گزارش میدانی از وضعیت تولید و عرضه دام سبک در دامداری‌های استان اصفهان حاکی است: دامداران با خاطری آزرده، گله‌های میش و بز و گاو و گوساله‌های مولد را راهی کشتارگاه‌های رسمی و غیررسمی کرده‌اند؛ دام‌هایی که تا چند سال پیش محل درآمد اغلب خانوار‌های روستایی و عشایری بودند، اکنون وبال گردن آن‌ها شده و دامداران تلاش می‌کنند برای رهایی از رنج تامین علوفه، این دام‌ها را با حداقل قیمت به فروش رسانند. اگرچه به‌دلیل وابستگی‌های عاطفی و برخی اعتقادات دینی، دامداران از کشتار بره و بزغاله‌های ماده و گاو و میش‌های آبستن خودداری می‌کنند، اما برخی افراد با خرید این احشام با حداقل قیمت، آن را در کشتارگاه‌ها، ذبح و گوشت حاصل آن را با قیمت پایین توزیع می‌کنند.
ساکنان محلی می‌گویند: برخی کشتارگاه‌ها با خرید این احشام به قیمت پایین‌تر، مثلا خرید میش به نرخ هر کیلوگرم ۳۵ هزار‌تومان، شبانه و دور از چشم ناظران، این دام‌ها را کشتار و راهی بازار مصرف می‌کنند. چندی پیش حسین دماوندی‌نژاد، معاون امور تولیدات دامی وزارت جهادکشاورزی تأیید کرد که در چند کشتارگاه، ذبح دام‌های مولد اثبات شده است. او وعده داد؛ با توجه به ممنوعیت این اقدام، افراد خاطی شناسایی می‌شوند و تحت پیگرد قانونی قرار می‌گیرند.
یکی از دامداران مناطق اطراف اصفهان که ۳۵۰ رأس میش آبستن، باقیمانده از گله خود را به کشتارگاه برده، اعلام کرد: پس از کشتار ۱۰ رأس میش آبستن، کشتارگاه از ذبح بقیه گوسفندان خودداری کرد، اما به‌دلیل ناتوانی بنده در نگهداری این گوسفندان، سرانجام با حضور رئیس کشتارگاه، این دام‌ها به فضای پشت کشتارگاه منتقل شدند و شب‌هنگام با کشتار آن، چک فروش آن به اینجانب تحویل شد. اکنون قصد دارم با پول حاصل از فروش این احشام، تریلی بخرم. اینگونه روایت‌ها از کشتار دام مولد، در کشتارگاه‌های رسمی، در حالی است که کشتار دام ماده و آبستن در خارج از کشتارگاه‌ها، به‌خصوص در شهر‌های کوچک و روستاها، روزبه‌روز در حال گسترش است.
روایت رسمی از افزایش کشتار دام
آخرین گزارش مرکز آمار ایران از نتایج تعداد دام کشتارشده در کشتارگاه‌های رسمی در تابستان ۱۴۰۰ بیانگر آن است که میزان کشتار دام از ۲.۱ میلیون رأس در تابستان سال۱۳۹۹ با رشد ۲.۵ برابری به ۳.۷ میلیون رأس در بهار۱۴۰۰ و به ۴.۷ میلیون رأس در تابستان امسال رسیده است. در تابستان۱۴۰۰ در مجموع ۴.۷ میلیون رأس دام شامل ۳.۴ میلیون رأس گوسفند و بره، ۶۸۹ هزار رأس بز و بزغاله، ۴۱۴ هزار رأس گاو و گوساله، ۹ هزار رأس گاومیش و بچه گاومیش و ۶ هزار نفر شتر و بچه شتر در کشتارگاه‌های رسمی کشتار شده است. این گزارش نشان می‌دهد: سهم دام کشتارشده در کشتارگاه‌های رسمی از مجموع دام عرضه‌شده برای کشتار، در گوسفند ۶۳ درصد، گاو و گوساله ۵۴ درصد و گاومیش ۹۰ درصد بوده است. علت اصلی رشد کشتار گاومیش‌ها در سال۹۹ تشدید خشکسالی و کم‌آبی در استان‌هایی مانند خوزستان بوده است.
سیر نزولی کشتار دام مولد سنگین
رئیس هیأت‌مدیره اتحادیه سراسری دامداران سنگین از سیر نزولی کشتار دام مولد و آبستن سنگین با بهبود وضعیت تامین نهاده‌ها خبر داد و گفت: در یک مقطع زمانی به‌دلیل کمبود نهاده‌ها میزان کشتار دام مولد سنگین افزایش یافت، اما با اقدام دولت و اتحادیه برای خرید و کشتار دام سنگین مازاد دامداران، تا حدودی تنش کشتار این نوع دام مولد کاهش یافته است. فرهاد اکبری افزود: نرخ هر کیلوگرم گوساله زنده نرپرواری بین ۵۴ تا ۵۵ هزار تومان است، اما نرخ گوساله ماده ۴۷ هزار و گاو ماده ۳۵ تا ۳۸ هزار تومان است. او افزود: کشتار دام مولد سنگین برای دامداران اصلا به‌صرفه نیست مگر اینکه مشکلی برای این گونه دام ایجاد شود و به کشتارگاه می‌فرستند. دامداران با مشکل تامین علوفه مواجهند.
اکبری با تأکید بر ممنوعیت کشتار دام سنگین مولد، ماده و آبستن در کشتارگاه‌های رسمی، افزود: ممکن است برخی کشتارگاه‌ها مرتکب تخلف شوند، اما آماری از این شیوه کشتار وجود ندارد. به‌گفته او، نرخ هر کیلوگرم کاه به ۵ هزار و ۵۰۰ و یونجه به ۶ هزارو ۵۰۰ تا ۷ هزار تومان افزایش یافته است و نرخ نهاده‌های دامی دولتی مانند ذرت و کنجاله سویا در بازار آزاد نیز به دوبرابر نرخ مصوب رسیده و نرخ هر کیلوگرم ذرت دولتی که ۲ هزار و ۵۰۰ تومان است، در بازار آزاد به قیمت ۵ هزار و ۵۰۰ تومان عرضه می‌شود.
وضعیت بحرانی کشتار دام مولد سبک
مدیرعامل اتحادیه سراسری دام سبک هم ، گفت: گزارش‌های مرکز آمار ایران و بررسی‌های میدانی حاکی از رشد کشتار دام سبک و حتی دام‌های مولد ماده، آبستن یا نارس نسبت به سال‌هایی است که شرایط تامین علوفه و تولید طبیعی بوده است. افشین صدر دادرس با اشاره به اینکه تقریبا تمام شهرستان‌های کوچک ایران کشتارگاه رسمی دام ندارند، افزود: بر این اساس شاید بتوان گفت به اندازه آمار کشتار رسمی، انواع دام پروار و مولد، به‌طور غیررسمی کشتار می‌شود. به‌گفته او، کمبود نهاده برای دام سبک و ترجیح دولت به تامین نهاده مرغ، دام شیری و درحلقه آخر، دام سبک روستایی عامل اصلی رشد کشتار دام‌های سبک مولد بوده است.
او افزود: ۹۰ درصد تولید گوشت را دامداری‌های سبک و سنگین روستایی و عشایری تامین می‌کنند، اما افزایش نرخ و تامین‌نشدن نهاده مورد نیاز اینگونه دامداران موجب شده تا آن‌ها دیگر توان پرداخت هزینه نگهداری دام‌ها را نداشته باشند، به ناچار دام‌های مولد، نارس و حتی آبستن راهی کشتارگاه‌ها می‌شود. او افزود: وضع کشتار دام مولد در شهر‌های کوچک بسیار بد است. دامداران این نوع دام را به ناگزیر می‌فروشند و چوبدار‌ها با خرید این نوع دام، با کمترین قیمت آن‌ها را راهی کشتارگاه می‌کنند. دادرس گفت: امکان تشخیص کیفیت گوشت گوسفندی برای عامه مردم و حتی برخی کارشناسان وجود ندارد، بر این اساس دلال‌ها دام مولد سبک را با قیمت هر کیلوگرم ۳۰ تا ۳۵ هزار تومان خریداری و پس از کشتار، با قیمتی نزدیک به نرخ بره نر پرواری، عرضه می‌کنند.
قیمت هر کیلوگرم بره ماده پرواری، نزدیک به بره نر است، به‌نحوی که نرخ هر کیلوگرم بره زنده نر پرواری ۵۳ تا ۵۷ هزار و نرخ بره ماده پرواری حدود ۵۱ هزار تومان است، اما قیمت میش زنده ۳۰ تا ۳۵ هزار و بز ۲۰ تا ۲۵ هزار تومان است که گوشت لاشه آن باید در بازار به‌ترتیب با قیمت ۸۰ و ۵۰ هزار تومان عرضه شود، اما پس از کشتار به قیمت گوشت گوسفندی بره درجه یک یا نزدیک به آن فروخته می‌شود.
هشدار نابودی دام سبک روستایی تا یکسال آینده
مدیرعامل اتحادیه سراسری دام سبک، ارائه آمار دقیق کشتار دام مولد و نارس را منوط به ارائه گزارش مرکز آمار ایران در پایان امسال دانست و گفت: ادامه روند کنونی کشتار دام سبک مولد، بسیار مشکل‌ساز خواهد بود، زیرا وضع تامین نهاده دام روستایی بسیار اسفبار است. این شرایط به نابودی ۱۰۰ درصدی دام سبک روستایی تا یکسال آینده منجر خواهد شد و امنیت غذایی کشور، درصورت تداوم تحریم‌های اقتصادی به خطر خواهد افتاد. دادرس افزود: اعمال ممنوعیت کشتار دام سبک مولد و آبستن درست است، اما باید تصمیمات همه‌جانبه باشد. شاهد بوده‌ام که در خیابان اصلی یکی از شهر‌های مرکز استان، چوبداران بساط کرده و گوسفند‌های نر و ماده را داخل فنس ریخته و با کشتار در کنار خیابان به مردم عرضه می‌کردند. کشتار کنار خیابان پیامد این ممنوعیت‌هاست که سلامت مردم را با عرضه دام‌های آلوده به خطر می‌اندازد.
او افزود: متأسفانه شرکت پشتیبانی امور دام نه دام مولد و نه دام حذفی را خریداری نمی‌کند و فقط در برخی استان‌ها بره‌های زنده نر پرواری آماده کشتار را با نرخ هرکیلوگرم ۵۲ هزار تومان و پرداخت مابه‌التفاوت آن تا ۶۲ هزار تومان در قالب نهاده به دامداران آغاز کرده است. اما این طرح فراگیر نبوده و پیش‌شرط‌هایی مانند وزن دنبه کمتر از ۲.۵ کیلوگرم دارد که به‌دلیل وزن دنبه بیش از ۲.۵ کیلوگرمی اغلب نژاد‌های بره ایرانی، موجب کاهش قیمت خرید بره زنده نر پرواری و زیان دامداران می‌شود.