف ماهي دو قوطي، بين 60 تا 5 ميليون و 200 هزار تومان هزينه دارد.
از آنجايي كه تا نوزادان از يك سني مي‌توانند غذا بخورند و از شيرخشك استفاده كمتري مي‌شود، تخمين زده مي‌شود كه هزينه خريد شيرخشك تا يك‌سال بين يك ميليون تومان تا 31 ميليون تومان خواهد بود. البته تاكيد مي‌شود كه اين ميزان هزينه در صورت ثبات قيمت‌هاست. مواد غذايي به اصطلاح كمكي نيز از ديگر خوراكي‌هايي است كه بسته به وضعيت نوزاد به آن داده مي‌شود و قيمت آن در سايت‌ها بين 25 هزار تومان تا يك ميليون و 850 هزار تومان است. ميزان مصرف نيز بستگي به نوزاد دارد؛ بنابراين فرض مي‌شود نوزاد در ماه يك بسته از آن را مصرف مي‌كند كه بين 25 هزار تومان تا يك ميليون و 850 هزار تومان به هزينه خوراكي نوزادان البته از ماه پنج يا شش اضافه مي‌شود. مصرف ويتامين نيز از ديگر مواردي است كه بايد زيرنظر پزشك مصرف شود بنابراين هزينه آن را به صورت مفروض يك ميليون تومان در 3 ماه اعلام مي‌كنيم كه يك نوزاد تا يك‌سالگي حدود 4 ميليون تومان نياز به ويتامين دارد.
هزينه‌هاي غيرخوراكي
دستگاه بخور كودك، وسايل غذاخوري، تب‌سنج، انواع اسباب‌بازي‌هاي بي‌خطر نيز از جمله هزينه‌هاي غيرخوراكي است كه معمولا تا پيش از 6 ماهگي تهيه مي‌شوند. قيمت هر كدام در بازار متفاوت است؛ به عنوان مثال تب‌سنج از 40 هزار تومان تا 5 ميليون تومان كه از نوع هوشمند است، در بازار وجود دارد. بنابراين جمع حدودي اين اقلام بين 3 تا 8 ميليون تومان مي‌شود.
قيمت سيسموني كامل
قيمت سيسموني كامل شامل لباس نوزاد تا 6 ماهگي، وسايل براي حمل و نقل مانند كالسكه، صندلي مخصوص براي ماشين، آغوشي نوزاد، وسايل اتاق خواب مانند كمد، تخت، تشك، وسايل بهداشتي شامل انواع كرم و پودر بدون خريد وسايل اضافي و البته برند، بين 25 تا 40 ميليون تومان قيمت‌گذاري شده است. البته كه اين بازه قيمتي بسته به نوع كالا و شركت سازنده است. اگرچه در سال‌هاي اخير خانواده‌ها براي كاهش هزينه‌هاي خود از محصولات دست دوم براي برخي وسايل مانند كالسكه يا آغوشي استفاده مي‌كنند، چراكه اين وسايل براي مدت محدودي مورد استفاده قرار مي‌گيرند.
براي دوران بزرگسالي اين كودكان نيز برنامه‌اي وجود دارد؟
در كمترين حالت و در صورت خريد محصولات ارزان براي نوزاد و اينكه مادر و جنين دوران بارداري سالمي و بدون خطري را پشت سر گذاشته باشند، حدود 50 ميليون تومان هزينه تا يك‌سالگي براي نوزاد متصور است. شايد برخي ادعا داشته باشند كه اين هزينه از زمان بارداري تا يك‌سالگي؛ 21 ماه را در بر مي‌گيرد و فشار زيادي به خانواده‌ها وارد نمي‌كند. اما آيا هزينه‌هاي كودك تنها به دوران نوزادي محدود مي‌شود؟ در صورتي كه دچار بيماري خاصي باشد، هزينه‌هاي درمان به چه صورت خواهد بود؟ با شرايط فعلي اقتصادي كه مقصر اصلي آن دولت‌ها هستند، آيا اين كودك مي‌تواند به تحصيل ادامه دهد يا خانواده‌ها با تورم 45.4 درصدي مي‌توانند از عهده هزينه‌هاي آنها بر آيند؟
خبرگزاري ايرنا سال 98 در گزارشي عنوان كرده بود كه «شاخص هزينه‌هاي آموزش ۱۰ درصد كل هزينه زندگي مردم است.» اين درحالي است كه محمدرضا واعظ‌مهدوي، معاون سابق سازمان برنامه گفته بود: «بيش از ۹ درصد خانواده‌هاي ايراني براي تحصيل فرزندان‌شان بايد وسايل زندگي خود را بفروشند، چراكه از محل درآمدهاي عادي خود نمي‌توانند خرج تحصيل آنها را بدهند.» مواردي از اين دست نشان مي‌دهد كه مهم‌ترين دليل براي بچه‌دار نشدن، هزينه‌هاي بالاي زندگي، بي‌ثباتي قيمت‌ها و تغيير روزانه برخي اقلام، ابهام در خصوص آينده اقتصادي است. به عنوان مثال كسي كه اطميناني در خصوص آينده شغلي خود ندارد و ممكن است با شيوع موج بعدي كرونا، تعديل شود، چرا بايد تصميم به بچه‌دار شدن بگيرد؟ از سوي ديگر آيا دولتمردان برنامه‌اي مدون و مشخص براي كنترل كردن مشكلات فعلي اقتصادي دارند؟ با چه ابزارهايي مي‌خواهند تورم را كنترل كنند يا اين ميزان انحراف از اهداف برنامه ششم توسعه را جبران كنند؟ آيا كشور با شرايط فعلي اقتصادي، محيط زيستي، سياسي و... مي‌تواند جمعيت بيشتري را در خود جاي دهد؟ آيا سياستمداران فكري به حال افزايش مهاجرت از روستاها به شهرها و شدت گرفتن پديده حاشيه‌نشيني كرده‌اند؟
بر اساس محاسبات صورت گرفته از قيمت خرده‌فروشي‌ها، براي زوج‌هايي كه فرزند تا يك‌سال دارند و البته تعرفه درماني بيمارستان‌ها، كمترين هزينه براي بچه‌دار شدن از زمان بارداري تا يك‌سالگي حدود 50 ميليون تومان خواهد بود. بيشترين هزينه نيز تا 100 ميليون تومان برآورد شده كه مي‌تواند تا 120 ميليون تومان (بسته به انتخاب والدين) افزايش يابد. اين هزينه شامل انواع آزمايش‌ها و معاينات دوره‌اي، مواد خوراكي شامل شيرخشك، انواع ويتامين و برخي داروها و سيسموني حداقل تا 6 ماهگي و به دور از خريد وسايل غيرضروري است.
آویده علم جلیلی