اوپكی‌ها با وزیر نفت كشورمان، بیژن زنگنه، خداحافظی كردند و در این كار این‌قدر تعارف و تمجید كردند و یاد رفاقت و ذكاوت زنگنه را به میان آوردند كه یحتمل بیژن كمی معذب شد. زنگنه كه هشت سالی سخت را پشت‌سر گذاشته، چه به خاطر تحریم‌ها، چه حمله لاینقطع مخالفان سیاسی‌اش در داخل، چه به دلیل مشكلات كارگری امروز وزارت نفت، دقایقی نفسی به‌راحتی كشید؛ اتفافی كه بعید است زمان خداحافظی‌اش در ایران رخ دهد. حامیان دولت جدید در مطالبی غیررسمی در واكنش به این اتفاق روز پنجشنبه اوپك، جشن واقعی را رفتن زنگنه از وزارت نفت عنوان كردند. كمی تعریف و تمجیدها را نقل كنیم، چون می‌شود گفت از حالت مرسوم شدیدتر بود.
«ریش‌سفیدی با نجابت و ذكاوت و صداقت»
اول از همه كلیپی از دوران حضور زنگنه برای حضار پخش شد. سپس دبیر كل سر بحث را باز كرد. «در این لحظه تاریخی، می‌خواهم چند دقیقه از وقت شما را صرف قدردانی عمیق و نوستالژی درباره مشارکت‌های تاریخی بیژن زنگنه از جمهوری اسلامی ایران در اوپک در طول دوره کاری طولانی و درخشان ایشان کنم. در واقع، ما به دلیل خدمات جانانه ایشان به این سازمان در طول سال‌های متمادی به‌عنوان رئیس هیئت نمایندگی جمهوری اسلامی ایران بسیار قدردانیم». سپس به ریش زنگنه اشاره كرد و گفت: «به‌عنوان ریش‌سفید نشست اوپک و نشست‌های وزارتی اوپک و غیراوپک (اوپک‌پلاس)، رهبری باوقار و حضور قدرتمند جناب‌عالی تأثیری قابل‌توجه ایجاد کرده است، به‌ویژه در چالش‌برانگیزترین دوران در دهه‌های گذشته. من به شما اطمینان می‌دهم که موفقیت ما بدون فداکاری، احساس کار گروهی و ذکاوت دیپلماتیک شما، چیزی که امروز هست، نبود».
جز گذشته به یكی از مشاركت‌های جدید زنگنه هم پرداخت: «به‌تازگی اوپک از رهبری و مشارکت شما بهره بی‌نظیری برد که به حصول اعلامیه همکاری اوپک و غیراوپک منجر شد که در واقع به چشم‌اندازی بدیع برای ایجاد چارچوبی مؤثر به‌منظور همکاری در زمینه انرژی جهان بدل شد. این همکاری برجسته همچنان تأثیر عمیقی بر صنعت نفت جهان دارد و به آن کمک می‌کند تا با موفقیت در جهت‌یابی و غلبه بر چالش‌های جهانی مانند همه‌گیری کرونا فائق آید».
وزیر نفت عمان كه كار را رساند به اینجا كه زنگنه را پدر معنوی خودش بكند: «این روز برای بسیاری از ما یک روز غم‌انگیز است اما من تصمیم دارم آن را برای شما جشن بگیرم. می‌خواهم از سهم شما در صنعت و کمک‌های شما تجلیل کنم و بیشتر از همه، تا آنجا که به من مربوط است، سهم شما در توسعه خودم است». و در ادامه گفت: «من هنگامی که تازه وزیر شده بودم، با شما قدم‌زدن را آغاز کردم و شما هرگز برای حمایت از من فروگذار نکردید. صحبت‌هایمان را به‌عنوان مشاوره و مذاکرات‌مان را به‌عنوان نصیحت در نظر گرفته‌ام. باور کنید در طول حدود ربع قرن که ما یکدیگر را می‌شناسیم، شما مرا نصیحت کرده‌اید و در پیشرفت من مؤثر بوده‌اید».
اما شاهزاده؛ شاهزاده عبدالعزیز بن‌سلمان، وزیر خوش‌صحبت و پرقدرت سعودی. «دوستی با آقای زنگنه همواره راهبردی بوده است و من به این دوستی افتخار می‌کنم». بن‌سلمان سپس دوستی را شخصی‌تر كرد و گفت زنگنه دوست شخصی من است و از زمانی که به اوپک ملحق شدم، دوست یکدیگر بوده‌ایم. من همیشه دوستی با ایشان را معنی‌دار می‌دانم. اما اشاره به اختلافات را هم كنار نگذاشت و گفت: «با وجود تناقض‌ها موفقیت‌های زیادی را در طول سال‌ها همکاری به‌دست آوردیم، واقع‌گرایی، فهم و درک ایشان در اهمیت جدا‌کردن مسائل مختلف بسیار کمک‌کننده بوده است» كه اگر این حرف آخری را بگیریم، یعنی جدا‌كردن مسائل مختلف، اشاره واضحی است به اختلافات شدید دو كشور.
زنگنه: سفارش كردم هوای وزیر بعدی را داشته باشند!
خود زنگنه چه گفت؟ اول از همه «خوشحالم که این بار سنگینی را که از طرف مردم بر دوشم بود، به سلامت و درستی و صداقت به زمین می‌گذارم». سپس با لحنی كه از غرور هم خالی نبود، منت سر وزیر بعدی گذاشت و گفت سپرده‌ام هوایش را داشته باشند: «امیدوارم همکار بعدی نیز این بار سنگین را با موفقیت بر دوش بگیرد، من هم در این نشست از اعضا خواهش کردم که با وزیر محترم آینده نفت همکاری کنند». به گزارش شانا، وزیر سپس به بازگشت نفت ایران اشاره كرد و گفت: «در نشست امروز آن چیزی که به‌صورت گذرا از سوی دبیر کل اوپک مطرح شد، مسئله بازگشت ایران بود و اعضای اوپک مقداری نسبت به این بحث ابراز نگرانی دارند که ایران چطور برمی‌گردد، فکر می‌کنم مهم‌ترین کاری که دولت آینده باید انجام دهد، مدیریت‌کردن بازگشت ایران به بازار نفت پس از برداشتن تحریم‌هاست».
زنگنه به نقش بی‌همتای اوپك در جهان سوم هم پرداخت كه احتمالا باعث شد سیاست‌مداران و رسانه‌های جریان اصلی كشورهای مصرف‌كننده كه هنوز هم ول‌كن اوپك نیستند و آن را با لقب منفی كارتل خطاب می‌كنند، كمی حرص بخورند: «اوپک از نظر من تنها سازمان جهان‌سومی است که توانسته در بخش اقتصاد جهان تأثیرگذار باشد، ما سازمان مشابهی در جهان سوم نداریم. هیچ سازمانی مشابه اوپک در جهان سوم نداریم که در اقتصاد جهان تأثیرگذار باشد، معنا یا مفهوم کلیدی‌ای که اوپک توانسته به آن عمل کند و موفق شود این است که در عین رقابت و اختلاف سیاسی همکاری داشته است».
باقی حرف‌های آقای وزیر كنایی و دووجهی بود و كاملا می‌توان آن را به مسائل داخلی هم مربوط دانست: «در جهان سوم به‌طور معمول این‌طور است که ما یا با‌هم دوست هستیم یا دشمنیم و در‌حال جنگ، حد وسطی نداریم؛ در‌حالی‌که در سیاست خارجی به‌هیچ‌وجه دوست و دشمن معنا ندارد، همه کشورها به دنبال منافع خود هستند، امروز همه کشورها در اوپک به دنبال منافع خود می‌گردند، این موضوعی است که من در این سال‌ها یاد گرفتم» كه به‌وضوح انسان را به یاد مواضع داخلی برخی سیاست‌مداران كشور می‌اندازد.
سرنوشت نفت ایران و نقش كشور در اوپك دردولت بعد
حرف بعدی آقای وزیر دیگر نهایت كنایه بود؛ یادآوری برخی خاطرات تلخ گذشته از وزرای سابق نفت ایران: «واقعیت این است که هر کشوری به دنبال حداکثر‌کردن منافع خود است، وزیرانی که به اوپک می‌آیند، سال‌ها تجربه دارند. آنان در سمت‌های مختلف فعالیت و بسیار تجربه کسب کرده‌اند». كه آدم را یاد تجربه نفتی مسعود میركاظمی و رستم قاسمی می‌اندازد كه مخالفان آنها می‌گویند در اوپك اقلا گل كاشتند. این سؤالی است كه از هم‌اكنون ذهن كسانی كه نگرانی نفت كشور را دارند، به خود مشغول كرده. سابقه رفتار دولت‌های گذشته در كشور می‌گوید دولت‌ها با روی‌كار‌آمدن كادر اجرائی مملكت را شخم می‌زنند. هر دولتی حق دارد حامیان خود و دوستانی را كه برای روی كار آمدنش زحمت كشیده‌اند، سر كار بگذارد.
اما بعضی وزارتخانه‌ها، مثلا وزارت اطلاعات و وزارت نفت حالت ویژه‌ای دارند. بنا به عرف دنیا، بسیاری كشورهای نفتی جهان این كار را نه با وزیر و نه با بدنه كارشناسی وزارت نفتشان نمی‌كنند، یعنی دولت جدید یا وقت ناگهان قیافه وزارتخانه را عوض نمی‌كند. تجربه‌ای كه نمونه نزدیك آن در ایران كاری است كه مسعود میركاظمی در دوره كوتاه وزارتش با نفت ایران كرد و عواقب آن به گفته برخی كارشناسان و منتقدان ایشان برای نفت كشور فاجعه آفرید. كشورها اگر وزیر هم عوض كنند، آدمی با همان میزان تجربه و وزن روی كار می‌آورند. وزیر نفتی مثلا می‌رود كنار و رئیس شركت ملی نفت آن كشور جایش را می‌گیرد.
بدنه تخصصی را تغییر عمده دادن كه اصلا مرسوم نیست. امروز نگرانی هست، چون كابینه آقای رئیسی هنوز در ابهام جدی قرار دارد و برخی نام‌هایی هم كه به میان می‌آورند كمی متخصصان را می‌ترساند و احتمال تكرار تجربه‌های پیشین را قوی‌تر می‌كند. حتی نام جوان انقلابی كه مطرح شده است و دارد پررنگ‌تر هم می‌شود، با اینکه نفتی است اما تجربه‌اش برای رویارویی با غول‌هایی مثل الكساندر نواك روس و شاهزاده سعودی در عرصه بین‌الملل به نظر ناكافی می‌رسد و نفت بازاری جهانی است. اما به‌هرحال، وزیر نفت آینده هر كه باشد، آقا بیژن سفارش كرده هوایش را در اوپك داشته باشند و می‌تواند اقلا اوپك را با خیال راحت برود.