در یک اشاره مختصر از سوی رئیس سابق دیوان محاسبات که سال گذشته در صحن مجلس طی قرائت گزارشی، صورت گرفت، چند نکته بسیار تأمل‌برانگیز دیده می‌شود. نخست اینکه تعداد شرکت‌های زیان‌ده در‌حالی‌که 10 شرکت پیش‌بینی شده بود اما در واقعیت 194 شرکت زیان‌ده در گزارش قید شده است. دوم اینکه زیان شرکت‌ها در‌حالی‌که سه هزار میلیارد تومان پیش‌بینی شده بود، در واقعیت 53 هزار میلیارد تومان برآورد شده است.
یک منبع مطلع گفت: در مقطع زمانی هشت‌ساله که بدهی دولت، در بودجه عمومی هشت‌برابر شده، بدهی شرکت‌های دولتی در همین مدت 23 برابر شده است. این به مفهوم آن است که در یک شرایط بحرانی، شرکت‌های دولتی تبدیل به حیاط‌خلوتی شد که بخش عمده کارهای مالی بدون توجیه بودجه‌ای را انجام داده و خاصه‌خرجی‌های خارج از قاعده از طریق شرکت‌های دولتی انجام شده و نهایتا گفته شده اوضاع‌و‌احوال شرکت‌ها انعکاس پیدا نمی‌کند. بنابراین من می‌خواهم عرض کنم سکوتی که تا امروز با وجود تأکید قانون درباره انتشار گزارش دیوان محاسبات درباره شرکت‌های دولتی شده، یک اقدام مشکوک از ناحیه مجلس جدید ارزیابی می‌شود.
او اظهار کرد: از‌آنجا‌که شرکت‌های دولتی محل اصلی ریخت‌وپاش‌ها و مخارج بی‌ضابطه و ایجاد وابستگی کشور به واردات است، در مجلس قبلی تغییری در آیین‌نامه داخلی مجلس ايجاد شد که طبق آن دولت بودجه شرکت‌های دولتی را یک ماه زودتر به مجلس بفرستد. هرچند دولت این وظیفه را انجام داد و یک ماه زودتر بودجه شرکت‌های دولتی را به مجلس تقدیم کرد و هرچند دیوان محاسبات روی این بودجه کار کرد اما هیچ‌گاه نتیجه گزارش دیوان محاسبات در مجلس قرائت نشد. این یک اقدام مشکوک و تلاش فسادزا ارزیابی می‌شود و باید امیدوار بود نمايندگان مجلس این در‌خواست را از هیئت‌رئیسه مجلس داشته باشند که هر‌چه سریع‌تر گزارش دیوان محاسبات قرائت شود.
او توضیح داد: سال گذشته طبق همان گزارش دیوان محاسبات، مجلس گزارش بسیار مختصری از بودجه شرکت‌ها ارائه کرد که می‌تواند نکات بسیاری را روشن کند. بر اساس تحقیقاتی که ما انجام داده‌ایم، این نتایج برای سال 1399 می‌تواند بسیار تأمل‌برانگیز‌تر و خطرناک‌تر باشد. بر اساس تأکید کارشناسان دیوان محاسبات در گزارش سال جاری وضعیت بانک‌های دولتی که در سال گذشته حذف شده بود، دوباره قید شد.
تعداد شرکت‌های زیان‌ده از 10 شرکت به 194 شرکت رسید
این منبع آگاه متذکر شد: بر اساس گزارشی که رئیس سابق دیوان محاسبات در مجلس قرائت کردند، می‌توان به چند نکته بسیار مهم و شایان‌توجه رسید. مسئله نخست اینکه در این گزارش گفته شد در قانون بودجه سال 1397 برای شرکت‌های دولتی حدود دوهزار و 475 میلیارد تومان زیان پیش‌بینی شده است. اما زیانی که واقعا اتفاق افتاده حدود 45 هزار میلیارد تومان بوده است. نسبت فاصله بین «کمتر از دو‌و‌نیم هزار میلیارد تومان» با «45 هزار میلیارد تومان» را خوب نگاه کنید. موضوع دوم اینکه در قانون برای سال 1398 میزان زیان شرکت‌ها سه‌هزار و 304 میلیارد تومان پیش‌بینی شده بود اما زیان رخ‌داده بیش از 53 هزار و 746 میلیارد تومان بوده است.
باز نسبت‌ها را نگاه کنید و ببینید اقتصاد سیاسی پنهان‌کاری درباره شرکت‌های دولتی چه نسبتی با ناکارآمدی و پیامدهای بدتری دارد. موضوع سومی که رئیس قبلی دیوان محاسبات ارائه داد، این بود که تعداد شرکت‌های زیان‌ده در سال 1397، 10 شرکت پیش‌بینی شده بود اما در عمل بررسی‌های دیوان محاسبات نشان داد تعداد شرکت‌های زیان‌ده 194 شرکت بوده است. نسبت‌ها را نگاه کنید. موضوع چهارمی که ایشان مطرح کرد، این بود که در سال 1398 بر اساس آنچه دولت عرضه کرده بود، پیش‌بینی شد تعداد شرکت‌های دولتی زیان‌ده 67 عدد باشد اما آنچه دیوان محاسبات به دست آورد، این بود که 197 شرکت زیان‌ده وجود داشتند. شما اینها را از منظر اقتصاد سیاسی و ملاحظه‌هایی که اشاره کردم، زیر ذره‌بین قرار دهید تا بدانید چه خبر است و البته پنجمین و قابل اعتنا‌‌ترین داده‌ای که در گزارش سال گذشته دیوان محاسبات انتشار عمومی پیدا کرد، این بود که در سال 1397 قانون پیش‌بینی کرد برای سال 1397 نسبت هزینه‌های جاری به سرمایه‌ای 4.2 برابر باشد اما در عملکرد 9 برابر بود. این نسبت یکی از مؤلفه‌هایی است که نشان می‌دهد ما به سمت توسعه یا انحطاط حرکت می‌کنیم.
رئیس سابق دیوان محاسبات در ادامه گفته بود در سال 1398 پیش‌بینی قانون این بود که نسبت هزینه‌های جاری به سرمایه‌ای حدود 6.2 برابر باشد اما بررسی‌های دیوان محاسبات از عملکرد دولت نشان داد این نسبت 25 برابر شده است. فقط کسانی که طول و عرض مسائل و مفاهیم بودجه را می‌دانند، می‌توانند درک کنند این عدد و رقم‌ها چه معنی‌ای دارد. در اینجا به اعتبار گزارشی که دیوان محاسبات سال گذشته ارائه کرد، این نکته را عرض می‌کنم که پنهان‌کاری درباره شرکت‌های دولتی روند انحطاط در اقتصاد ملی را شدت خواهد بخشید و بر گستره و عمق فرصت‌های فسادزا هم خواهد افزود. اگر ما این گستاخی و شجاعت را نداشته باشیم تا با واقعیت‌ها روبه‌رو شویم، طبیعتا نمی‌توانیم با آنها مواجهه اصولی و راهگشا کنیم.
ماهی 10 میلیون تومان حقوق پرسنل شرکت‌های دولتی
هرچند بودجه شركت‌های دولتی از لحاظ ماهیت با منابع و مصارف عمومی متفاوت است، اما یكی از سؤالاتی كه ممكن است در رابطه با شركت‌های دولتی مطرح شود، آمار كاركنان و مجموع حقوق و مزایای پرداخت‌شده در شركت‌های دولتی است؛ به‌ویژه یكی از عواملی كه حساسیت نمایندگان را نسبت به بررسی بودجه شركت‌های دولتی برانگیخته است، مشاهدات ایشان مبنی بر وجود پرداخت‌های بالا به پرسنل شركت‌های دولتی است. بر اساس نظر کارشناسان مرکز پژوهش‌های مجلس بودجه تفصیلی شركت‌های دولتی یكی از اسنادی است كه براساس آن می‌توان این موضوع را مورد بررسی قرار داد. با توجه به اصلاح ماده (182) قانون آیین‌نامه داخلی مجلس، دولت مكلف شده است كه یك ماه قبل از ارسال لایحه بودجه، صورت‌های مالی، عملكرد شش‌ماهه و بودجه تفصیلی شركت‌های دولتی را به مجلس شورای تقدیم كند.
این تكلیف در دو سال اخیر مورد توجه سازمان برنامه قرار گرفته و اطلاعات مزبور در اختیار كمیسیون برنامه‌و‌بودجه قرار داده شده است. هرچند با توجه به اصلاحات قانونی انجام‌شده در سال‌های اخیر، بودجه تفصیلی شركت‌ها از اهمیت بالایی برخوردار شده‌اند، اما در مواردی بودجه‌های تفصیلی ارائه‌شده توسط شركت‌های دولتی با ایرادات متعددی همراه است. مطابق حكم صریح جزء «5» بند هـ «تبصره» 2 قانون بودجه سال 1399، مجامع عمومی شركت‌های دولتی مكلف‌اند در صورت اصلاح بودجه تفصیلی شركت، از هرگونه تغییر در هزینه‌های نیروی انسانی (پرسنلی) اعم از حقوق و مزایا و سایر پرداختی‌های رفاهی به کارکنان شرکت و کاهش هزینه‌های سرمایه‌گذاری اجتناب کنند. بر این اساس می‌توان اطلاعات درج‌شده در بودجه تفصیلی شركت‌ها را مبنایی برای ارزیابی آمار كاركنان شركت‌های دولتی و حقوق و مزایای پرداختی در این شركت‌ها در نظر گرفت.
بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس تعداد کارمندان رسمی، قراردادی و سایر شرکت‌های دولتی 363هزارو 343 نفر است و جمع پرداختی‌های ایشان در سال اعم از حقوق و مزایا 47هزارو 306 میلیارد و 46 میلیون تومان بوده است. بنابراین میانگین حقوق ماهانه ناخالص هر فرد 10میلیون‌و 800 هزار تومان است. در واقع میانگین حقوق ناخالص کارمندان رسمی 12میلیون‌و 700 هزار تومان، میانگین حقوق ناخالص کارمندان قراردادی شش‌میلیون‌و 200 هزار تومان و میانگین حقوق ناخالص ساير کارمندان هفت میلیون تومان است.
در شرکت‌های دولتی همچنین تعداد کل کارگران مشغول به کار 17هزارو 903 نفر است که جمع پرداختی آنها به هزارو 675 میلیارد و 571 میلیون تومان می‌رسد. به‌این‌ترتیب میانگین ناخالص دستمزد ماهانه هر کارگر شاغل در شرکت‌های دولتی هفت‌میلیون‌و 800 هزار تومان در ماه است.