عوامل بسیاری در هدایت افراد به‌سوی خودکشی تاثیرگذارند و نمی‌توان در مورد همه یک نسخه پیچید و به یک شکل داوری کرد چنان‌که گاه از خودکشی افرادی مشهور مانند سلبریتی می‌شنویم که بسیاری در آرزوی داشتن زندگی آن‌ها بودند. هنوز یک سال از مرگ آزاده نامداری نگذشته است که امروز خبر خودکشی بازیگر دیگری را می‌شنویم بازیگری که این روز‌ها کم‌کار شده بود.
ازسوی دیگر دبیر کمیته پیشگیری از خودکشی انجمن علمی روا‌ن‌پزشکان ایران می‌گوید: «از سال ۱۳۸۴ تاکنون خودکشی روند صعودی داشته است. بیشترین میزان خودکشی در گروه افراد با مشاغل آزاد، بیکار و خانه‌دار است که تایید‌کننده نقش وضعیت نابسامان اقتصادی در اقدام به خودکشی است.»
چه عواملی در خودکشی موثرند؟
اما به‌راستی چه عواملی در خودکشی موثرند؟ چرا این روز‌ها شاهد افزایش خودکشی در کشور حتی درمیان کودکان و نوجوانان هستیم؟دکتر سعید ایمانی، روانشناس و عضو هیئت علمی و استاد دانشگاه شهید بهشتی در این زمینه می‌گوید: این روز‌ها شاهد افزایش خودکشی نه‌تنها در ایران بلکه در دنیا هستیم که دلایل و عوامل گوناگونی دارد. امروز افراد در جامعه برای پایش سلامت روح و روان خود چه کار‌هایی انجام می‌دهند؟ آیا مردم می‌دانند دقیقا برای این کار باید چه کنند؟ آیا در این زمینه آموزشی به مردم داده شده است تا در درازای سال به تندرستی و سلامت روان خود اهمیت دهند و آن را ارزیابی کنند؟
یکی از مباحثی که در این ارزیابی مورد توجه قرار می‌گیرد بحث آسیب‌زدن به خود و دیگری‌ست. هنگامی‌که این شاخص پررنگ باشد نشان می‌دهد که شما در یک منطقه بحرانی قرار دارید و برای عبور از آن باید اقدام کنید و کمک بگیرید تا بتوانید درصدد درمان برآیید. اگر این مشکلات درمان نشود افراد با مسائل دیگری روبه‌رو می‌شود که درمان آن‌ها بسیار دشوار خواهد بود.
در ایران برای پیشگیری از خودکشی هیچ اقدامی صورت نمی‌گیرد
وی ادامه می‌دهد: افزایش خودکشی در ایران طبیعی‌ست چراکه ما در این زمینه و برای پیشگیری از آن هیچ اقدامی نکرده و نمی‌کنیم. آیا در این زمینه مباحث آموزشی داشته‌ایم و به مردم در مورد آن‌ها آگاهی داده‌ایم؟ آیا مسئولان به مردم گفته‌اند که برای داشتن زیست آرام و مناسب باید چه کنند؟ مشکلات اقتصادی و معیشتی چطور؟ آیا مردم می‌توانند از عهده زندگی خود برآیند؟ نگرانی از آینده دارند یا خیر؟ تمامی این‌ها کاتالیزورهایی هستند که بر نوع زندگی و روح و روان آن‌ها تاثیر می‌گذارند عواملی که ممکن است در برخی به خودکشی بینجامد.این استاد دانشگاه اظهار می‌کند: کاری که امروز در کشور انجام شده این است که درگیری‌های ذهنی مردم افزایش پیدا کرده، اما راه‌حلی برای آن‌ها ارائه نشده است؛ همین مسئله سبب افزایش نگرانی افراد در جامعه می‌شود که پیامد‌هایی را به همراه دارد.
چه کسانی خودکشی می‌کنند؟
ایمانی به یکی از تفاوت‌های ژرف میان مردم ایران و دنیا اشاره می‌کند و می‌گوید: ما با مردم دنیا که یک تفاوت ژرف داریم و آن این است که بسیاری ازکسانی‌که کار و درآمد و شغل دارند نمی‌دانند سطح زندگی‌شان کجا و باید به شکل باشد بنابراین در ذهن خود از زندگی موردنظر خود تصویری می‌سازند که با واقعیت هماهنگ نیست و چون می‌خواهند به تصویر ذهنی خود دست پیدا کنند و نمی‌توانند، در ذهنشان و میان درونیاتشان با واقعیت فاصله عمیقی شکل می‌گیرد و برای تمام این محرومیت‌ها هشدار می‌دهد و سبب بروز نارسایی‌هایی مانند افسردگی، اضطراب، تنش، خشم و درگیری در فرد می‌شود. در این‌جاست که چون فرد نمی‌تواند این مسائل را کنترل کند و مهارت زندگی را هم نیاموخته است کم‌کم دچار مشکلات ژرف می‌شود.
وی تصریح می‌کند: در این میان ممکن است با فردی روبه‌رو شوید که چیز زیادی هم ندارد، اما به زندگی خود ادامه می‌دهد چراکه او به جایی رسیده که توانسته است سطح زندگی خود را با خواسته‌هایش هماهنگ کند. درواقع چنین کسی تمام مشکلات را پذیرفته است و هوشمندانه به زیست خود ادامه می‌دهد.
این روانشناس در ادامه گفتگو توضیح می‌دهد: از سوی دیگر افراد در جامعه مدام با اخباری روبه‌رو هستند که شاید چندان هم در زندگی‌شان تاثیری نداشته باشد، اما روز‌ها آن‌ها را دچار اختلال روحی و بی‌خوابی و بی‌قراری و افسردگی و مانند آن می‌کند، مانند همین خبر طرح صیانت از کاربران اینترنت که بسیاری از مردم به شکلی غیرواقعی درگیر آن و دچار استرس و نگرانی شدند، اما کسانی که شغل و درآمدشان در این راستا قرار دارد مسلما آسیب‌پذیری بیشتری هم دارند که اگر نتوانند آن را کنترل کنند دچار عوارض فراوانی مانند خشم و خشونت و نگرانی و ناراحتی ذهنی شوند و ممکن است برای فردی که تمام سرمایه و زندگی‌اش به آن وابسته است به خودکشی منجر شود.
زنان بیشتر از مردان خودکشی می‌کنند
ایمانی با تاکید بر این‌که زنان بیش از مردان خوکشی می‌کنند اظهار کرد: زنان و به‌ویژه در مناطق محروم مانند ایلام، کرمانشاه، فارس و خوزستان بیش از دیگران خودکشی می‌کنند. فرض کنید دختربچه‌ای در سن کم و بر اساس موقعیت و منطقه محل زندگی ناچار است با مردی بسیار بزرگ‌تر از خود ازدواج کند و همین دختر نازنین در فیلم‌ها و فضای مجازی با دختری هم‌سن خود روبه‌رو می‌شود که ازدواج که نکرده هیچ بلکه به‌دنبال جهانگردی و آرزو‌های خود است، دست به مقایسه می‌زند و شدت فقر و فشار‌های اجتماعی بیش از گذشته به او تحمیل می‌شود و اگر نتواند آن را بپذیرد دست به خودسوزی می‌زند تا ترحم اجتماعی به‌وجود آورد و عمق درد و رنجی که متحمل شده است را بیان کند.
وی عنوان می‌کند: محرومیت و فشار‌های اقتصادی بر افزایش خودکشی‌ها تاثیر فراوان داشته است چنان‌که بچه‌هایی را داشتیم که برای نداشتن تبلت و عدم توانایی در تهیه آن دست به خودکشی زدند. شوربختانه امروز شاهد این هستیم که سن خودکشی هم در کشور دچار افت شده است و کودکان و نوجوانان بیشتری نسبت به گذشته خودکشی می‌کنند.
تاثیر کرونا بر افزایش خودکشی
این روانشناس به تاثیر کرونا بر زندگی افراد و افزایش خودکشی در جامعه اشاره می‌کند و جامعه ۲۴ می‌گوید: در دو سال گذشته کرونا این بیماری منحوس تاثیرات بسیار بدی روی افراد برجای گذاشته است. امروز بسیاری از مردم دچار ترس و نگرانی‌اند، اما آن را بروز نمی‌دهند و هنگامی‌که اخبار در مورد آن هم زیاد است این تاثیرات منفی روی او افزایش پیدا می‌کند و همین مسئله سبب می‌شود برخی فرار به جلو کنند و دست به خودکشی بزنند. ازسوی دیگر بسیاری از مردم کسب و کارشان با مشکل روبه‌رو شده است و امروز در وضعیت بد اقتصادی قرار دارند و انگیزه‌های خودکشی در آن بالا می‌رود.
ایمانی تصریح می‌کند: افراد دیگری که در این میان بیشتر در معرض خودکشی قرار دارند قشر تحصیل‌کرده کشورند کسانی‌که دارای شاخص‌های بالای اجتماعی هستند درست مانند قشر خبرنگار یعنی کسانی‌که بیش از دیگران در معرض اخبار بد و شنیدن از آنند بنابراین درد و رنج اجتماعی در کنه وجودشان بیش از دیگر اقشار جامعه شکل می‌گیرد و همین مسئله آن‌ها را بیش از دیگران به‌سوی خودکشی هدایت می‌کند.وی توضیح می‌دهد: ما در ارزیابی افراد ۱۲۰ الگوی رفتاری را بررسی می‌کنیم و باید بگویم این افراد جزو کسانی‌اند که بیش از دیگران در مظان آسیب قرار دارند که باید برای آن‌ها کاری کرد و دولت باید در اندیشه راهکاری برای این اقشار آسیب‌پذیر باشد.
پیامد‌های خودکشی بر جامعه
این روانشناس از پیامد‌های خودکشی بر جامعه می‌گوید و بیان می‌کند: هنگامی‌که کسی در جامعه خودکشی می‌کند خواه‌ناخواه بر جامعه تاثیر می‌گذارد و اگر فرد موردنظر شناخته‌شده هم باشد این تاثیر ژرف‌تر خواهد بود. یکی از اثرات آن این است که سبب به‌وجودآمدن و افزایش غم و تاثر اجتماعی در جامعه می‌شود. وی در مورد ارتباط میان شهرت و اقدام به خودکشی اظهار می‌کند: نیاز‌های عاطفی افراد با هم متفاوت است. فردی دریافت محبت کلامی برایش از هر چیزی مهم‌تر است درحالی‌که برای دیگری شاید اهمیت چندانی نداشته باشد. هنگامی‌که نیاز افراد مورد توجه قرار نگیرد روی چرخه زندگی تاثیرات نامناسب به‌وجود می‌آورد.مورد بعدی که این استاد دانشگاه به آن اشاره می‌کند جو تبلیغاتی این مسئله در جامعه است. وی در این زمینه می‌گوید: آگاهی‌رسانی درباره خودکشی و اخبار آن درست مانند شمشیری دولبه است که باید بسیار هوشمندانه به آن پرداخته شود چراکه گفتن بیش از اندازه از آن سبب می‌شود تا خانواده‌ها از آن متاثر شوند و برخی به‌ویژه جوانان به سمت خودکشی میل پیدا کنند.
برای کاهش خودکشی چه باید کرد؟
این استاد دانشگاه می‌گوید: ما خود با دستان خودمان شاخص‌های سلامت مردم و به‌ویژه کودکان و نوجوانان را با همین مدارس اینترنتی و آزمون‌های گوناگون کاهش دادیم ضمن این‌که استرس‌های فراوانی هم به بخش آموزش و آموزگاران و پدرومادر‌ها وارد شد. ما در بخش‌هایی دچار آسیب هستیم و برای درمان و پیشگیری هم هیچ‌گونه اقدامی انجام نمی‌شود. افرادی که خودکشی می‌کنند بیش از دیگران به درد مردم توجه می‌کنند بنابراین بیش از دیگران مورد آسیب و حتی خودکشی قرار می‌گیرند. مسئولان باید برای افراد جامعه به‌ویژه کسانی‌که بیش از دیگران در معرض و مظان خودکشی قرار دارند دوره‌هایی برگزار کند و در این زمینه فرهنگ‌سازی کند و تاب‌آوری اجتماعی را بالا برد تا شاید بتوان در برابر آن تا اندازه‌ای ایستادگی کرد.
ایمانی در پایان می‌گوید: هنگامی که جامعه دچار بحران است و در وضعیت نامناسبی قرار دارد به همان اندازه هم آسیب‌پذیر است و باید هرچه زودتر برای آن کاری کرد. جامعه ما بسیار آسیب‌پذیر است و مشکلات زیادی دارد که برای هیچ‌یک از آن‌ها فکر و راه‌حلی اندیشیده نشده است. مردم در مورد بسیاری از آسیب‌ها از جمله خودکشی آگاهی کافی و لازم را ندارند که در این‌گونه موارد باید چه کنند و البته این فرهنگ هم هنوز به صورت کامل نهادینه نشده است که درصورت داشتن مشکل به مشاور مراجعه کنند. شوربختانه امروز در کشور بحث مسئولیت اجتماعی در نظام روان‌شناسی و مشاوره کشور ژرف و عمیق نیست و برای پیشگیری از این موضوع هیچ اقدامی صورت نمی‌گیرد بنابراین مسئولان باید به تمامی این مسائل توجه کنند تا شاید بتوانند از آمار خودکشی بکاهند.