امروز دوشنبه 30 فروردین 1400 ، در پنجمین روز از دور دوم نشست کمیسیون مشترک برجام در وین رایزنی‌های میان هیئت‌های مذاکره کننده ایران، ۵ عضو باقیمانده در برجام و آمریکا در قالب‌های مختلف ادامه دارد و کارگروه‌های تخصصی همچنان در حال کار بر روی دو حوزه رفع تحریم‌های آمریکا و معکوس کردن گام‌های هسته‌ای ایران هستند.
تفاهم جدیدی در حال شکل‌گیری است
در پایان نشست‌های روز گذشته عباس عراقچی، رئیس هیئت دیپلماتیک ایران گفت: به نظر می‌رسد تفاهم جدیدی در حال شکل گرفتن است و اشتراک در هدف نهایی الان بین همه وجود دارد. مسیری که باید طی شود، الان یک مقدار شناخته شده است. مذاکرات الان به مرحله‌ای رسیده که طرف‌ها می‌توانند کار روی یک متن مشترک را شروع کنند. هیأت ایرانی متن مورد نظر خود را آماده و به همه طرف‌ها ارائه کرده است.
معاون وزیر خارجه ایران در عین حال افزود: البته این مسیر آسانی نخواهد بود و اختلاف نظرها این گونه نیست که پایان یافته باشد و اختلاف نظرهای بعضاً جدی وجود دارد که باید در طی مذاکرات بعدی کاهش یابد. اصلا علاقه‌مند به مذاکرات فرسایشی و طولانی مدت نیستیم. در حدی که نیاز است بحث‌ها روشن شده و گفته شود، طبیعتا مذاکرات ادامه خواهد یافت.
به نظر می‌رسد آنچه عراقچی «اختلاف‌نظرهای بعضاً جدی»خوانده است، مربوط به تفاوت رویکرد ایران و آمریکا در حوزه تحریم‌هایی است که برای بازگشت آمریکا به برجام باید لغو شوند. ایران موضع خود را در اینباره مکرراً و مؤکداً اعلام کرده است؛ لغو همه تحریم‌های اعمال شده در دوره ترامپ.با توجه به این موضع ایران و موقعیت دولت بایدن (که در ادامه تشریح می‌شود)، قابل پیش بینی بود که احتمالاً جدی‌ترین مناقشه در مسیر احیای برجام، فروریختن دیوار تحریم‌هایی باشد که دولت ترامپ در ماه‌های پایانی خود بنا کرد تا بازگشت دولت بایدن به توافق را دشوار، پیچیده و چه بسا ناممکن کند.
ضرورت احیای برجام با لغو فشار حداکثری
ایلان گلدنبرگ، مشاور خاورمیانه‌ای دولت اوباما و مسئول پرونده ایران در تیم انتقالی جو بایدن، براین باور است که احیای توافق هسته‌ای یک ضرورت حیاتی برای پیشبرد مهم‌ترین اولویت‌های سیاست‌خارجی دولت بایدن است و در واقع تا زمانی که توافق هسته‌ای دوباره برقرار نشود، واشنگتن برای دستیابی به سایر اولویت‌های خود در نظام بین‌المللی (از جمله خروج از خاورمیانه و تمرکز روی مقابله با چین) یک جای کارش لَنگ خواهد زد.
افزون بر این، همانطور که دولت بایدن بارها اعلام کرده، در نهایت هدف واشنگتن دستیابی به یک توافق "طولانی‌تر و قوی‌تر" از برجام است که مسائل منطقه‌ای و موشکی را نیز شامل شود، و گلدنبرگ استدلال می کند که بدون بازگشت متقابل به برجام، رسیدن به این هدف غیرممکن است. این استراتژیست دموکرات‌ها معتقد است تنها راه منطقی برای احیای برجام، پایان دادن به کارزار فشار حداکثری است.
امکان‌سنجی لغو همه تحریم‌های ترامپ
با این وجود بایدن برای پایان دادن به این کارزار که عمده آن را انبوه تحریم‌های سرسختانه تشکیل می‌دهد، با چالش‌های جدی مواجه است. ضمن اینکه بایدن و تیمش معتقدند برای رسیدن به هدف نهایی (توافق طولانی‌تر و قوی‌تر) لازم است بخشی از اهرم فشار تحریم‌ها را حفظ کنند. در واقع کاخ سفید اساساً عزم و اراده‌ای برای لغو همه تحریم‌های دوره ترامپ ندارد. حتی اگر فرض کنیم تیم سیاست خارجی بایدن به این نتیجه برسد که بهتر است عطای "حفظ بخشی از اهرم فشار در راستای مذاکرات پسابرجامی" را به لقای "احتمال فروپاشی توافق و تشدید تنش در خاورمیانه" ببخشد، و بخواهد همه تحریم‌های اعمال شده در دوران ترامپ را لغو کند، توان چنین اقدامی را نخواهد داشت.
اما دلایل این ناتوانی چیست؟ دشوار نیست حدس اینکه متحدان منطقه‌ای واشنگتن (اسرائیل، عربستان و امارات) به همراه سناتورها و نمایندگان جمهوری‌خواه، و تعدادی از دموکرات‌های محافظه‌کار کنگره (از جمله سناتور باب منندز، رئیس کمیته روابط خارجی سنا) بصورت یکپارچه حتی با رفع حداقلی تحریم‌ها مخالفت خواهند کرد. سابقه مخالفت‌ها با توافق هسته ای در دوره اوباما و اقدامات خرابکارانه در ماه‌های اخیر حاکی از این است که دشمنان برجام، راه‌های متنوع و ابزارهای متعددی را برای مقابله با تصمیم احتمالی بایدن به کار خواهند بست. با این حال به نظر می‌رسد بایدن مانند اوباما خود را برای این تعارضات آماده کرده و احتمالاً تاکتیک‌هایی برای عبور ز موانع در نظر دارد.
اما ناتوانی دولت بایدن بیش از آنکه از عوامل بیرونی مثل مخالفت محافظه‌کاران کنگره، یا کارشکنی‌ها و لابی‌های محور عبری-عربی ناشی شود، به ساختار پیچیده و چندلایه رژیم تحریم‌های واشنگتن علیه ایران برمی‌گردد (بالأخص تحریم‌های اعمال شده در ماه‌های پایانی دولت ترامپ).
میراث ویرانگر ترامپ؛ میدانِ مینِ تحریم‌های ایران
نهال طوسی تحلیلگر سیاست‌خارجی و امنیت ملی نشریه پالیتیکو پیش‌تر در مطلبی با عنوان «میدان مین تحریم‌های ترامپ برای بایدن» نوشته بود که دولت جدید احتمالاً درخواهد یافت که احیای برجام آنطور که گفته، در عمل آسان نیست. وی در ادامه این مطلب آورده است: این یکی از معدود وعده‌های کمپین انتخاباتی جو بایدن در زمینه سیاست خارجی بود: او می‌خواهد به پیمان هسته‌ای که سلفش به عنوان "وحشتناک‌ترین و بدترین توافق تاریخ" از آن خارج شد، دوباره بپیوندد. اما آیا برای رسیدن به این هدف، بایدن آماده است اعلام کند که سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران یک سازمان تروریستی نیست؟
در مورد لغو تحریم‌های ایالات متحده علیه بانک مرکزی ایران که متهم به تأمین بودجه شبه نظامیان نیابتی در خاورمیانه است، چطور؟ یا آیا بایدن تحریم‌ها علیه ایرانیانی که به تلاش برای مداخله در انتخابات ایالات متحده متهم شده‌اند را ابطال می‌کند؟ به لطف اقدامات رئیس جمهور دونالد ترامپ در مورد این تحریم‌ها و سایر تحریم‌ها علیه ایران، مطمئناً چنین سوالاتی بایدن و دستیاران او را به ستوه خواهد آورد. یک مقام آمریکایی گفت ، در حال حاضر ، کارمندان دولت ایالات متحده که در حوزه سیاست تحریمی فعالند، در حال بررسی اقداماتی در راستای بازگشت به توافق هستند. آنها می‌خواهند ایده‌های خود را به منصوبان سیاسی بایدن، از جمله راب مالی، نماینده ویژه امور ایران، ارائه دهند.
خراب کردن همیشه آسان‌تر از بازسازی است
همچنین علی واعظ، مشاور رابرت مالی و مدیر پروژه ایران در گروه بین‌المللی بحران، پیش از آغاز دور دوم مذاکرات وین در مطلبی برای فایننشال‌تایمز ضمن ابراز امیدواری درباره پیشرفت‌های حاصل از دور نخست مذاکرات، نوشت: تخریب کردن، تقریباً همیشه آسان‌تر از ساختن و بازسازی [یا در مورد توافق هسته‌ای ایران، احیا کردن] است.
با توجه به اینکه دیپلمات‌های ایرانی و آمریکایی در هتل‌های جداگانه‌ای ساکن بودند و برای تبادل پیغام بین یکدیگر، به دیپلماسی شاتل از طریق طرف‌های دیگر اعتماد می‌کردند، اما حداقل اکنون تهران و واشنگتن می‌دانند که به کجا می‌خواهند بروند: به وضعیتِ قبلاً موجود؛ با لغو تحریم‌های دوران ترامپ از طرف آمریکا، و معکوس کردن روند تخلفات هسته‌ای توسط ایران. با این وجود، مسیر پیش رو، شبیه میدان مین است.