آیا می‌توان تمام جنبه‌های مختلف زندگی انسان را در سطح تولید کشور‌ها نشان داد؟ در قرن گذشته، اقتصاددانان و کارشناسان بسیاری در سرتاسر دنیا به دنبال معرفی شاخص‌های جدیدی برای نمایش ابعاد زندگی انسان‌ها بوده‌اند. چرا که سطح درآمد کل کشور، به تنهایی نمی‌تواند میزان رفاه مردم را نشان دهد.کشور‌هایی که جمعیت و مساحت بزرگتری دارند، می‌توانند تولید خود را به میزان قابل توجهی افزایش دهند. در حالی که این افزایش تولید، نمی‌تواند شاخص‌هایی مانند نابرابری، تورم، سطح رفاه و … را نشان دهد. به عنوان مثال، چین در جایگاه دوم تولید ناخالص داخلی در دنیا قرار دارد. با این حال، در بسیاری از شاخص‌های اقتصادی دیگر در جایگاه میانه قرار دارد.

در نهایت شاخص‌های مختلفی مانند رفاه لگاتوم، ادراک فساد، توسعه انسانی، شادی و … برای سنجش ابعاد مختلف زندگی مردم معرفی شدند. اما این شاخص‌ها چگونه میزان رضایت افراد از زندگی را اندازه می‌گیرند؟ آیا همچین مواردی قابل اندازه‌گیری است؟ موسساتی مانند گالوپ، چگونه سطح شادی کشور‌ها را نمایش می‌دهند؟ ایران در چه جایگاهی قرار دارد؟ شادی مردم ایران در طی زمان چه تغییراتی داشته است؟ سیاست‌گذار چگونه می‌تواند سطح شادی مردم را افزایش دهد؟

شادی چطور اندازه‌گیری می‌شود؟

گزارش مربوط به شاخص شادی، به صورت سالانه توسط موسسه گالوپ منتشر می‌شود. این شاخص، از ۶ نماگر اصلی برای اندازه‌گیری میزان شادی در کشور‌ها استفاده می‌کند. سطح درآمد، سلامت، داشتن شخصی که بتوان روی آن حساب کرد، آزادی برای انتخاب‌های اساسی زندگی، سخاوت، و ادراک فساد، از مواردی هستند که نقش کلیدی در شاخص شادی ایفا می‌کنند.برای بررسی سطح درآمد افراد در کشور‌های مختلف، از شاخص GDP per capita استفاده شده است. این شاخص، تقسیم تولید ناخالص داخلی کشور‌ها بر جمعیت آن‌ها می‌باشد. این کار برای جلوگیری از برآورد نادرست در مورد سطح درآمد کشور‌ها صورت گرفته است. چرا که کشور‌های بزرگ‌تر و با جمعیت بالاتر، تولید ناخالص داخلی بالاتری دارند. بنابراین، برای اندازه‌گیری صحیح درآمد مردم آن کشور باید تولید ناخالص داخلی را بر جمعیت تقسیم کرد.

البته باید توجه داشت امروزه بسیاری از اقتصاددانان، برای مقایسه وضعیت درآمد در کشور‌های مختلف از شاخص GDP Per Capita PPP استفاده می‌کنند. از آن‌جایی که قیمت کالا‌ها در کشور‌های مختلف متفاوت است، برای بررسی صحیح قدرت خرید باید شاخص تولید ناخالص داخلی سرانه را بر اساس قدرت خرید تعدیل کرد. به عنوان مثال، قدرت خرید هزار دلار در ایران و آمریکا با هم متفاوت است. با ۱۰۰۰ دلار کالا‌های بسیار بیشتری می‌توان در ایران نسبت به ایالات متحده خریداری کرد. چرا که بسیاری از کالا‌ها به دلیل یارانه‌های دولتی و نیروی کار ارزان‌تر، قیمت ارزان‌تری نیز دارد.

نقش شادی در زندگی سالم با تجربه آزادی

حمایت اجتماعی یکی دیگر از نماگر‌هایی است که موسسه گالوپ برای اندازه‌گیری شاخص شادی از آن استفاده می‌کند. در واقع سوال استفاده شده در نظرسنجی این است در صورتی که در موقعیت دردسرآمیزی قرار داشتید، آیا دوست و یا فامیلی دارید که بتوانید در صورت نیاز برای کمک روی او حساب کنید؟

تجربه یک زندگی سالم، یکی دیگر از نماگر‌های موسسه گالوپ برای اندازه‌گیری شاخص شادی است. سلامت روان، یکی از عوامل بسیار مهم در تجربه یک زندگی خوب به شمار می‌رود. از سوی دیگر، سلامت روان تأثیر مهمی بر روی شاخص‌های حوزه سلامت مانند امید به زندگی دارد.

آزادی در انتخاب‌های مهم زندگی، یکی دیگر از نماگر‌های شاخص شادی به شمار می‌رود. به طور کلی، اینکه هر شخصی فارغ از نژاد، جنسیت و …، انتخاب‌های یکسانی در حوزه‌های مختلف مانند تحصیلات داشته باشد، جزو موارد کلیدی در سنجش این نماگر به حساب می‌رود.آیا در یک ماه گذشته به خیریه کمک مالی کرده‌اید؟ این مسأله را می‌توان به عنوان نماگری از احساسات مثبت در جامعه، و مشارکت گروه‌های مختلف مردم در فعالیت‌های خیریه دانست. سخاوت، یکی از نماگر‌های مهم در شاخص شادی به شمار می‌رود. در مورد شاخص ادراک فساد، از سوالاتی مانند اینکه آیا مردم فساد را در دولت و یا کسب و کار‌های مختلف احساس می‌کنند یا خیر استفاده می‌شود. همچنین سوالاتی مانند اینکه مردم تا چه اندازه به دولت و یا خیرخواهی دیگران اعتماد دارند جزعی از مواردی به حساب می‌آید که در نمره نهایی این شاخص تأثیرگذار است.

 سهم ایران از شادی نسبت به کشورهای دنیا

با در نظر گرفتن میانگین سال‌های ۲۰۲۰-۲۰۲۲، ایران در شاخص شادی در بین ۱۳۷ کشور موجود در این رتبه‌بندی، در جایگاه ۱۰۱م قرار دارد. امتیاز ایران در این گزارش، ۴.۸۷۶ عنوان شده است.نابرابری در احساس شادی بین دهک‌های مختلف جامعه نیز وجود دارد. به طور کلی، دهک‌های بالایی در یک جامعه وضعیت بهتری از دیدگاه شاخص شادی دارند. موسسه لگاتوم، در شاخصی به بررسی شکاف شادی بین نیمه ثروتمند، و نیمه فقیرتر جامعه پرداخته است. طبق این شاخص، ایران جایگاه ۶۶ از بین ۱۳۷ کشور موجود در این رتبه‌بندی را دارد. البته باید توجه داشت شکاف بیشتر شادی بین دو نیمه ثروتمند و فقیرتر جامعه، لزوما بیانگر نابرابری و شرایط نابه‌سامان اقتصادی در یک کشور نیست.

از نظر درآمد سرانه، ایران در جایگاه ۶۶م در بین ۱۳۷ کشور موجود در این رتبه‌بندی قرار دارد. البته باید توجه داشت همانطور که در مقدمه این یادداشت گفته شد، معیار صحیح‌تر برای مقایسه درآمد سرانه کشور‌ها با یکدیگر، تعدیل آن بر اساس شاخص قدرت خرید است.از نظر حمایت اجتماعی، ایران در جایگاه ۹۲م در بین ۱۳۷ کشور موجود در این رتبه‌بندی قرار دارد. امتیاز ایران در این گزارش، ۰.۷۷۸ عنوان شده است.

از نظر شاخص تجربه زندگی سالم، ایران در رتبه ۸۵ قرار دارد. می‌توان از دید این شاخص، ایران را در جایگاه کشور‌های میانه در نظر گرفت. همچنین طبق این شاخص، مردم ایران تجربه سالم‌تری در مورد زندگی نسبت به کشور‌های امارات، عربستان و عراق دارند. در بین سایر همسایگان، کشور‌های ارمنستان و ترکیه وضعیت بهتری نسبت به ایران دارند.شاخص سخاوت را می‌توان نقطه قوت ایران در زمینه شاخص شادی دانست. از نظر شاخص سخاوت، ایران در جایگاه ۴۴م قرار دارد. همچنین وضعیت ایران در این شاخص، با اختلاف از کشور‌های امارات، عربستان، عراق، ترکیه و ارمنستان، به عنوان کشور‌های همسایه بهتر است.

شادی ایرانیان در گذر زمان

به طور کلی، شاخص شادی در ایران در پایان سال ۲۰۲۲، نسبت به سال ۲۰۰۵ نزولی بوده است. امتیاز ایران در سال ۲۰۲۲ برابر با ۴.۹۷، و در سال ۲۰۰۵ برابر با ۵.۳ گزارش شده که بیانگر کاهش ۶.۲۳ درصدی است. بیشترین میزان شاخص شادی در این بازه زمانی، در سال ۲۰۰۷ تجربه شده است. امتیاز شاخص شادی در این سال ۵.۳۳ می‌باشد.از سوی دیگر، کمترین میزان شاخص شادی در این بازه زمانی، در سال ۲۰۱۸ تجربه شده است. امتیاز شاخص شادی در این سال -۴.۲۷ است.

بیشترین ضربه به شادی ایرانیان در سال ۲۰۱۸ اتفاق افتاده است. این سال همزمان با موج جدید تحریم‌های آمریکا و مشکلات اقتصادی می‌باشد. در این سال، امتیاز شاخص شادی حدود ۹.۳ درصد نسبت به سال پیش از آن کاهش یافته است. پس از آن، بیشترین کاهش در شادی ایرانیان در سال ۲۰۱۴ اتفاق افتاد است.پس از آن، بیشترین کاهش در شادی ایرانیان در سال ۲۰۱۱ اتفاق افتاد است. در این سال نیز تحریم‌ها علیه ایران شدت گرفته، و کشور با مشکلات اقتصادی دست و پنجه نرم کرده است.از سوی دیگر، بیشترین بهبود در وضعیت شاخص شادی در سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۱۳ اتفاق افتاده است. امتیاز شاخص شادی در این سال‌ها به ترتیب ۱۷ درصد و ۱۱.۵۱ درصد نسبت به سال گذشته بیشتر شده است.

ایرانیان در اوج حمایت اجتماعی

به طور کلی، شاخص حمایت اجتماعی در ایران در پایان سال ۲۰۲۲، نسبت به سال ۲۰۰۵ صعودی بوده است. امتیاز ایران در سال ۲۰۲۲ برابر با ۰.۸، و در سال ۲۰۰۵ برابر با ۰.۷۶ گزارش شده که بیانگر رشد ۴.۴۵ درصدی است. بیشترین میزان شاخص حمایت اجتماعی در این بازه زمانی، در سال ۲۰۲۲ تجربه شده است. امتیاز شاخص حمایت اجتماعی در این سال ۰.۸ می‌باشد.از سوی دیگر، کمترین میزان شاخص حمایت اجتماعی در این بازه زمانی، در سال ۲۰۱۶ تجربه شده است. امتیاز شاخص حمایت اجتماعی در این سال ۰.۵۶ است.

بیشترین کاهش حمایت اجتماعی در بین ایرانیان، در سال ۲۰۰۸ اتفاق افتاده است. امتیاز شاخص حمایت اجتماعی در این سال کاهشی ۱۱.۸۴ درصدی را تجربه کرده است. پس از آن، بیشترین کاهش در این شاخص در سال ۲۰۱۵ اتفاق افتاده است. امتیاز ایران در شاخص حمایت اجتماعی در سال مذکور ۱۱.۱ درصد کاهش را تجربه کرده است. همچنین بیشترین رشد حمایت اجتماعی در بین ایرانیان در سال‌های ۲۰۱۷، ۲۰۱۳، و ۲۰۲۰ اتفاق افتاده است. شاخص حمایت اجتماعی در سال‌های ذکر شده، به ترتیب به میزان ۲۶.۱ درصد، ۱۰.۷ درصد، و ۸.۴۳ درصد رشد داشته است.

وضعیت رو به بهبود تجربه زندگی سالم

به طور کلی، شاخص تجربه زندگی سالم در ایران در پایان سال ۲۰۲۲، نسبت به سال ۲۰۰۵ صعودی بوده است. امتیاز ایران در سال ۲۰۲۲ برابر با ۶۴.۳، و در سال ۲۰۰۵ برابر با ۶۶.۷۵ گزارش شده که بیانگر رشد ۳.۸ درصدی است. بیشترین میزان شاخص تجربه زندگی سالم در این بازه زمانی، در سال ۲۰۲۲ تجربه شده است. امتیاز شاخص تجربه زندگی سالم در این سال ۶۶.۷۵ می‌باشد.از سوی دیگر، کمترین میزان شاخص تجربه زندگی سالم در این بازه زمانی، در سال ۲۰۰۵ تجربه شده است. امتیاز شاخص تجربه زندگی سالم در این سال ۶۴.۳ است.

رشد بالای سخاوتمندی در بین ایرانیان

در بین تمامی نماگر‌های شاخص شادی، سخاوتمندی در بین ایرانیان رشد قابل توجهی را تجربه کرده است. به طور کلی، شاخص سخاوتمندی در ایران در پایان سال ۲۰۲۲، نسبت به سال ۲۰۰۷ صعودی بوده است. امتیاز ایران در سال ۲۰۲۲ برابر با ۰.۲۱، و در سال ۲۰۰۷ برابر با ۰.۰۴ گزارش شده که بیانگر رشد ۳۶۷ درصدی است. بیشترین میزان شاخص حمایت اجتماعی در این بازه زمانی، در سال ۲۰۲۴ تجربه شده است. امتیاز شاخص حمایت اجتماعی در این سال ۰.۲۲ است.

دولت چه تأثیری در شادی مردم دارد؟

به طور کلی، دولت می‌تواند به طور مستقیم و غیر مستقیم بر شاخص‌های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی تأثیرگذار باشد. اما برای اینکه دولت بتواند نقش موثری در جهت افزایش رفاه مردم داشته باشد، خود نیز باید بتواند عملکرد قابل قبولی از خود نشان دهد. در واقع عوامل بسیاری مانند نرخ تورم، حاصل سیاست‌گذاری‌های دولت هستند.زمانی که سیاست‌های دولت منجر به رشد نرخ تورم شود، زندگی مردم از گذشته سخت‌تر می‌شود. علاوه بر جوانب مختلف اقتصادی، تورم تأثیر قابل توجهی بر شاخص‌های اجتماعی نیز دارد. تورم تأثیر قابل توجهی بر روی نابرابری، سرقت، و سایر شاخص‌ها دارد.

گری بکر، اقتصاددان آمریکایی و برنده نوبل اقتصاد، وقوع جرم را ناشی از سود بالای آن می‌داند. وی معتقد است تا زمانی که انجام یک جرم مطلوبیت بالایی نسبت هزینه‌های آن دارد، نمی‌توان جلوی آن را گرفت. در واقع تمامی فعالیت‌هایی که ما در زندگی خود انجام می‌دهیم، نوعی هزینه فایده به حساب می‌آید. سبک سنگین کردن بین اینکه آیا انجام فعالیتی برای ما مطلوبیت دارد یا خیر. در صورتی که مطلوبیتی در کاری نبینیم، آن را انجام نخواهیم داد. تورم فایده انجام جرم را بالا می‌برد.میلیتون فریدمن، برنده نوبل اقتصاد، در سخنرانی خود می‌گوید: «تورم یک بیماریست. یک بیماری خطرناک برای جامعه؛ و حتی گاهی یک سم مهلک و کشنده برای جامعه است. اگر اجازه دهیم این بیماری پیشروی کند و کنترل نشود، می‌تواند جامعه را نابود کند.»  بنابراین سیاست‌های دولت از طریق تأثیرگذاری بر روی متغیر‌های اقتصادی، می‌تواند ابعاد مختلف زندگی مردم را تحت تأثیر قرار دهد. در نتیجه زمانی که دولت بخواهد سطح شادی مردم را بالا ببرد، باید در ابتدا عملکرد بهینه‌ای از خود در زمینه شاخص‌های اقتصادی نشان دهد.