فلسفه وجود خط ویژه چیست؟
در بسیاری از شهرهای بزرگ جهان برای این که وسایل حمل و نقل عمومی بتوانند سرعت بیشتری نسبت به خودروهای شخصی داشته باشند تا باعث شود مردم ترغیب به استفاده از آنها شوند خطوط ویژه‌ای را اختصاص داده‌اند در تهران از سال ۱۳۸۶ اولین خط بی‌آر تی احداث شد. البته در برخی موارد که جان و مال و امنیت مردم هم در خطر باشد خودروهای امدادی و امنیتی هم از این خطوط برای سرعت بیشتر در امداد‌رسانی استفاده می‌کنند که کاملا قابل دفاع است و برای این که خودروهای دیگر از آن استفاده نکنند جریمه‌هایی برای حضور در این خطوط در نظر گرفته شده است. با این حال هر روز بارها شاهد خودروهای سواری پلاک معمولی یا دولتی هستیم که با شیشه‌های دودی و چراغ فلاشر دورنگ آبی و قرمز که روی داشبورد قرار گرفته در این خطوط ویژه تردد می‌کنند. وضعیتی که انگار دارد استثنا را جایگزین قاعده می‌کند.
ویراژ خودروهای مشکی در خطوط ویژه
کافی است کمی در سطح شهر تردد داشته باشید آن وقت حتما با خودروهای مشکی رنگی که با پلاک‌های دولتی و مجلسی در خطوط ویژه ویراژ می‌دهند رو به رو خواهید شد. جالب است که بعد از ماجرای عنابستانی سیلی‌ای که روانه صورت سرباز راهور کرد، دیگر کمتر ماموری را می‌بینید که به رفت و آمد این خودروها در خطوط ویژه کار داشته باشد. انگار به جای اینکه مدیران تنبیه شوند که دیگر قانون را نقض نکنند، مجریان قانون تنبیه شده‌اند که دیگر کاری به کار ناقضان قانون نداشته باشند. این در شرایطی است که رئیس مجلس یازدهم در همان روزهای ماجرای عنابستانی تاکید کرده بود که قانون برای همه یکسان است اما حالا وقتی پای عمل به میان می‌آید شاهدیم که اگر یک خودرو عادی از خطوط ویژه استفاده کند حتما توسط پلیس راهور با او برخورد قانونی صورت خواهد گرفت اما این موضوع برای خودروهای دولتی و مجلسی با چشم پوشی همراه است!با این حال سوال اینجاست که طبق قانون آیا نمایندگان مجلس و مقامات دولتی اجازه تردد در خطوط ویژه را دارند؟
قانون چه می‌گوید؟
در ابتدای خطوط ویژه، تابلوی ورود ممنوع به استثنای اتوبوس و وسایل نقلیه امدادی و انتظامی نصب شده است. بنابراین به غیر از این خودروها سایر وسایل نقلیه حق تردد در خطوط ویژه را ندارند. حتی اعلام شده که تردد موتورسیکلت‌ها هم از این خطوط ممنوع است. با این حال طبق اعلام پلیس راهور در سال ۱۴۰۰ استفاده وسایل نقلیه غیرمجاز از خطوط ویژه در کلان شهرها ۸۰ هزار تومان و در دیگر شهرها ۶۰ هزار تومان جریمه برای رانندگان در پی خواهد داشت و به ازای هر بار عبور هم این جریمه رانندگی اعمال می‌شود. در ضمن وسیله نقلیه‌ای که به صورت غیرمجاز از مسیر ویژه حرکت می‌کند اگر تصادف کند حتی اگر مقصر در حادثه نباشد، مقصر شناخته می‌شود. این قانون حتی شامل دوچرخه سواران هم می‌شود؛ به استناد بند ۴۹ ماده ۱ آئین نامه راهنمایی و رانندگی خط ویژه برای تردد وسایل نقلیه مجاز اختصاص یافته و تردد دوچرخه‌سواران در این مسیر ممنوع است.علاوه بر آن ممنوعیت تردد برای خودروهای پلاک سیاسی هم وجود دارد و طبق قانون فقط خودروی سفرا و آن هم خودروهایی که دارای پرچم و نشان کشورها و تعیین‌کننده حضور سفرا هستند، حق تردد در خطوط ویژه بی‌آر تی را دارند. با این همه اما پلیس راهور برای برخی مقامات دولتی و کشوری هم در شرایط ماموریت مجوز تردد در این خطوط ویژه را در نظر گرفته است.
راهور به چه مقاماتی اجازه تردد در خطوط ویژه داده است؟
طبق آخرین صحبت‌های سردار سید کمال هادیانفر رئیس پلیس راهور ناجا در فروردین ماه سال جاری، تمام نمایندگان مجلس مجوز تردد از خط ویژه را ندارند. سردار هادیانفر گفته بود:« اختصاص مجوز تردد در خطوط ویژه با شورای امنیت کشور بوده و در آنجا فهرستی از سمت‌ها و مسئولیت‌ها و رده‌بندی آنها وجود دارد که بر این اساس مسئولیت‌هایی که مجاز به تردد از خطوط ویژه هستند مشخص شده و پلیس راهور نیز به عنوان مرجع صدور بر اساس این لیست مجوزها را صادر می‌کند.»
وی با تاکید بر اینکه صرفا مجوزهای دارای هولوگرام معتبر است، گفت:« تنها مرجع صدور مجوز تردد پلیس راهور بوده و رده‌های مسئول در آن نیز به طور سالانه از سوی شورای امنیت کشور مشخص می‌شود.»وی در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه آیا تمام نمایندگان مجلس می‌توانند از خط ویژه تردد کنند، گفت: «نمایندگان مجلس جزو این لیست نبوده وتنها رئیس و نایب رئیس و آنچه که در خاطرم هست روسای چند کمیسیون مجوز تردد را دارند و مجوز عبور از خط ویژه برای تمام نمایندگان وجود ندارد. وزرا و قائم مقام وزرا و معاونان برخی از وزرا با تایید شورای امنیت کشور نیز از جمله افرادی هستند که مجوز تردد برایشان صادر می‌شود.»وی در پاسخ به پرسش دیگری مبنی بر اینکه آیا مجوز تردد به نام فرد صادر شده یا خودروی وی گفت: «ما کاری به نام فرد نداریم بلکه مجوز تردد برای خودروی آن مسئول صادر می‌شود و اینطور است که در مجوز آورده می‌شود که خودرو به شماره معلوم که متعلق به مسئولیت معلوم است مجوز تردد از خط ویژه را دارد و نام فرد آورده نمی‌شود.»
تاثیر رفتار قانونگذاران قانون شکن در جامعه
حتی اگر عبور خودروی مسئولان را در این خطوط قانونی بدانیم در حالی که می‌دانیم طبق قانون، در صورت داشتن مجوز اگر در ماموریت نباشند استفاده از این خطوط غیر قانونی است، باز هم استفاده از خطوط ویژه دو اشکال دارد. اشکال اول این که شهروندانی که در ترافیک معطل هستند احساس تبعیض می‌کنند و موجب این می‌شود که تمایلی برای همراهی با قانون و محدودیت‌های ترافیکی نداشته باشند و هر گاه چشم ناظر پلیس را دور دیدند، مرتکب تخلف ترافیکی شوند. اشکال دوم در این موضوع این است که مسئولانی که بی‌دردسر در خطوط ویژه تردد می‌کنند، مشکلات شهروندانی را که در شهر و ترافیک وقتشان هدر می‌رود حس نمی‌کنند و در جریان ماهیت واقعی ترافیک شهری آن گونه که عموم تجربه می‌کنند، قرار نمی‌گیرند. با این حال به نظر می‌رسد حذف برخی از مزایای غیر قابل توجیه و غیر قانونی می‌تواند از جهات متعدد صحیح و منطقی باشد. با این حال سوال اینجاست که با قانونگذاران قانون شکن چه باید کرد؟