آسیب ناشی از اختلال و محدودیت‌های اینترنتی بر بازار تبلیغات آنلاین به اندازه کاهش ۵۳درصدی کمپین‌های تبلیغاتی و ۳۱درصدی تعداد تبلیغ‌دهندگان بوده است. آمارها نشان می‌دهند انتشار رپورتاژ آگهی در وبسایت‌های خبری هم کاهش ۴۹درصدی داشته و عدم تمایل کسب‌وکارها باعث شده است درآمد وبسایت‌ها از این طریق تا بیش از ۵۵درصد کاهش پیدا کند. ویترین بازار آنلاین – تبلیغات دیجیتال – خالی شده اما این پلتفرم‌ها سال گذشته ۱۰درصد از کل هزینه تبلیغات کشور را در اختیار داشتند. ۳۰هزار کسب‌وکار در اینستاگرام فعالیت دارند و ارزش فروش در این شبکه اجتماعی محبوب، سالانه حدود ۴۱ هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود. جالب آنجاست که بیش از ۷۰درصد محصولات فروخته‌شده در فروشگاه‌های اینستاگرامی کالاهای تولید داخل بوده‌اند.
بیش از یک ماه از محدودیت‌های گسترده اینترنتی می‌گذرد و فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی محبوب، ضربه سهمگینی بر بدنه اقتصاد دیجیتال زده است. دامنه این آسیب‌ها و ضررهای مالی به بازار تبلیغات آنلاین هم گسترش پیدا کرده است. در همین راستا پلتفرم «تپسل» که یک شبکه هوشمند و هدفمند تبلیغات آنلاین در موبایل فعال است، به‌تازگی گزارشی را منتشر کرده که بر اساس آن تعداد کمپین‌های تبلیغاتی آنلاین ۵۳درصد و میزان تبلیغ‌دهندگان تا ۳۱درصد کاهش یافته است. ضرباتی که در یک ماه اخیر به کسب‌وکارها وارد شده، به قدری سنگین بوده‌اند که حالا اثر آنها روی کمپین‌های تبلیغاتی آنلاین، تبلیغات اینستاگرامی و رپورتاژ آگهی‌ها هم به‌وضوح قابل مشاهده است. با این اوصاف است که پلتفرم‌های فعال در حوزه تبلیغات آنلاین مانند تپسل، تریبون و جریان، به‌تازگی آمار و ارقامی را از تاثیرات اختلالات اینترنتی بر بازار تبلیغات آنلاین منتشر کرده‌اند.
بی‌اعتمادی به تبلیغات دیجیتال
تبعات محدودیت‌های اینترنت و فیلترینگ هر روز گسترده‌تر می‌شود. گزارش اخیر تپسل با تایید این موضوع، به بررسی تاثیر قطعی اینترنت و فیلترینگ روی حوزه تبلیغات دیجیتال و به‌خصوص فعالیت این مجموعه پرداخته است. این گزارش نشان می‌دهد که در یک ماه اخیر، کمپین‌های تبلیغات آنلاین تا ۵۳درصد و تعداد تبلیغ‌دهندگان تا ۳۱درصد کاهش یافته است. این در حالی است که در سال گذشته، ۱۰درصد از کل هزینه تبلیغات کشور، در حوزه تبلیغات دیجیتال مصرف شده است؛ رقمی که کارشناسان پیش‌بینی می‌کردند که با سرعت رشد کند اما با شرایط فعلی دیگر چشم‌انداز روشنی در این حوزه وجود نخواهد داشت. از طرفی سهم تبلیغات دیجیتال از کل صنعت تبلیغات تا نزدیک‌شدن به استانداردهای جهانی فاصله زیادی دارد؛ چراکه طبق داده‌های ارائه‌شده توسط تپسل، ۵۵درصد از کل هزینه تبلیغات جهان در سال ۲۰۲۲ در حوزه دیجیتال مصرف شده است.
تبلیغات دیجیتال که بخش مهمی از اقتصاد دیجیتال کشور را در اختیار دارد، در روزهای اخیر ضربه‌های جبران‌ناپذیری را متحمل شده است که فارغ از تبعات آنی و ریزش‌های آماری، تبعات بلندمدتی را هم به دنبال خواهد داشت. تپسل در این گزارش با اشاره به اینکه در مساله اینترنت دیگر سرعت و ضریب نفوذ و آمارهای جذاب و مقایسه‌ای با سایر نقاط جهان مطرح نیست، اعلام کرده که نزدیک به ۷۰درصد از کاربران اینترنت در ایران با مشکلات اینترنتی مواجه هستند. این در حالی است که حدود ۱۰ میلیون نفر از کاربران اینترنت ایرانی به کمک شبکه‌های اجتماعی ارتزاق می‌کنند.
در بخشی از گزارش تپسل با عنوان «برای یک اینترنت معمولی»، به وضعیت بی‌ثبات اینترنت در روزهای اخیر کشور و تاثیر این بی‌ثباتی و اختلالات بر اقتصاد جوان دیجیتال پرداخته شده است. این گزارش به کاهش ۵۳درصدی کمپین‌های تبلیغاتی در زمان اختلالات و قطعی اینترنت در مهرماه اشاره و تاکید کرده است که تعداد تبلیغ‌دهندگان در همین بازه زمانی ۳۱درصد کاهش داشته. بر اساس این آمار، در یک ماه گذشته و با شروع فیلترینگ و اختلالات اینترنتی در ایران، بیش از نیمی از کمپین‌های تبلیغاتی فعال در تپسل و «مدیا اد» – شبکه تبلیغات اینترنت در فضای آنلاین وب – متوقف شده‌اند. تپسل با تاکید بر اینکه شاید برای خیلی از مسئولان این یک ریزش ۵۰درصدی ساده باشد، اعلام کرده است: «فارغ از اثرات مخربی که این ریزش معنادار بر مجموعه تپسل و نزدیک به ۱۴۰ هزار ناشری که با آنها همکاری می‌کنیم گذاشته است، یک اثر مخرب دیگری نیز دارد و آن بی‌اعتمادی برندها و تبلیغ‌دهندگان به بستر دیجیتال برای ارائه و انتشار تبلیغاتشان است.»
در این گزارش به زمان و هزینه‌ای اشاره شده که در این مدت برای اعتبارسازی صرف شده است و بر اهمیت ایجاد زیرساخت‌های فنی و اعتماد برای برندها در راستای استفاده از این خدمات و تلاش‌ها برای نشان‌دادن اهمیت مزایای تبلیغات دیجیتال تاکید کرده است. در ادامه تاثیر فیلترینگ و اختلالات اینترنتی اخیر با تبلیغات محیطی و رادیو تلویزیون مقایسه شده است. بر این اساس اگر هر روز از ساعت ۱۶ تا ۲۴ تمام فضای تبلیغاتی صداوسیما بسته شود و به صورت همزمان در همین ساعت‌ها بیلبوردهای سطح شهر نیز جمع‌آوری شود، در این شرایط چه کسب‌وکاری می‌تواند به این سبک از تبلیغ اعتماد کند؟
ضربه سهمگین به اقتصاد دیجیتال
تپسل در این گزارش تاکید کرده است که سهم اقتصاد دیجیتال شش‌درصد از تولید ناخالص داخلی کشور بوده که حالا همین شش‌درصد هم نیاز به بازآفرینی جدی دارد تا دوباره به حالت قبلی بازگردد. در این گزارش همچنین به فیلترینگ گوگل‌ادز و دیگر سرویس‌های گوگل اشاره شده است. بر اساس آمارهای منتشرشده طبق این گزارش، هزینه‌کرد کمپین‌های گوگل‌ادز نسبت به قبل از اعمال فیلترینگ تا ۶۸درصد کاهش یافته و همچنین میزان هزینه‌کرد تبلیغ‌دهندگان گوگل‌ادز هم کاهش ۹۵درصدی داشته است. این در حالی است که حتی میزان هزینه‌کرد مشتریان تبلیغات در بخش جستجوی کافه‌بازار هم با کاهش ۷۰درصدی همراه بوده است. هر چند طبق تجربه‌های قبلی انتظار می‌رفت که تبلیغات در بخش جستجوی کافه بازار افزایش پیدا کند اما این اتفاق رخ نداده است. تپسل به عنوان شریک کافه‌بازار در سرویس سرچ‌ادز، شاهد ریزش در این بخش نیز بوده که این ریزش نشان‌دهنده بی‌اعتمادی تبلیغ‌دهندگان به همه سرویس‌های دیجیتال است. این فضا در نگاه کلی‌تر، نمایانگر عدم اطمینان فعالان اقتصادی به فضای دیجیتال در کشور است. موضوع قابل توجه آن است که وقتی کاربران و مخاطبان هدف به بستری که شرکت‌ها در آن تبلیغ می‌کنند، دسترسی ندارند، غیر منطقی است که همچنان تبلیغات در این فضا ادامه داشته باشد.
از طرفی فیلترینگ و محدودیت‌های گسترده اینترنتی به‌وضوح بازدید از وبسایت‌ها و تبلیغات آنلاین را کاهش داده است. تپسل در بخشی از گزارش خود، از کاهش ۳۹درصدی درآمد وبسایت‌های نمایش‌دهنده تبلیغات خبر داده است. طبق این گزارش، بازدید از وبسایت‌های کوچک نمایش‌دهنده تبلیغات هم به دلیل در دسترس نبودن گوگل برای هدایت کاربران به این وبسایت‌ها تا ۳۰درصد کاهش داشته است. با این حال موضوع تنها به کاهش درآمد وبسایت‌های کوچک ختم نمی‌شود. این روند حالا تا جایی پیش رفته است که حتی وبسایت‌های بزرگ هم دچار کاهش درآمد شده‌اند. بر اساس این گزارش، عدم تمایل کاربران برای وبگردی در این فضای پرچالش، خود منجر به کاهش ۱۰درصدی تعداد بازدید از وبسایت‌های بزرگ نمایش‌دهنده تبلیغات شده است. در همین راستا پلتفرم «تریبون» – که در زمینه انتشار رپورتاژ آگهی و ابزارهای هوشمند سئو فعالیت می‌کند – هم گزارشی را منتشر کرده است. در این گزارش آمده که با توجه به شرایط فعلی کشور، انتشار رپورتاژ آگهی در وبسایت‌های خبری با کاهش ۴۹درصدی مواجه شده است. کاهش تمایل کسب‌وکارها به انتشار رپورتاژ آگهی، درآمد وبسایت‌ها از این کانال را تا بیش از ۵۵درصد کاهش داده است.
فیلترینگ اینستاگرام به عنوان بزرگ‌ترین بستر تجارت اجتماعی ایران، حالا بزرگ‌ترین آسیب را به کسب و کارهای مجازی زده است. آماری که پلتفرم تبلیغات در شبکه‌های اجتماعی «جریان» اخیرا در این زمینه ارائه کرده است، این موضوع را تایید می‌کند. گزارش تحلیلی این پلتفرم نشان می‌دهد که اندازه این تبلیغات در شبکه اجتماعی اینستاگرام – تا لحظه نگارش این گزارش – تا بیش از ۲۵۰میلیارد تومان کاهش یافته است. بر اساس این گزارش، اندازه بازار تبلیغات در اینستاگرام در سال ۱۴۰۱ بیش از ۴۰۰۰ میلیارد تومان برآورد شده است و بیش از ۱۰هزار صفحه فارسی‌زبان در اینستاگرام وجود دارند که اقدام به نمایش تبلیغات می‌کنند و گردش مالی حوزه تبلیغات در اینستاگرام روزانه به بیش از ۱۰میلیارد تومان می‌رسد. با شروع اختلالات اینترنتی و فیلتر شدن اینستاگرام، گردش مالی این حوزه تقریبا به صفر رسیده است. همچنین این گزارش نشان می‌دهد که بیش از ۳۰ هزار کسب‌وکار ایرانی برای تبلیغات خود از پلتفرم اینستاگرام استفاده می‌کنند و فیلترشدن اینستاگرام باعث از بین رفتن یکی از مهم‌ترین کانال‌های بازاریابی کسب و کارهای ایرانی خواهد شد.
برآوردهای اخیر استارت‌آپ «پادرو» – که در زمینه ارائه خدمات به کسب‌وکارهای آنلاین فعالیت می‌کند – هم نشان از اثرات گسترده اختلالات اینترنتی بر تجارت اجتماعی دارد. بر اساس این برآوردها، ارزش فروش در شبکه اجتماعی اینستاگرام، سالانه حدود ۴۱هزار میلیارد تومان است اما حالا یک ماهی می‌شود که با فیلترشدن اینستاگرام، عملا کسب‌وکارهای موجود در این بستر در رکود هستند. حتی چندی پیش شرکت ملی پست از افت ۳۰درصدی درآمد خود با آغاز محدودیت‌های اینترنتی خبر داد. بررسی‌هایی که اخیرا توسط مرکز پژوهشی بتا انجام شده است، نیز نشان می‌دهد که بیش از ۷۰درصد محصولاتی که در فروشگاه‌های اینستاگرامی به فروش می‌رفتند، اتفاقا کالاهای تولید داخل بوده‌اند. برآیند این گزاره‌ها در کنار داده‌هایی که به‌تازگی مرکز آمار کشور از نقش اینستاگرام در اشتغال‌زایی برای بیش از ۹ میلیون ایرانی ارائه داد، نشان می‌دهد که آسیب‌های مسدودسازی این شبکه اجتماعی محبوب چقدر گسترده است.
اثرات قطعی پیامک‌های انبوه و کاهش پوش‌نوتیفیکیشن‌ها
در یک ماه اخیر حتی سرویس‌های تبلیغاتی پوش‌نوتیفیکیشن هم تحت تاثیر قرار گرفتند. در گزارش تپسل آمده است که میزان تبلیغات مبتنی بر سرویس‌های پوش‌نوتیفیکیشن در طول این اختلالات و فیلترینگ تا ۵۰درصد کاهش پیدا کرده است. تپسل در گزارش خود تاکید دارد که ریزش پوش نوتیفیکیشن در شرایط فعلی، یعنی قطعی گسترده اینترنت و عدم اتصال کاربران به اینترنت. در این میان قطع خدمات ارسال پیامک‌های انبوه و خدماتی هم بر روند ارسال پیامک‌های تبلیغاتی تاثیر گذاشت و باعث عدم دسترسی کسب‌وکارها به این سرویس‌ها شد. شاید این روش می‌توانست در هنگام قطعی، فیلترینگ و قطع بسترهای اینترنتی ارتباطی با مخاطبان، راهکار جایگزینی باشد که با قطع این سرویس هم یک آسیب دیگر به صنعت تبلیغات دیجیتال خورد.
هر چند این اختلال تنها سه روز طول کشید و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات اعلام کرد سرویس ارسال پیام کوتاه انبوه که در روز جمعه ۲۲ مهرماه ۱۴۰۱ با دستور قضایی قطع شده بود، روز شنبه ۲۵ مهر ماه برطرف شد. بر این اساس، در حال حاضر محدودیت در ارسال پیامک‌های انبوه فقط مربوط به سامانه‌هایی است که از قبل دارای تخلف بوده و طبق نظر مراجع قضایی محدود شده‌اند. فیلترینگ گسترده و محدودیت‌های اینترنتی آسیب شدیدی بر کسب و کارهای خرد و بزرگ وارد کرده است و تداوم این روند می‌تواند باعث خاموش‌شدن چراغ اقتصاد دیجیتال کشور شود. شرایط فعلی چنان ضرر سنگینی را به کسب‌وکارها تحمیل کرده است که آنها توان و البته اعتماد چندانی برای تبلیغات آنلاین بر بسترهای مختلف دیجیتال را نداشته باشند.»