در حال حاضر اکثر جوامع توسعه‌یافته با توجه به اهمیت گسترش مراودات تجاری، به دنبال افزایش سهم خود از اقتصاد بین‌المللی و دستیابی به رشد اقتصادی پایدار هستند؛ به همین دلیل در بازار‌های رقابتی، صادرکنندگانی موفق خواهند شد که محصولات را در کوتاه‌ترین زمان ممکن، با قیمت مناسب و کیفیت بالا عرضه کنند.دستیابی به این امر نیازمند به‌کارگیری تکنولوژی‌های به‌روز و پیاده‌سازی روش‌های نوین است؛ در نتیجه توسعه صادرات متقابلا می‌تواند سبب ارتقای فرآیند‌های داخلی، افزایش بهره‌وری، رشد تولید و… شود. علاوه‌براین، رشد صادرات محصولات غیرنفتی باعث می‌شود تا تحولات سیاسی و اقتصادی جهانی که برآیند اقتصاد نفتی هستند، تاثیر کمتری بر کشور‌ها داشته باشند.

در همین راستا، دولت ایران نیز نسبت به اتخاذ رویکرد‌هایی در خصوص کاهش وابستگی اقتصاد کشور به صادرات نفت اقدام کرده و در حال حرکت به سمت توسعه بخش معدن و صنایع معدنی است. به طوری که اکنون بعد از صنایع نفت، گاز و پتروشیمی، صنعت فولاد بیشترین میزان از صادرات کشور را به خود اختصاص داده است. باید توجه داشت که محصولات صادراتی این صنعت شامل طیف گسترده‌ای اعم از مقاطع طویل فولادی، مقاطع تخت فولادی و محصولات میانی می‌شوند که سالیانه شاهد صادرات حدود ۱۰ تا ۱۲ میلیون تن از آنها هستیم. البته با در نظر گرفتن کل محصولات زنجیره فولاد مانند کنسانتره، گندله و آهن اسفنجی، این مقدار افزایش می‌یابد؛ ضمن اینکه ارزش محصولات صادر شده، تقریبا به ده میلیارد دلار در سال می‌رسد.

اگرچه برخلاف اهمیت رشد تولید و صادرات صنعت فولاد، به دلیل چالش‌های محدودیت مصرف انرژی در فصول مختلف و در برخی موارد چالش تامین مواد اولیه، تولیدکنندگان امکان فعالیت با حداکثر توان و بهره‌مندی از ظرفیت ۴۵ میلیون تنی نصب شده برای تولید فلز مذکور را ندارند. به همین دلیل شاهد تولید سالانه حدود ۳۲ تا ۳۳ میلیون تن فولاد در داخل هستیم، اما با این وجود، ایران در جایگاه دهم تولیدکنندگان این فلز استراتژیک در جهان قرار دارد. باید توجه داشت که در صورت به‌کارگیری تمام پتانسیل‌های موجود و رفع چالش‌های فوق، این امکان برای کشور فراهم است که حتی با تولید ۴۰ میلیون تن فولاد، رتبه خود را ارتقا داده و در جایگاه‌های بالاتری مانند رتبه هشتم و یا هفتم جهانی قرار بگیریم. ضمن اینکه نیاز بازار‌های داخلی به مصرف فولاد، چیزی در حدود ۶۰ درصد میزان تولید آن است و ۴۰ درصد باقیمانده باید صادر شود. در نتیجه با در نظر گرفتن ظرفیت‌های ایجاد شده و شهرت برند‌های داخلی در بازار‌های بین‌المللی، ایران از پتانسیل بالایی در زمینه صادرات فولاد برخوردار است و باید از فرصت به وجود آمده به بهترین نحو استفاده کرد.

گفتنی است که در کنار محدودیت‌های موجود در زمینه حمل‌‍و‌نقل و انتقال محصولات در بنادر، تفاوت نرخ تسعیر ارز حاصل از صادرات و نرخ ارز آزاد یکی از چالش‌های دیگر توسعه تجارت جهانی به شمار می‌آید، زیرا تولیدکنندگان اکثر اقلام مورد نیاز خود را بر اساس نرخ ارز آزاد خریداری می‌کنند و عرضه ارز حاصل از صادرات با نرخ‌های تعیین شده از سوی دولت، باعث می‌شود که درآمد و هزینه واحد‌های تولیدی با یکدیگر اختلاف چشمگیری داشته باشد و انگیزه تولیدکنندگان برای صادرات محصولات کاهش یابد. به همین دلیل اگر نرخ متناسبی با بهای ارز در بازار آزاد برای تسعیر ارز حاصل از صادرات در نظر گرفته شود، واحد‌های تولیدی به هر طریقی که امکان دارد تلاش می‌کنند تا میزان تولید و صادرات خود را افزایش دهند.

یکی از مسائل دیگری که می‌تواند سبب کاهش صادرات محصولات شود، این است که تولیدکنندگان ملزم هستند قبل از ارسال محصولات به بازار‌های خارجی، آن را در بورس کالای ایران عرضه کنند که در صورت نبود تقاضای داخلی، امکان صادرات خواهند داشت. این در حالی است که مصرف‌کنندگان خارجی برای دریافت سفارشات خود، سه ماه زودتر درخواست تولید محصول را ثبت می‌کنند؛ علاوه‌ بر این، تولیدکنندگان باید استاندارد‌های مدنظر هر کشور را در زمان تولید در نظر بگیرند و محصولات دارای ویژگی‌های یکسانی برای مصرف اکثر صنایع نیستند؛ به همین دلیل امکان عرضه محصولاتی که تولیدکنندگان متعهد به تولید و تحویل آنها در زمان مقرر شده‌اند، در تالار صنعتی نامبرده وجود ندارد و باید اصلاحاتی در این قوانین به منظور توسعه تجارت خارجی صورت گیرد.

لازم به یادآوری است که تحریم‌هایی که علیه کشور اعمال شده، باعث ایجاد محدودیت‌های می‌شود که تولیدکنندگان برای بی‌اثر کردن آنها باید قیمت‌های پایین‌تری را در زمان صادرات اعلام کنند. البته اگر موانع داخلی برطرف شوند، صنعت فولاد ایران تجربه صادرات در شرایط تحریمی را دارد و تولیدکنندگان می‌توانند با اتخاذ راهبرد‌هایی همچنان در این زمینه فعال باشند. در نتیجه رفع موانع داخلی و اتخاذ رویکرد‌های صادرات‌محور، مهم‌ترین عوامل رشد صادرات و افزایش انگیزه فعالان صنایع فولادی محسوب می‌شوند.

بهرام سبحانی؛ رئیس انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران