این روزها هم یاد آور سرآغاز و نقطه عطف صنعت فولاد کشورمان می باشد که ۵۷ سال پیش به وقوع پیوست.صنعتی که آرزوی دیرینه ملت بزرگ ایران بود و سالیان زیاد انتطارش را می کشیدند.گرچه به شواهد تاریخی در آن دوره، کشورهای استعمارگری همچون آمریکا، انگلیس وعوامل داخلی آنها با سنگ اندازی های مختلف، همیشه سد راه صنعتی شدن ایران بزرگ بودند اما تحقق این آرزوی ارزشمند، ۵۷ سال پیش رقم خورد وسال ۱۳۴۴ قرارداد اولین کارخانه آهن و فولاد ایران با شوروی سابق منعقد و در سال ۱۳۴۶ کلنگ ساخت آن به زمین زده شد.

با راه اندازی این کارخانه مهم و تاثیر گذار، از سراسر ایران، با قومیت ها و ادیان مختلف( استانهای اصفهان، چهارمحال و بختیاری،تهران،فارس،هرمزگان، خوزستان،کرمانشاه،گیلان و مازندران ،آذربایجان ،سیستان و بلوچستان،کرمان،خراسان،کردستان و …)نیروی انسانی ماهر و غیر ماهر جهت آموزش های لازم و کار جذب شدند که بعد ها این نیرو های با ارزش در طی دوره های مختلف، بخش مهمی از متخصصین و مدیران توانمند در زمره مدیران صنایع دیگر کشورقرار گرفتند.در حقیقت ایرانی کوچک، در دل ایرانی بزرگ شکل گرفت . پس از گذشت  چندین دهه از عمر با برکت این “مادر صنعت” ، اثرات شگرف آن را می توانیم در اشتغال زایی، تربیت نیروهای متخصص و رشد و توسعه صنعت کشورمان مشاهده نماییم.

شمار کارمندان و کارگران شاغل در ذوب آهن اصفهان و صنایع مرتبط با آن(معادن و …)، بنا بر آمارها در آستانه سال ۱۳۵۷ ه. ش به ۶۰ هزار نفر رسید که شامل ۵۲ هزار کارگر و ۸ هزار مهندس و تکنسین بود.این آمار ها نشان دهنده اهمیت و جایگاه ذوب آهن اصفهان در صنایع ایران است و به حق می توان گفت که این شرکت، مادر صنعت و دانشگاهی بزرگ برای تربیت نیروی انسانی جهت صنایع دیگرکشور است.

مروری کوتاه بر تاریخ شکل گیری “مادر صنعت فولاد” 

در ۲۳ دی ماه ۱۳۴۴ آرزوی دیرینه ملت یزرگ ایران به نتیجه رسید و قراداد تاسیس اولین صنعت فولاد کشور به بار نشست . گرچه ایران با تمدن چندین هزار ساله از پیشتازان صنعت ذوب فلزات بوده است. اما در سه قرن اخیر(قبل از انقلاب اسلامی) بلحاظ سرعت تحولات تکنولوژی تولید فولاد در کشورهای صنعتی و نیاز رو به افزون محصولات فولادی، ایران در زمره وارد کنندگان محصولات فولادی قرار گرفت. ونیاز به داشتن یک کارخانه فولادی بسیار احساس می شد. در سال ۱۹۳۸ بر اساس پیمانی میان ایران و کنسرسیوم آلمانی، طرح ساخت ذوب آهن، کارخانه مفتول سازی، فولادسازی و تولید ورق به امضا رسید و کرج به عنوان محل تأسیس انتخاب گردید.

اما همچنان مشکل ساخت کارخانه ذوب آهن در ایران با بعضی  انتقادات داخلی هم همراه بود و از طرفی کارشکنیهای خارجی(آمریکا،انگلیس و…) نیز اهمیت داشت. دولت وقت، قبل از جنگ جهانی دوم، با آلمانها قرار گذاشت که یک کارخانه ۱۵ هزار تنی ذوب‌آهن در ایران بسازد و بر این اساس آلمانها مقداری ساختمان در کرج ساختند ولی جنگ جهانی دوم باعث شد تا انگلیسها ماشین‌آلات و وسایل کارخانه ذوب‌آهن را مصادره کنند. پس از مدتی، وزیر صنایع و معادن دولت ایران مذاکراتی را با آلمانها آغاز کرد و قرار شد قرارداد ساخت یک کارخانه بزرگتر ذوب‌آهن را امضا کنند. مذاکرات با آلمانها آغاز گردید و پس از مذاکرات، قرارداد آماده امضا شد و قرار امضای قرارداد نیز فردای آن روز در دفتر وزیر در وزارت اقتصاد گذاشته شد و قرار بود تا قرارداد به‌صورت رسمی امضا شود اما در موعد مقرر و زمانی که همه آماده امضای قرارداد بودند، آلمانها سر قرار حاضر نشدند.

خیانت و کار شکنی آمریکایی ها: مقامات ایرانی پس از تماس با هتل متوجه می‌شوند که آلمانها دیشب وسایل خود را جمع کرده و از ایران خارج شدند که در نهایت قرارداد امضا نشد؛ اما چرایی به امضا نرسیدن این قرارداد به کارشکنیهای آمریکا و تلاش این کشور به حفظ منافع خود در ایران بر می‌گردد. به گونه‌ای که رئیس‌جمهور آمریکا پس از باخبر شدن از این مذاکرات به رئیس‌جمهور آلمان گفته بود: «اگر کارشناسان شما این قرارداد را امضا کنند ما آهنهای تولیدی‌مان را که در شیکاگو درست می‌کنیم نمی‌توانیم بفروشیم. دستور دهید اینها برگردند.» بنابراین آمریکاییها برای حفظ منافع خود مانع از آن می‌شدند تا کشوری به صنعت ذوب‌آهن دست پیدا کند و حتی صنعت ذوب‌آهن هند نیز ساخت شوروی بود و آمریکاییها حاضر نبودند تا این صنعت را در اختیار کشورهای دیگر نظیر ایران قرار دهند».

در نهایت هیئت نمایندگی ایران به ریاست وزیر اقتصاد وقت به مسکو رفت و پس از حدود دو هفته مذاکره سرانجام موافقت‌نامه نهایی انعقاد یافت. ضرورت توسعه اقتصادی و امتناع کشورهای صنعتی غرب در ایجاد صنایع اساسی و به موازات آن فشار افکار عمومی و تلاش برای نشان دادن استقلال در سیاست خارجی از جمله عوامل اصلی عقد این موافقت‌نامه بود.

با بهبود روابط تجاری ایران و شوروی ،در نهایت شوروی برپایی این صنعت در ایران را پذیرفت وحدود ۱۲۰۰ کارگر از سراسر کشور برای احداث این طرح استخدام شدند، اما با ورود متفقین به ایران و به دلیل نابسامانی های سیاسی و اقتصادی در دهه ۱۳۲۰، طرح تا سال ۱۳۳۰ نیمه کاره متوقف گردید. با آغاز برنامه های عمرانی در ده ۱۳۴۰ ه. ش، سیاست تأسیس صنایع مادر مطرح شد و نهایتا در سال ۱۳۴۴ با انعقاد قراردادی با دولت شوروی سابق، در مقابل تحویل گاز طبیعی به مبلغ ۶۰۰ میلیون دلار، برنامه ساخت  اولین کارخانه ذوب آهن در دستور کار دولت وقت قرار گرفت. 

با تشکیل سازمان ذوب آهن در مجلس سنا و شورای ملی، در تاریخ تیرماه ۱۳۴۶ این سازمان به شرکت ملی ذوب آهن ایران تغییر نام داد. مبلغ قراداد تأسیس ذوب آهن ۲۸۶ میلیون دلار بود که بخشی از محل صدور گاز به شوروی و بخش دیگر از محل وام ۲۶۰ میلیون دلاری با بهره ۵/۲ درصدی تامین می شد. همچنین حدود ۲۸ میلیارد ریال برای سرمایه گذاری در ذوب آهن پیش بینی شده بود که بعد ها به ۴۱ میلیارد ریال افزایش یافت.

ساختمان اولیه این کارخانه در ۲۳ اسفند ۱۳۴۶ رسما افتتاح شد و در ادامه با ساخت کارگاه های کک سازی، آگلوراسیون، و کوره بلند شماره یک، در ۲۳ دی ماه ۱۳۵۰ شمسی، کوره بلند شماره یک ذوب آهن راه اندازی شد و نخستین شمش چدن در دی ماه ۱۳۵۱ ریخته شد. اما کوره بلند رسما در ۲۳ اسفند ماه ۱۳۵۱ه.ش شروع به تولید کرد.

گوشه ای از افتخارات این “مادر صنعت” :  دانشگاهی بزرگ و تربیت نیروی انسانی متخصص، بطوریکه رقم دانش آموختگان این مادر صنعت به ده ها هزار نفر(بیش از صد و بیست هزار نفر) می رسد.، نقش مهم در رشد و توسعه صنایع کشور بویژه صنعت فولاد، همچون ساخت فولاد مبارکه، فولاد خراسان، فولاد سبا، فعال نمودن معادن سنگ آهن و زغال سنگ و ده ها کارخانه و پروژه های مهم و زیر ساختی-  – ساخت قطعات و تجهیزات مهم سنگین و نیمه سنگین صنایع و پشتیبانی های مهندسی و مشاوره ای-  نقش آفرینی و حمایت و پشتیبانی نیروی انسانی، فنی و مهندسی، ساخت تجهیزات و….. در دوران دفاع مقدس که ثمره این حضور حماسی و اثر بخش، تقدیم تعداد ۲۹۰ شهید ، ۱۴هزار ایثارگر، ۸۶ آزاده و بیش از ۱۴۰۰ جانباز بوده است. این شرکت بزرگ و مادر صنعت، هم اکنون بزرگترین جامعه ایثارگری را در صنایع کشور بخود اختصاص داده است.- تولید محصولات فولادی با کیفیت و کسب موفقیت های صادراتی در این زمینه. – یجاد بزرگترین جنگل دست کاشت در سطح کشور، به میزان ۱۶ هزار هکتار و – دست یابی به تکنولوژی تولید ریل و بعضی از تجهیزات وابسته.

ضرورت ها: وصل زنجیره تولید فولاد از معدن تا تولید، تامین مواد اولیه پایدارکه بخش مهمی از آن بخاطر قطع زنجیره تولید (در جریان روند نامناسب خصوصی شدن) صورت گرفته است،  بازنگری  و اصلاح در ساختار سازمانی و تاکید بر شایسته سالاری و جانشین پروری ودر نهایت  بهره مندی ذوب آهن از سوبسید انرژی همانند سایر فولاد سازان.

مجید مرادیان- خبرنگار و کارشناس رسانه