هیأت دولت در جلسه روز گذشته به ریاست حسن روحانی رئیس جمهوری، لایحه پیشنهادی بانک مرکزی مبنی بر تغییر واحد پول ملی از ریال به تومان و حذف چهار صفر را به تصویب رساند.این تصمیم با هدف حفظ کارایی پول ملی، تسهیل و بازیابی نقش ابزارهای پرداخت نقد در تبادلات پولی داخلی، هماهنگی با آنچه در فرهنگ و عرف جامعه درباره واحد پول ملی رواج یافته است، اتخاذ شد.کاهش هزینه چاپ و نشر اسکناس و سکوک و نیز رفع مشکلاتی از قبیل استفاده از ارقام بزرگ در مبادلات ساده روزمره، معضلات شمارش و حمل حجم بالای اسکناس و سکه و خارج شدن مسکوکات از چرخه مبادلات اقتصادی کشور، از دیگر اهداف لایحه یاد شده است.
در همین حال، محمود واعظی، رئیس دفتر رئیس جمهوری درباره تصمیم هیأت دولت در این خصوص گفت: «بحث حذف صفر از پول ملی پیش از این هم مطرح بود چراکه موضوع ریال فقط در مبادلات بانکی در کشور صورت می‌گیرد، اما موضوع تومان در میان مردم رایج است.» در همین حال، با وجود انتشار خبر از سوی پایگاه اطلاع‌رسانی دولت، اما بانک مرکزی از ارائه جزئیات لایحه از طریق وب سایت خویش خودداری کرد.
با مصوبه دولت قرار شده 4 صفر از پول ملی حذف شود. این موضوع که در قالب لایحه بانک مرکزی به دولت رسید، با اکثریت آرا تصویب شد و حال باید دید که نمایندگان مجلس با حذف 4 صفر از پول ملی چه واکنشی نشان می‌دهند.به نظر می‌رسد نمایندگان مجلس هم با این اتفاق همراه باشند و ترکیه را به‌عنوان مثالی موفق در صحن علنی مجلس مطرح کنند. با تصویب نهایی حذف صفرهای پول ملی ۱۰ هزار ریال یک تومان جدید خواهد بود؛ یعنی حذف چهار صفر از ریال و سه صفر از تومان، در این حالت ۵۰۰ هزار ریال ۵۰ تومان، ۲۰۰ هزار ریال ۲۰ تومان، ۱۰ هزار ریال یک تومان و ۵۰ هزار ریال پنج تومان جدید در واحد پول ملی ایران می‌شود.
ماجرای حذف سه صفر
ماجرای تغییر واحد پول، بعد از انقلاب به ابتدای دهه هفتاد باز می‌گردد. درسال 1372 برای اولین مرتبه حذف صفر از ریال مطرح شد، اما سیاستگذاران وقت نسبت به اجرای آن، واهمه داشتند. مجدداً در سال 1386 درسال دوم دولت نهم این طرح یا ایده صفر زدایی از ریال مطرح شد. رئیس جمهوری وقت در قالب برنامه اصلاحات اقتصادی آن را پیگیری کرد، اما باز هم اجرایی و عملیاتی نشد. تا اینکه در سال 1395، حسین قضاوی معاون اقتصادی بانک مرکزی بر ضرورت حذف پول ملی تأکید کرد. بعد ازآن در ۱۷ آذر ماه ۱۳۹۵، خبری از هیأت دولت بیرون آمد که حکایت از رأی کابینه دولت یازدهم به اصلاح پول ملی و تغییر واحد پولی از ریال به تومان داشت. البته این تصمیم بر اساس لایحه بانک مرکزی اتخاذه شده بود. اما بازهم از اجرای آن خبری نشد.
گذشت تا اینکه رئیس کل بانک مرکزی در دیماه سال گذشته اعلام کرد که این بانک، پیشنهادات خود را در رابطه با تغییر واحد پول ملی به دولت اعلام کرده که باید بررسی‌های لازم از سوی دولت صورت گیرد، بنابراین به نظر می‌رسد مصوبه دیروز(۹ مردادماه ۹۸) دولت، مبتنی بر طرح پیشنهادی بانک مرکزی در گذشته بود و اتفاق جدیدی رخ نداده است.
تجربه در سایر کشورها
حذف صفر از پول ملی، دارای تجربه جهانی شده و تاکنون در کشورهای مختلفی اجرا شده است. نزدیک‌ترین کشوری که در همین همسایگی، تصمیم به کاهش ارقام صفر از پول ملی کرده، ترکیه بوده است. این کشور در شرایطی که در دهه هشتاد میلادی(1988) با تورم حاد روبهرو شد، اقدام به حذف صفر از پول ملی‌اش کرد، گفته می‌شود در سقف کاهش ارزش یک دلار امریکا با یک هزار و 422 لیر این کشور برابری می‌کرد. این تصمیم بخشی از برنامه اصلاحات اقتصادی ترکیه بود. اما در ادامه در سال 2003 میلادی یک دلار امریکا معادل پنج میلیون لیر ترکیه شد که تورم وحشتناکی در این کشور جریان داشت، اما با اصلاحات اقتصادی از جمله حذف چند صفر از پول ملی توانست اقتصاد خود را سامان دهد.
جدای از ترکیه، آلمان بعد از جنگ جهانی که با ابرتورم ناشی از جنگ روبهرو شده بود، برای ساماندهی اقتصادش تصمیم به حذف صفر از پولی ملی کرد. بزریل از دیگر کشورهایی است که در چندین نوبت اقدام به صفرزدایی از پول ملی کرده است. این کشور هم با تورم‌های حاد روبهرو بود و اصلاحات پولی را در اشکال مختلفی تجربه کرد. هلند نیز از جمله کشورهایی است که تجربه مشابهی دارد.
موافقان و مخالفان حذف صفر
اما حذف صفر از پول ملی دارای چه آثاری است؟ اجرای این طرح در میان کارشناسان موافقان و مخالفان متعددی دارد.منتقدان حذف 4 صفر براین باورند که اثر روانی اجرای چنین طرحی بیش از آثار واقعی آن است. به بیان ساده‌تر، از بعد روانی افراد جامعه تصور می‌کنند که ارزش دارایی و سرمایه‌شان با حذف 4 صفر کاهش می‌یابد و چنانچه این طرح با روشنگری و افزایش آمادگی ذهنی مردم و در قالب یک برنامه اقتصادی بلند مدت اجرا نشود، فایده‌مند نخواهد بود.در واقع گروهی از صاحبنظران بار روانی تصمیم مزبور و تقویت انتظارات تورمی را از جمله آثار نامطلوب اجرای این طرح می‌دانند.
افزون براین، منتقدان حذف صفر از پول ملی براین نکته تأکید می‌کنند، این تصمیم باید در زمانی اجرا شود که نرخ تورم در سطح پایین بوده یا اقتصاد در مقطع زمانی رشد اقتصادی بالا باشد.در این حالت، سیاستگذاران با پویایی و ابتکار عمل، دست به حذف صفرها و تغییر عددی واحد پول ملی می‌زنند.هنگامی که نرخ تورم رو به بالاست و ارزش برابری پول ملی در برابر ارزهای خارجی تضعیف شده، اتخاذ این سیاست انفعالی و واکنشی است.این گروه از منتقدان براین محور اساسی تأکید می‌کنند، اگر چنانچه متغیرهایی که زمینه تضعیف پول ملی و تورم را فراهم کرده است در محیط اقتصادی همچنان فعال باشند، پول ملی جدید مجدداً تحت تأثیر تضعیف این متغیرها قرار خواهد گرفت.
این گروه از صاحبنظران ضمن اشاره به هزینه‌های چاپ و نشر پول با واحد «تومان»، عنوان می‌کنند که چنانچه این اصلاحات با دقت انجام نشود، هزینه‌های جبران‌ناپذیری را به کشور تحمیل خواهد کرد. برخی دیگر هم براین باورند که درصورت تقویت پول داخلی، احتمال کاهش درآمدهای صادراتی هم وجود دارد که البته این موضوع در شرایط کنونی شاید مزیت محسوب شود.
موافقان صفر زدایی
درمقابل، موافقان حذف چهار صفر از پول ملی و تبدیل ریال به تومان، کاهش نرخ تورم، تقویت پول ملی در برابر سایر ارزها، سهولت در افزایش حسابداری ارقام ملی، تسهیل در حسابداری ذهنی (نزد افراد) و روان شدن داد و ستد، افزایش اعتبار پول ملی در برابر ارزها را از جمله محاسن حذف چهار صفر از پول ملی بیان کردند. موافقان براین باورند که با حذف چهار صفر نقل و انتقال پول به‌صورت فیزیکی آسانتر می‌شود و مخاطرات حمل آن در حجم کلان کاهش می‌یابد.
این افراد براین باورند که با توجه به افزایش نقش پول الکترونیکی و کارتخوان‌ها در مبادلات پولی، نقش فیزیکی اسکناس کاهش یافته و درنهایت شمارگان و تیراژ پول کاهش خواهد یافت، ضمن آنکه در هزینه‌های بسیار بالای چاپ اسکناس و اقتصاد به میزان زیادی صرفه‌جویی خواهد شد.
طرفداران تومانی شدن پول ملی عنوان می‌کنند که با افزایش ارزش پول ملی، اعتماد مردم به پول داخلی(تومان) بیشتر می‌شود و کمتر از پول‌های خارجی دلار و یورو استفاده می‌کنند. این گروه در پاسخ به کسانی که براین باورند، حذف چهار صفر سبب کاهش ارزش ریال می‌شود، عنوان می‌کند، با توجه به اینکه در عمل با حذف چهار صفر تغییری در حجم ریالی یا تومانی نقدینگی کشور ایجاد نمی‌کند، بنابراین حذف چهار صفر هیچ تأثیری در ارزشگذاری و ارزش ریالی یا تومانی ندارد بلکه این تغییر از نظر ارقام حسابداری صورت می‌گیرد و هیچ فاکتور واقعی ندارد.
تغییر برچسب ها
از یک ماه قبل، فروشگاه‌های زنجیره‌ای برچسب قیمت‌ها را از ریال به تومان تغییر داده‌اند. وقتی علت را از مسئولان فروشگاهی جویا شد، عنوان کردند که از هنگامی که قیمت‌ها به سمت بالا تغییریافته است، خریداران پذیرش ذهنی کم‌تری برای خرید کالا و اجناس با قیمت بالا دارند چون که قیمت کالا افزایش یافته و قیمت‌های ریالی برای آنها بالا به نظر می‌رسد، در حالی که باحذف یک صفر و عنوان «تومان» جلوی قیمت محصول در برچسب، خریداران به خرید کالا بیشتر و راحت‌تر ترغیب می‌شوند و خواندن قیمت‌ها آسانتر خواهد بود. جدای از این، وقتی سؤال مشابه از مدیر فروشگاه‌ها پرسیده شد، عنوان کردند که به آنها گفته شده است که از تومان استفاده کنند. با وجود این، همچنان قیمت در فاکتورها به‌صورت ریال درج شده است. معلوم نیست که درج تومانی محصول یک تکنیک فروش است یا دستوری از بالا.
حذف 4 صفر پول ملی با هدف حفظ کارایی پول ملی، تسهیل و بازیابی نقش ابزارهای پرداخت نقد در تبادلات پولی داخلی، هماهنگی با آنچه در فرهنگ و عرف جامعه درباره واحد پول ملی رواج یافته است، اتخاذ شد با تصویب نهایی حذف صفرهای پول ملی ۱۰ هزار ریال یک تومان جدید خواهد بود؛ یعنی حذف چهار صفر از ریال و سه صفر از تومان، در این حالت ۵۰۰ هزار ریال ۵۰ تومان، ۲۰۰ هزار ریال ۲۰ تومان، ۱۰ هزار ریال یک تومان و ۵۰ هزار ریال پنج تومان جدید در واحد پول ملی ایران می‌شود
منتقدان حذف 4 صفر براین باورند که اثر روانی اجرای چنین طرحی بیش از آثار واقعی آن است. به بیان ساده‌تر، از بعد روانی افراد جامعه تصور می‌کنند که ارزش دارایی و سرمایه‌شان با حذف 4 صفر کاهش پیدا می‌کند موافقان حذف چهار صفر از پول ملی، کاهش نرخ تورم، تقویت پول ملی در برابر سایر ارزها، سهولت در افزایش حسابداری ارقام ملی، تسهیل در حسابداری ذهنی (نزد افراد) و روان شدن داد و ستد، افزایش اعتبار پول ملی در برابر ارزها را از جمله محاسن حذف چهار صفر از پول ملی بیان کردند