صنعت فولاد طی سال‌های اخیر تحت فشار تحریم‌های ظالمانه و یک‌طرفه ترامپ و پاندومی کرونا، وضعیت سختی را سپری کرد و بروز برخی خودتحریمی‌ها در خصوص نگرش دولت به این صنعت و فشارهای داخلی، بر شدت این مشکلات افزود.علاوه بر مشکلاتی که در حوزه قیمت‌گذاری دستوری و محدودیت صادراتی فولادسازان وجود داشت، طی دو سال اخیر، مسأله تأمین ماده اولیه و زیر ساخت به عنوان چالش اصلی فولادسازان مطرح شد که دلیل اصلی آن، صدور مجوز تولید محصولات پایین‌دستی نظیر گندله، آهن اسفنجی و شمش برای معادن و تداوم صادرات محصولات خام معدنی بود که زنجیره تولید فولاد را دچار اختلال کرد و بیم آن می‌رود که با بهره‌برداری کامل از این طرح‌های توسعه در معادن، مشکل جدی در تأمین کنسانتره و گندله واحدهای فولادی ایجاد شود.

آخرین وضعیت آمارهای تولیدی

از نیمـه دوم سـال ۹۲ تـا پایـان سـال ۹۹ ظرفیـت هـای تولیـد در کنسـانتره سـنگ آهـن بـه ۶۲.۸ میلیـون، گندلـه سـازی بـه ۶۶.۸ میلیـون، آهـن اسـفنجی بـه ۳۶.۳ میلیـون و فولادسازی بــه ۳۹.۴ میلیــون تــن رســید. در ســال ۱۳۹۹ در کشــور افــزون بــر ۱۰۰ میلیــون تــن ســنگ آهـن تولیـد کـه نسـبت بـه سـال قبـل از آن رشـد ۵ درصـدی برخــوردار شــد. پیــش بینی مــی شــود رقــم تولیــد ایــن مــاده معدنــی در انتهــای ســال ۱۴۰۰ بــه ۹۴ میلیــون تــن برســد. از ســوی دیگــر تولیــد کنســانتره و گندله ســنگ آهــن نیــز بــه ترتیــب بــه ۵۰.۰۶  میلیــون و ۴۶.۰۶ میلیــون تــن رســید. همچنیــن ظرفیــت تولیــد کنســانتره ســنگ آهــن بــه ۶۲.۸ میلیـون و ظرفیـت تولیـد گندلـه سـنگ آهـن بـه ۶۶.۸  میلیـون در پایــان ســال ۱۳۹۹رســید. یکــی از مهمتریــن دلایل رشــد ظرفیــت تولیــد گندله و کنســانتره ســنگ آهــن، افتتاح طرح های بزرگ در ناحیه معدنی گل گهر و سنگان بوده اســت.

میــزان تولیــد فولاد خــام کشــور در ســال ۱۳۹۹ معــادل ۳۰ میلیــون و ۲۰۰ هــزار تــن بــود کــه نســبت بــه ســال ۱۳۹۸ (۲۷ میلیـون و ۲۰۰ هـزار تـن) از رشـد ۱۱ درصـدی برخـوردار شد.  در ایـن سـال، ایـن سـطح از رشـد تولیـد، در مقایسـه بـا کاهـش ۰.۹ درصـدی تولیـد جهانـی طـی سـال ۲۰۲۰ ،کـم نظیـر بوده اسـت. از سـوی دیگـر ظرفیـت تولیـد فولاد خـام ایـران در سـال ۱۳۹۹ ، بـه ۳۹.۴ میلیـون تـن رسـید و پیـش بینـی مـی شـود تـا پایان سـال  ۱۴۰۰ بــه ۴۶.۵ میلیــون تــن برســد. همچنیــن طــی ســال ۱۳۹۹ معـادل ۲۲ میلیـون و ۷۲ هـزار تـن محصولات فولادی تولیـد شـد کــه نســبت بــه ســال قبــل از آن رشـد ۱۰ درصـدی را بـه همـراه داشـت.

چالش سنگ آهن و استراتژی سرمایه‌گذاری فولاد مبارکه

همان‌گونه که از آمارهای موجود نیز می‌توان برداشت کرد از جمله چالش‌هایی که صنعت فولاد کشور با آن روبرو است می توان به عدم توسعه متوازن زنجیره تولید از معدن تا محصول نهایی اشاره نمود که منجر به ایجاد کمبود مواد اولیه مورد نیاز واحدهای بزرگ فولادسازی کشور از جمله شرکت فولادمبارکه شده است. شرکت در سال ۱۳۹۹ با چالش در تامین کنسانتره سنگ آهن، گندله و آهن اسفنجی با کیفیت مواجه شد که این امر منجر به کاهش مقدار تولید و افزایش هزینه ها گردید.

راهکار اتخاذ شده در فولاد مبارکه برای کاهش اثرات این ریسک، افزایش سرمایه‌گذاری در معادن و خصوصاً معادن سنگان بوده است؛ بر همین اساس شرکت صنایع معدنی فولاد سنگان در سال ۱۳۹۹ موفق به تولید ۳.۳ میلیون تن گندله شده که این مقدار تولید نسبت به مدت مشابه سال قبل ۳۴ درصد افزایش و مقدار فروش گندله نسبت به سال گذشته با افزایش ۴۱ درصدی همراه بوده است و با توجه به استراتژی تأمین مواد اولیه از این شرکت، بخش عمده تولیدات این شرکت به شرح ذیل به گروه فولاد مبارکه اختصاص یافته است.

با این حال افزایش قیمت سنگ آهن در سال ۹۹ و ۱۴۰۰ منجر به تورم بهای تمام شده در فولاد مبارکه شده و این مشکل برای سایر فولادسازان نیز با ضریب بیشتری وجود دارد و به تهدیدی علیه تولید فولاد در کشور تبدیل شده است؛ بهای تمام‌شده درآمدهای عملیاتی در سال ۱۳۹۹ ،معادل ۴۰۶۶۰۲ میلیارد ریال است که نسبت به مدت مشابه سال قبل به میزان ۱۸۰۸۴۳  میلیارد ریال (۸۰ درصد) افزایش یافته است. دلیل این افزایش عمدتاً ناشی از افزایش نرخ مواد اولیه (کنسانتره وگندله سنگآهن) و نرخ خرید الکترود گرافیتی بوده است.

براساس برآوردهای انجام‌شده، پیش‌بینی می‌شود که در سال ۱۴۰۰ بهای تمام‌شده درآمدهای عملیاتی به مبلغ ۶۷۷۴۱۸ میلیارد ریال بالغ گردد. تحقق اهداف کمی تولید شرکت منوط به عوامل مختلفی از جمله تأمین پایدار کنسانتره سنگ آهن و گندله، عدم محدودیت در مصرف انرژی (برق) و کنترل شیوع ویروس کرونا در کشور است؛ علاوه بر عدم تحقق مفروضات مطرح شده، شرکت با ریسک‌های دیگری همچون محدودیت در گاز مصرفی، کمبود آب، تحریم و در نتیجه عدم ارتباط فنی با سازندگان اصلی ماشین‌آلات و تجهیزات به منظور تسریع در اجرای طرح‌های توسعه و سیاست‌گذاری ناپایدار مراجع قانون‌گذاری روبروست؛ شرکت به منظور تحقق مفروضات و کمینه کردن ریسک‌های اثرگذار بر تولید، اقدامات و راهکارهایی تعریف کرده است تا تولید محصولات فولادی به منظور توسعه زیرساخت‌های کشور با حداکثر ظرفیت صورت پذیرد.

سخن آخر...

دستیابی شرکت‌های فولادساز به منابع پایدار کنسانتره و گندله در شرایط فعلی تحریمی ماهیتی کاملاً حیاتی داشته و تکرار اتفاقات سال‌های گذشته در بالادست زنجیره در شرایطی که تأمین سایر نهاده‌ها از جمله انرژی و آب نیز با مخاطرات جدی روبرو شده کار را برای حفظ سطح فعلی تولید بسیار سخت خواهد کرد؛ از این رو الزامیست که قیمت و نحوه تأمین مواد اولیه فولادسازان برای بلندمدت الگویی ثابت و مشخص به خود بگیرد و از دیگر سو روند اعطای مجوز تولید فولاد و گندله به معدن متوقف شده و طرح‌های توسعه فولادی در دل فولادسازان تعریف شود. دولت می‌تواند بدون دخالت مستقیم در زنجیره و صرفاً با کنترل مجوزها و عوارض صادراتی، ثبات را به این صنعت باز گرداند.

مصطفی مصری‌پور - تحلیل‌گر اقتصادی