این روزها اگر برای خرید پیاز سری به میوه فروشی ها بزنید خواهید دید که قیمت این محصول کشاورزی با حدود دو الی سه ماه قبل بسیار متفاوت است و کاهش یافته است. در بهمن ماه سال گذشته بود که قیمت هر کیلو پیاز در مقایسه با بهمن ماه سال 1397 رشد تقریباً 100 درصدی را تجربه کرد. حتی در مقطعی از همان زمان، قیمت پیاز در برخی مناطق به هر کیلو حدود 15 هزار تومان هم رسید
اما بعد از پایان تعطیلات عید نوروز، رفته رفته قیمت پیاز کاهش یافت و هم اکنون کار به جایی رسیده است که قیمت این محصول کشاورزی اشک پیازکاران را در آورده است.محمد شفیع ملک زاده رئیس نظام صنفی کشاورزی و منابع طبیعی طی مصاحبه ای در مورخه 30 اردیبهشت ماه سال جاری قیمت تمام شده هر کیلو پیاز را یک هزار و ۵۰۰ تا یک هزار و ۸۰۰ تومان اعلام کرد و گفت: این در حالی است که هم اکنون هر کیلو پیاز با نرخ ۳۰۰ تا ۴۰۰ تومان از کشاورزان خریداری می شود و در مقابل با نرخ ۴ تا ۵ هزار تومان در بازار به دست مصرف کننده می رسد که متاسفانه کشاورزان سودی حاصلشان نمی شود.
یحیی کمالی‌پور عضو هیأت رئیسه کمیسیون قضائی و حقوقی مجلس نیز طی مصاحبه ای در مورد پایین بودن قیمت پیاز گفت: کشاورزان منطقه جیرفت و کرمان محصولات صیفی خود را به دلیل قیمت پایین برداشت نمی‌کنند چرا که این قیمت‌ها آنقدر پایین است که کفاف هزینه‌های آنها را نیز نمی‌دهد این مسئله را بارها به مسئولان گفته‌ایم اما متولیان امر سر و سامانی به بازار نمی‌دهند.
دلایل ارزانی پیاز در این روزها چیست؟
شاید کاهش قیمت پیاز در این روزها را باید در عرضه و تقاضای این محصول جستجو کرد.در سمت عرضه، عرضه پیاز به شدت افزایش یافته است و این افزایش عرضه با قضیه تار عنکبوتی در اقتصاد توضیح داده می شود. قضیه تار عنکبوتی، قضیه ای است که قیمت بعضی تولیدات (به طور کلی تولیدات فاسدشدنی زراعی) در نقطه تعادل استقرار نمی یابد، بلکه در اطراف نقطه تعادل نوسان می کند. اگر نمودار مسیر قیمت این گونه کالاها در ظرف چند سال ترسیم شود شکل آن شبیه تار عنکبوت است و از این رو در اقتصاد به این ماجرا قضیه یا مسئله تار عنکبوتی می گویند.
دلیل اصلی رخ دادن قضیه تار عنکبوتی برای محصولات کشاورزی به بحث عرضه و تقاضای این محصولات کشاورزی بر می گردد. در سالی که قیمت در اوج است تولیدکنندگان تصمیم می گیرند که برای سال زراعی آینده جهت کسب سود بیشتر اقدام به تولید آن محصول کنند و همین عامل باعث افزایش میزان تولید و عرضه می شود و با توجه به مشخص بودن میزان تقاضا در بازار این محصول، اضافه عرضه ایجاد شده و قیمت می شکند و به حدی خواهد رسید که کفاف هزینه های تولید را نخواهد داد. با رخ دادن این موضوع برای سال آینده دیگر کمتر تولیدکننده ای به سمت تولید این محصول خواهد رفت و همین کاهش میزان کشت باعث خواهد شد که عرضه کاهش یافته و در نتیجه مازاد تقاضا و افزایش قیمت اتفاق بیفتد.
به هر حال در سال گذشته با افزایش قیمت پیاز در مقاطعی از زمان و رسیدن آن به 15 هزار تومان، بسیاری از کشاورزان ترغیب به کشت پیاز به هوای کسب سود بیشتر شدند. همین عامل باعث شده است که هم اکنون با مازاد عرضه در بازار مواجه باشیم و قیمت پیاز کاهش یابد.در سمت تقاضا نیز به دلیل شیوع ویروس کرونا و بسته شدن بازارهای صادراتی بر روی کالاهای ایرانی، تقاضا برای این محصول کشاورزی کاهش یافته است. جهانبخش بهزادنژاد یکی از صادرکننده‌های نمونه کشور در گفتگو با ایرنا در این باره گفت: شیوع ویروس کرونا در ایران باعث شد تا بسیاری از کشورها از واردات محصولات کشاورزی خودداری کرده و برخی از آنها با وضع مقررات کنترلی و سختگیرانه موجب ایجاد صف های طولانی چند روزه در مبادی ورودی کشورشان شدند و این معطلی‌ها فاسد شدن محصولات کشاورزی را در پی داشت.
این تاجر کهنه‌کار همچنین بازار افغانستان را بعد از بازار عراق یکی از بازارهای هدف برای صادرات پیاز و سایر محصولات عنوان کرد و گفت: متاسفانه به دلیل شیوع کرونا در بحث صادرات به کشور افغانستان با مشکل مواجه شدیم. وی با بیان اینکه بازار هدف برای محصولات کشاورزی به ویژه پیاز در فصل بهار، کشورهای آسیای میانه است، تصریح کرد: به دلیل قرنطینه، بازارهای ترکمنستان و قزاقستان را هم از دست دادیم.در کنار اینکه بسیاری از کشورها به دلیل شیوع ویروس کرونا در ایران، بازارهای خود را بر روی محصولات ایرانی از جمله پیاز بستند، با افزایش تعرفه صادرات به ده هزار تومان در اسفندماه سال گذشته صادرکنندگان داخلی هم تمایل چندانی به صادرات نداشتند.
در مورخه ۲۰ اسفندماه ۱۳۹۸ سعید عباسپور، مدیر کل دفتر مقررات صادرات و واردات وزارت صنعت، معدن و تجارت در نامه‌ای به مدیرکل دفتر صادرات گمرک اعلام کرد که صادرات هر کیلوگرم پیاز از ۱۵ اسفند سال جاری تا ۳۱ فروردین سال ۹۹ مشمول پرداخت ۱۰ هزار تومان عوارض صادراتی است. همچنین با شیوع ویروس کرونا و بسته شدن تالارها، رستوران ها و تعطیلی مجالس مذهبی و جشن تقاضای داخلی نیز برای این محصول کشاورزی به شدت کاهش یافت. بنابراین از یک سو عرضه پیاز افزایش یافته است و از سوی دیگر تقاضا برای این محصول کشاورزی کاهش یافته است. نتیجه این دو عامل، قطعاً کاهش قیمت خواهد بود.
چه راهکاری برای خروج از این وضعیت اجرایی شد؟
یکی از راهکارهایی که در چند وقت اخیر برای خروج قیمت پیاز از وضعیت کنونی اجرایی شده است، برداشته شدن تعرفه 10 هزار تومانی برای صادرات هر کیلوگرم پیاز می باشد. اتفاقی که از ابتدای اردیبهشت ماه عملی شد
البته این راهکار گویا چندان موثر نبوده است چرا که محمد شفیع ملک زاده رئیس نظام صنفی کشاورزی طی مصاحبه ای در مورخه 15 اردیبهشت ماه سال جاری با اشاره به اینکه به طور معمول در فصل زمستان به منظور کنترل بازار داخلی برای صادرات پیاز تعرفه در نظر گرفته می شود به طوری که در سال گذشته برای صادرات هر کیلوگرم از این محصول تعرفه 10 هزار تومانی در نظر گرفته شد، افزود: این تعرفه 10 هزار تومانی اما باید در اوخر اسفند ماه برداشته و صادرات این محصول به تدریج انجام می شد اما این اقدام بعد از افت شدید قیمت پیاز در کشور به تازگی رخ داد که در واقع نوش دارو بعد از مرگ سهراب است.
همچنین خرید توافقی یکی دیگر از راهکارهایی بوده که برای به تعادل رسیدن قیمت پیاز اجرایی شده است. حسین شیرزاد مدیرعامل سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران طی مصاحبه ای در مورخه 13 اردیبهشت ماه سال جاری از خرید توافقی پیاز بهاره استان‌های جنوبی، منطقه جیرفت و کهنوج توسط شبکه تعاون روستایی ایران خبر داد. وی در ادامه افزود: تاکنون بیش از 50 میلیارد ریال صرف خرید، انبار و انتقال محصول پیاز به استان‌های کشور شده است.
راهکارهای اساسی برای تنظیم بازار پیاز چیست؟
علی خان محمدی مدیرعامل مجمع ملی نخبگان کشاورزی طی مصاحبه ای در مورخه 30 اردیبهشت ماه 1399 گفت: تا زمانی که مسئولان امر کشاورزی قراردادی و الگوی کشت را اجرا نکنند و زنجیره تولید را بوجود نیاورند، بدون تردید مشکلات مازاد یا کاهش تولید محصولات کشاورزی در کشور استمرار می یابد. خان محمدی با تاکید بر اجرای کشاورزی قراردادی گفت: با اجرای کشاورزی قراردادی و تولید بر مبنای ثبت سفارش، سهم هر استان مشخص می شود تا شاهد التهابات بازار نباشیم.
همچنین محمد شفیع ملک زاده رئیس نظام صنفی کشاورزی و منابع طبیعی نیز گفت: در زمان اوج برداشت و پیک تولید انتظار می رود که محصولات کشاورزی در حد مصرف به بازار عرضه شود و مابقی را ذخیره سازی کنیم تا بتوانیم در زمان کمبود توزیع کنیم. به گفته وی، در زمان اوج برداشت و پیک تولید باید مازاد محصول به بازارهای هدف صادر شود که متاسفانه به سبب نبود ارتباط با دیگر کشورها چاره ای جز عرضه در بازار داخل نیست. ملک زاده افزود: در فصل پاییز و زمستان که تولید به حداقل می رسد، قیمت محصولات به دلیل نبود مدیریت، زیرساخت و امکانات لازم و کمبود صنایع تبدیلی ۷ تا ۱۰ برابر قیمت به دست مصرف کننده می رسد، در حالیکه با ایجاد زیرساخت های لازم، انبار، سردخانه، سورتینگ و برنامه منسجم بازار به تعادل می رسد.
به هر صورت اشاره به این نکته ضروری است که این نوسانات قیمت محصولات کشاورزی به خصوص پیاز در سال های اخیر یا اشک مصرف کننده را در آورده است یا اشک کشاورز را. مسئولین نیز با افزایش یا کاهش شدید قیمت محصولات کشاورزی تنها به راهکارهای مقطعی چون افزایش و کاهش تعرفه صادراتی رو می آوردند و این در حالی است که این نوع سیاست به بازارهای صادراتی ایران در حال لطمه زدن می باشد. به هر حال باید مسئولین برای یافتن یک راهکار دائمی در این زمینه با کارشناسان مشورت های لازم را انجام دهند وگرنه با روند کنونی و ضرر و زیان دائمی کشاورزان از وضع موجود قطعا کشاورزی در کشور از بین خواهد رفت و امنیت غذایی میلیون ها ایرانی در خطر قرار خواهد گرفت.