هر چند برخی ادعا می‌کنند که تحولات صورت گرفته میان ایران و امریکا همچنین گمانه‌زنی رسانه‌های خارجی از احتمال دیدار مقام‌های دو کشور، باعث کاهش قیمت در بازار‌ها می‌شود؛ اما آنچه نباید فراموش کرد، واقعیت اقتصادی کشور است که بر تورم تاثیر می‌گذارد؛ تورم ۳۶.۴ درصدی سالانه، نقدینگی ۳۳۰۰ هزار میلیارد تومانی در پایان آذر و البته تورم نقطهای ۷/ ۴۸درصدی و البته عدم تصویب اف‌ای‌تی‌اف برای بهبود روابط مالی و بانکی با جهان است. کارشناسان اقتصادی بر این باروند که نرخ دلار که مهم‌ترین عامل برای پیش‌بینی آینده اقتصادی کشور است، به کانال‌های زیر ۲۰ هزار تومان وارد نمی‌شود، چراکه اقتصاد طی سال‌های ۹۷ تا ۹۹ دلاریزه شده و هر جهش نرخ دلار مستقیما بر قدرت خرید ریال اثر می‌گذارد.
تاثیر بر بازار‌ها
بازار سرمایه بیشترین تاثیر را از خبر‌های برجامی گرفته و هر چه قیمت ارز مقاومت بیشتری برای کاهش قیمت و ورود به کانال‌های پایین‌تر دارد، شاخص بورس سقوط‌های چند ده هزار واحدی را تجربه می‌کند و به نظر می‌رسد که یک حالت «تعلیق» و «انتظار» در بورس وجود دارد. گزارش‌ها حاکی از آن است که ارزش صف‌های فروش در روز گذشته ۲۴ درصد افزایش داشته و به ۳ هزار و ۶۷۷ میلیارد تومان رسیده در حالی که ارزش صف خرید ۱۰۴ میلیارد تومان بوده است. رقم شاخص در روز یکشنبه یک میلیون و ۲۶۹ هزار واحد گزارش شده است. هر چند بر اساس گزارش‌های آرشیوی شاخص بورس در ۱۴ فروردین ۹۷ حدود ۹۷ هزار و ۸۶ واحد گزارش شده بود.
با مقایسه شاخص بورس در فروردین ۹۷ و ۱۴۰۰ به نظر می‌رسد عمده دلیل افزایش ۱۲۰۷ درصدی، نرخ دلار باشد. هر چند نباید از دخالت‌های گاه و بی‌گاه دولت در بازار سرمایه به خصوص از ابتدای سال ۹۹ غافل شد. وضعیت در بازار سکه نیز افت قیمت‌هاست که برخی آن را به معنای تخلیه حباب قیمتی در نظر می‌گیرند. سکه تمام بهار آزادی در ۱۴ فروردین ۹۷، یک میلیون و ۷۱۵ هزار تومان معامله شد که در ۱۵ فروردین ۱۴۰۰ به ۱۰ میلیون و ۶۵۰ هزار تومان رسید. جهش ۵۲۰ درصدی طی سه سال تنها در یک اقتصاد دلاریزه رخ می‌دهد.
در سوی دیگر، بازار ارز نیز مانند سایر بازار‌ها کاهش قیمت داشته هر چند به نظر می‌رسد دلار مقاومت زیادی برای ورود به کانال‌های پایین‌تر دارد که این امر می‌تواند از دو دیدگاه نشات گرفته باشد؛ اول بی‌اعتمادی به صحبت‌هایی که حول محور احیای برجام مطرح می‌شود. تاکنون چندین بار از احیای برجام سخن گفته شده و به نظر می‌رسد اجماعی نسبی در فضای سیاسی کشور برای این موضوع شکل گرفته، اما صرف شکل گرفتن آن نمی‌تواند شرایط اقتصادی را بهتر کند. بهبود شرایط اقتصادی نیز به معنای تقویت قدرت خرید مردم است که این امر نیز در کوتاه‌مدت میسر نمی‌شود.
مقایسه نرخ دلار بازار آزاد در فروردین ۹۷ و ۱۴۰۰ نشان می‌دهد که قیمت دلار از ۵۱۴۰ تومان به ۲۴ هزار و ۶۵۰ تومان رسیده که به معنای افزایش ۳۷۹ درصدی است. جهش نرخ دلار که بر هر کالایی تاثیر می‌گذارد در کنار بالا رفتن تورم همچنین افزایش‌های کم‌رونق دستمزدها، سبد مصرفی خانواده‌ها را بیش از پیش کوچک و قدرت خریدشان را نیز کمتر کرده است.
احیا در سایه مشکلات پولی و بانکی
هرچند هنوز هر گمانه‌زنی پیرامون احیای برجام زود است و ممکن است باعث سوگیری‌های شناختی شود، اما به نظر می‌رسد بازار‌ها نسبت به انتشار اخبار‌های خوش‌بینانه قدری مقاوم شده‌اند و آن‌گونه که پیش‌تر به آن واکنش نشان می‌دادند، واکنشی هیجانی نشان نمی‌دهند. این مورد به خصوص در مورد بازار ارز نمود بیشتری دارد. با وجود اینکه مقام‌های مسوول بار‌ها در خصوص «پذیرفتنی نبودن قیمت‌های فعلی ارز» سخن گفتند و احمد نوایی‌لواسانی، دبیر کانون صرافان نیز چند ماه پیش در مصاحبه‌ای گفته بود که اگر اموال بلوکه شده ایران آزاد شود، دلار به حدود ۱۵ هزار تومان می‌رسد.
فرهاد دژپسند، وزیر اقتصاد نیز نظری کمابیش مشابه دبیرکل کانون صرافان دارد و قیمت واقعی را ۱۴ هزار تومان می‌داند. با وجود اینکه قیمت واقعی ارز مدنظر مسوولان با آنچه روز گذشته در بازار اعلام شد، تفاوتی ۱۰ تا ۱۱ هزار تومانی دارد، سوالی که مطرح می‌شود، این است که با وجود مشکلات در مبادلات بانکی و عدم تصویب لوایح fatf آیا صرف احیای برجام می‌تواند نرخ ارز را کاهش داده یا تثبیت کند؟ کارشناسان بر این باورند که نرخ ارز تعادلی نیز با فرض احیای برجام و البته باقی ماندن مشکلات بانکی با سایر کشورها کمتر از ۲۰ هزار تومان نخواهد بود.
هر چند نوسانات ریز و درشت مانند سال‌های ۹۸ و ۹۹ در اقتصاد مشاهده نخواهد شد که عمده دلیل آن نیز روی کار آمدن تیم بایدن در کاخ سفید است. اما ضمانت اجرایی پیمان‌ها، قرارداد‌ها و البته تفاهمنامه‌ها در سایه عدم پذیرش معاهده‌های بین‌المللی کاهش خواهد یافت.
احیای برجام تاثیری دارد؟
بازگشت امریکا به برجام می‌تواند بر فروش نفت کشور و البته آزادسازی دارایی‌های ایران در کشور‌های بلوکه‌کننده تاثیراتی بگذارد. با توجه به اینکه زمان بازگشت به «زندگی نرمال» برای هر کشور وابسته به واکسیناسیون است و تا پایان ۲۰۲۱ تعداد کمی از کشورها می‌توانند به مصونیت همگانی دست یابند، تقاضای نفت نیز تا پایان سال جاری میلادی تقویت نخواهد شد. هر چند تصمیم اخیر اوپک پلاس برای افزایش تدریجی تولید به منزله امید زیاد برای بازگشت اقتصاد به وضعیت پیش از شیوع کرونا باشد، اما شروع قرنطینه در برخی کشور‌های اروپایی، توصیف شکننده بودن شرایط فعلی است.
در خصوص بازار انرژی باید به این نکته نیز توجه کرد که خرید مشتری‌های نفت ایران از سایر کشورها، می‌تواند روند بازگشت نفت ایران به بازار‌های جهانی را با مشکلاتی مواجه کند. اینکه برجام بر قیمت دلار تاثیر می‌گذارد نیز یکی از موضوعاتی است که همواره محل منازعه کارشناسان بوده و با وجود اینکه محمود واعظی، رییس دفتر رییس‌جمهور سخنان هفته نخست اسفند خود مبنی بر افزایش نرخ ارز به ۲۵ تا ۲۷ هزار تومان را تکذیب کرد، اما به نظر می‌رسد نرخ ارز در داخل تعیین می‌شود.