اگر ایران قصد دارد برندی ملی در زمینه گردشگری مسلمانان ایجاد کند، بهتر است نامی انتخاب کند که متعلق به یک برند جهانی نباشد. از سویی دیگر تنها برندی که با آن از گردشگران پذیرایی می‌شود، برند حلال است و در ایران غذاهای غیراسلامی، خدمات غیراسلامی و به طور کلی گردشگری غیراسلامی وجود ندارد.
جای شگفتی است که با این وجود، ایران در زمینه برند حلال تنها یک درصد سهم دارد و تاکنون برای معرفی و تبلیغات برند خود اقدامی نکرده است. برند حلال بیشتر در زمینه غذای حلال مرتبط با قوانین اسلامی فعال است. ایران اگرچه کشوری مسلمان بوده و قوانینی اسلامی در آن حاکم است، کمتر از بسیاری از کشورهای غیرمسلمان در این حوزه فعال است. اگر هم ایران فعالیتی در این حوزه دارد، گردشگران دنیا از آن بی‌خبرند، چراکه مانند دیگر فعالیت‌های گردشگری، تبلیغاتی در این زمینه صورت نگرفته است. البته یک موسسه در ایران در این زمینه فعالیت می‌کند؛ مرکز تحقیقات و اطلاع‌رسانی اتاق اسلامی (ایکریک) نهادی خصوصی و زیرمجموعه اتاق بازرگانی است. این مرکز تنها سازمان بین‌المللی از خانواده کشورهای عضو همکاری اسلامی است که ماهیت خود را با امضای تفاهمنامه میان رییس اتاق ایران و رییس وقت اتاق بازرگانی اسلامی کسب کرد. ایکریک موفق شد گواهی حلال این مرکز را به عنوان برند جهانی ثبت و معرفی کند.
ظرفیت خوراک حلال در ایران
رییس کمیسیون گردشگری اتاق ایران معتقد است علاوه بر تجاری‌سازی غذاهای بومی، ظرفیت ایران در خوراک حلال برای جذب یک‌و‌نیم میلیارد مسلمان در جهان مغفول مانده است. رییس کمیسیون گردشگری اتاق ایران با بیان اینکه کمیسیون گردشگری اتاق ایران ثبت و ذخیره‌سازی اطلاعات تمام غذاهای ایرانی را در دستور کار خود قرار داده است، گفت: باید به غذاهای بومی و محلی به عنوان یک برند نگاه کنیم و در راستای تجاری‌سازی آنها اقدام کنیم. علی‌اکبر عبدالملکی گفت: ایران بعد از چین رتبه دوم تنوع غذایی در دنیا را دارد، اما موضوع معرفی غذاهای بومی و تجاری‌سازی و برندسازی آنها در ایران مغفول مانده است.
رییس کمیسیون گردشگری اتاق ایران تاکید کرد: نکته دیگر سرمایه‌گذاری و استفاده ما از ظرفیت خوراک حلال در ایران است. متاسفانه هنوز بسیاری از مسلمانان دنیا نمی‌دانند ایران یک کشور با بیش از ۹۸ درصد جمعیت مسلمان است و از محصولات غذایی تا همه محصولات فرآوری شده از حیوانات مانند کیف و کفش چرم حلال هستند. باید این ظرفیت را معرفی کرده و یک‌و‌نیم میلیارد جمعیت مسلمان را جذب کنیم. عبدالملکی ادامه داد: متاسفانه به دلیل ضعف ما بسیاری از غذاهای ایرانی را کشورهای دیگر به نام خود ثبت می‌کنند. به همین دلیل یکی از اولویت‌های کمیته گردشگری خوراک ثبت تمام غذاها و خوراک‌ها و نوشیدنی‌های ایرانی است. ما شهر جهانی غذا را داریم و رشت ثبت یونسکو شده، اما چرا نباید از این فرصت استفاده کنیم و سمینارها و جشنواره‌های مختلف در آن برگزار کنیم؟!
توسعه برند حلال
بازار گردشگران مسلمان و محدودیت‌های این گروه از توریست‌ها برندی جهانی را ایجاد کرده است. برند حلال در سراسر دنیا به ویژه در کشورهای اسلامی گسترش یافته و درآمدزایی بسیاری به همراه دارد. با این همه در ایران با این که کشوری مسلمان بوده و قوانینی اسلامی دارد مغفول مانده است. اگرچه ایران در زمینه برند حلال ظرفیت‌های بسیاری دارد اما نه این برند آنچنان که باید فعال شده و نه سهم آنچنانی در دنیا کسب کرده است. در دوران شیوع کرونا، کشورهای پیشرو در گردشگری راهکارهای مختلفی را برای درآمدزایی در پیش گرفتند. یکی از این راهکارها توسعه برند حلال و جذب گردشگران مسلمان است؛ گردشگرانی که به ویژه در کشورهای اسلامی در زمره توریست‌های ثروتمند و درآمدزا محسوب می‌شوند.
درآمدزایی بالای برند حلال
بر اساس آمارها تا پیش از رکود اسلامی برند حلال سهم بالایی در درآمدزایی از گردشگری داشته است. به طوری که گردشگری مذهبی سهمی حدود ۱۸ میلیارد دلاری از تجارت جهان را داراست. حدود ۸/۱ میلیارد نفر مسلمان در دنیا زندگی می‌کنند که این امر فرصتی برای درآمدزایی محسوب می‌شود. یکی از موارد بسیار مهم در برند حلال، غذای حلال و مخصوص به اسلام است. بازار غذاهای حلال با توجه به افزایش سالانه ۲/۲ درصدی جمعیت، تا سال ۲۰۵۰ حداقل ۳۰ درصد جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند و یکی از پررونق‌ترین بازار‌های رو به رشد محسوب می‌شود.
فعالیت کشورهای غیراسلامی در حوزه برند حلال
هم‌اکنون ظرفیت کشورهای منطقه منا یعنی خاورمیانه و شمال آفریقا در محصولات غذایی حلال حدود ۴۴۱ میلیارد دلار است. همچنین کشورهای جنوب آسیا و شرق آسیا نیز به ترتیب ۲۳۸ میلیارد دلار و ۲۳۰ میلیارد دلار ارزش بازار محصولات حلال است.. این عدد برای آسیای مرکزی و آفریقای‌جنوبی نیز ۲۱۸ و ۱۲۷ میلیارد دلار است.
با توجه به درآمدزایی بالا و استقبالی که از برند حلال می‌شود، بسیاری از کشورهای غیرمسلمان نیز در این حوزه ورود کرده‌اند. در بازار‌های اروپا محصولات حلال ۱۵ تا ۳۰ درصد گران‌تر از سایر محصولات مشابه به فروش می‌رسند. در حال حاضر کشورهایی مانند تایلند، انگلیس و آمریکا نیز که دین رسمی آنها اسلام نیست، برای کسب بازار و درآمد به شناخت بازار کشورهای اسلامی و محصولات حلال توجه جدی پیدا کرده‌اند و تایلند یکی از کشورهای پیشرو در تجارت محصولات غذایی حلال است. بر اساس تحقیقات انجام شده در مناطق مسلمان‌نشین اروپا بیش از ۶۱ درصد از مدارس از گوشت خوک در هیچ غذایی استفاده نمی‌کنند، همچنین ۱۲ درصد از مدارس صرفا غذای حلال برای دانش‌آموزان سرو می‌کنند. رشد صنعت غذایی حلال در سراسر جهان حاکی از اقبال غیرمسلمانان به این نوع گوشت دارد. به عنوان مثال ایالات متحده آمریکا با جمعیت مسلمان حدودا ۵/۷ میلیون نفر بازار ۹۸ میلیارد دلاری را در محصولات حلال دارا است. (۲) در میان شرکت‌هایی که توجه ویژه‌ای به غذاهای حلال داشته‌اند می‌توان به نستله، مک دونالد، کنتاکی، یونیلور، والمارت و… اشاره کرد.
موسسه جهانی حلال
موسسه جهانی حلال که وابسته به مرکز تحقیقات و اطلاع‌رسانی اتاق اسلامی است، در سال ۲۰۰۷ تاسیس شد. این موسسه در سال ۲۰۱۰ و پس از تصویب استانداردهای غذای حلال توسط سازمان همکاری‌های اسلامی، فعالیت خود را در قالب بخش‌های «علم حلال» ، «مقررات حلال» و «اخلاق حرفه‌ای حلال» گسترش داد. موسسه جهانی حلال دارای دو کمیته فقهی و علمی است. این دو کمیته درخصوص مبانی حلال از نظر انطباق با موازین شرعی و روش‌های علمی فعالیت دارند. در بخش اداری و تجاری نیز دو نهاد « انجمن دارندگان نشان حلال» و «کنسرسیوم حلال» در زمینه تدوین مقررات و استانداردهای حلال خدمات خود را ارائه می‌دهند. اولین گواهی حلال در سال ۱۹۶۰ توسط آرژانتین مطرح شد. پس از آن کشورهایی چون مالزی، ترکیه، فلیپین، سنگاپور و اندونزی نیز به جمع کشورهای صادرکننده گواهی حلال پیوستند.
تبلیغات و بازاریابی، شرط اصلی ورود به برند حلال
نخستین اقدامی که ایران باید در حوزه افزایش سهم جهانی خود از برند حلال بردارد، تبلیغات و بازاریابی است. این اقدامات می‌تواند ایران را به گردشگران مسلمان جهان معرفی کند. از سویی دیگر گردشگری ایران یک گردشگری حلال است و به جز این حوزه، فعالیت دیگری ندارد. در واقع اگر گردشگران به ایران سفر کنند تنها با غذاهای حلال و خدماتی که مربوط به برند حلال است از آنها استقبال می‌شود، بنابراین سهم اندک ایران در این زمینه و عدم تبلیغات و بازاریابی، خود نشانگر عدم اراده‌ای راسخ برای درآمدزایی از صنعت گردشگری است.