اندیشه اولیه ایجاد فروشگاههای بزرگ توسط بازرگان فرانسوی “آریستید بوسکیو” در سال ۱۸۵۲ با تاسیس فروشگاهی به نام “بن مارشه” برای فروش اجناس خرازی و پارچه تحقق یافت و این فروشگاه کوچک اساس فروشگاههای بزرگ شد. سپس این روند در کشورهای دیگر ادامه یافت. آمریکا اولین کشوری بود که به تقلید از فرانسه، فروشگاه “استوراتStewart” را در نیویورک تاسیس کرد. سال ۱۹۲۰ زمان پیدایش و شکل‌گیری فروشگاههای زنجیره‌ای به نحوی بود که هم‌اکنون می‌شناسیم. این فروشگاه‌ها برای اولین بار در آلمان تاسیس شد. در سال ۱۹۶۲ سام والتون اولین فروشگاه “وال مارت Walmart” را افتتاح کرد.
صنعت خردهفروشی در قالب فروشگاههای زنجیره‌ای از جمله مهم‌ترین صنایع تاثیرگذار بر زنجیره تامین هر شرکت صنعتی و تولیدی به‌ویژه در حوزه کالاهای مصرفی است و از جمله مهم‌ترین ویژگی‌های محیط کنونی این صنعت اشتغال‌زایی و مضافا رقابت فزاینده‌ای است که هر روز با پیدایش و توسعه رقبای جدید در این صنعت مشاهده می‌شود. صنعت خردهفروشی از بخش‌های مهم اقتصاد ملی هر کشور محسوب شده و پلی میان عرضه‌‌کنندگان و تقاضاکنندگان کالاها و خدمات است که نقش اساسی در تعیین قیمت کالاها و خدمات ایفا می‌کند. این صنعت وابستگی عمیقی به متغیرهای اقتصاد کلان دارد و بسیار متأثر از این متغیرهاست.
بدون شک صنعت خردهفروشی در معرض تغییری شگرف قرار دارد و بازیگران جدیدی در حال ورود به این صنعت هستند که با استفاده از فناوری‌های ارتباطی نوین هوش مصنوعی (AI) و اینترنت اشیا (IoT) ) در پی تسخیر سهم بیشتری از بازار هستند و رقابتی به مراتب شدیدتر از قبل در حال ظهور است. همزمان با پیشرفت فناوری ارتباطات در جهان و فراگیر شدن آن بین اقشار مختلف جوامع، طیفی از کسب‌وکارهای آنلاین پا به عرصه گذاشته‌اند.
برآورد بازار جهانی صنعت خردهفروشی
موسسه eMarketer در چشم‌انداز صنعت خردهفروشی جهان، برآورد کرده‌است که تا پایان سال ۲۰۲۱ فروش کل این صنعت در سطح جهانی از ۲۸ هزار میلیارد دلار بگذرد و نسبت به سال ۲۰۱۶،بالغ بر ۶ هزار میلیارد دلار افزایش یابد.ارزش بازار خرده فروشی جهان در سال ۲۰۲۰ بالغ بر ۲۳ تریلیون دلار بوده‌است و تا سال ۲۰۲۶ رشد ۳ درصدی خواهد داشت. همچنین، پیشبینی می‌کند که سهم فروش آنلاین نیز از خردهفروشی کل در حال افزایش باشد. با افزایش ضریب نفوذ اینترنت و بهبود زیرساخت‌های ارتباطی و گسترش پرداخت‌های دیجیتالی پیشبینی می‌شود فروش آنلاین در پایان سال ۲۰۲۱ به ۴.۴۷۹ هزار میلیارد دلار برسد، در حالی این رقم در سال ۲۰۱۶، بالغ بر ۱.۸۵۹ هزار میلیارد دلاربود.
با شروع سیاست‌های قرنطینه در نتیجه پاندمی کرونا، خرید آنلاین با یک جهش بزرگ همراه بود و از سال ۲۰۲۰ شاهد یک رشد بسیار بزرگ در صنعت فروش آنلاین بودیم و این بخش ۲۵ درصد افزایش در سهم بازار را شاهد بود.هرچند فروش آنلاین در میان جوانان، کودکان، نوجوانان و حتی بزرگسالان در حال پیدا کردن جایگاه خود است و به سرعت پیشرفت می‌کند، اما همچنان خردهفروشی فیزیکی جایگاه سنتی خود را دارد و سهم خرده فروشی آنلاین در حدود کمتر از ۱۵ درصد کل بازار می‌باشد. گسترش خرید آنلاین در زمان کرونا باعث افزایش ارزش بازار شرکت‌های خردهفروشی آنلاین شده‌است.
برآورد بازار خردهفروشی ایران
صنعت خردهفروشی ایران هنوز از لحاظ به‌روز بودن و همگام شدن با استانداردهای جهانی با مشکل روبه‌رو است. در اقتصاد جهانی یکی از شاخص‌های توسعه‌یافتگی، میزان مدرن شدن صنعت خردهفروشی مانند توسعه فروشگاههای زنجیره‌ای و فروشگاههای آنلاین و مجتمع‌های تجاری است، در حالی‌که بقالی‌های سنتی ما هزینه‌های سربار زیادی را به اقتصاد کشور تحمیل می‌کنند، زیرا هر کدام از آنها یک مجموعه انفرادی با هزینه‌های بالا هستند که هزینه‌های آنها باید توسط خریدار تامین شود.در مورد برآورد چشم انداز صنعت خرده فروشی ایران باید گفت که ایران همچنان یکی از گسترده‌ترین و غیر نظام‌مندترین بازارهای خردهفروشی را خواهد داشت، بازاری که فروشگاههای زنجیره‌ای در آن همچنان نوپا محسوب می‌شوند و گستردگی و اعتماد به مغازه‌های کوچک محلی همچنان بسیار بالاست.
به نظر می‌رسد در سال‌های آتی به طور متوسط همچنان شاهد گسترش شبکه فروشگاههای زنجیره‌ای و کاهش سهم فروشگاههای کوچک باشیم. در صورت احیای برجام، شاهد حضور برندهای جهانی این حوزه در ایران خواهیم بود.پیشبینی می‌شود در سال‌های آتی همچنان رقابت فروش کالاهای سوپر مارکتی به‌صورت آنلاین، میان “اسنپ مارکت” که خود را به پشتوانه شبکه بزرگ توزیع و مشتریان اسنپ و همچنین زنجیره تامین “هایپر استار” مطرح کرده‌است، اُکالاOkala که از پشتیبانی همه‌جانبه “افق کوروش” و گروه صنعتی گلرنگ بهره می‌برد و “دیجی‌کالا” که سعی کرده با استفاده از برند و ادغام با استارتاپ “روکولند” مزیت رقابتی برای خود دست‌و‌پا کند، در جریان باشد.
این بازار هرچند از نظر پتانسیل‌های موجود در آن به شدت جذاب می‌باشد اما انتظار می‌رود با توجه به حاشیه سود پایین و هزینه‌های بالا، چالش‌ها گسترده‌ای را فعلا برای شرکت‌ها تا زمان به سود رسیدن در پیش داشته‌باشد. و هرچند افزایش فروش در شرکت‌های فوق مشهود خواهد بود اما انتظار جهش سودسازی کمی دور از انتظار است.برآورد می‌شود در حوزه فروشگاههای زنجیره‌ای فیزیکی تا پایان سال ۱۴۰۰ بیشترین میزان فروش متعلق به افق کوروش به عنوان بزرگترین فروشگاه زنجیره‌ای کشور باشد و این رقم که در سال ۱۳۹۹ حدود ۱۵ هزار میلیاردتومان بوده، به ۲۰ هزار میلیاردتومان برسد.
اشتغال‌زایی ۱۶ میلیون نفری سالانه فروشگاههای زنجیره‌ای در جهان
یکی از جنبه‌های مثبت راه‌اندازی فروشگاههای زنجیره‌ای، تاثیر آن بر اشتغال‌زایی است. از آنجایی که امروزه در هر محله و خیابانی یک فروشگاه زنجیره‌ای ایجاد شده، بسیاری از افراد تصور می‌کنند این فروشگاه‌ها آثار مخربی بر روی مغازه‌های کوچک دارد و باعث نابودی برخی از کسب‌و‌کارها می‌شود، در صورتی‌که اینگونه نیست. در ابتدای امر تصور غالب اینست که تأسیس فروشگاههای زنجیره‌ای باعث نابودی بسیاری از مشاغل محلی می‌شود، در حالی‌که تحقیقات بازار ثابت کرده‌است که روند اینگونه نبوده‌است.در واقع یکی از بزرگترین مزایای فروشگاههای زنجیره‌ای در شهرها به وجود آوردن فرصت‌های شغلی متنوع و متعددی است.
در اصل فرصت‌های شغلی موجود در یک فروشگاه زنجیره‌ای طیف وسیعی از نیازهای افراد برای کارها را پوشش خواهد داد و به همین دلیل تأثیر فروشگاههای زنجیره‌ای بر اشتغال‌زایی غیرقابل انکار خواهد بود. یکی از مهم‌ترین موارد تأثیر فروشگاههای زنجیره‌ای بر اشتغال‌زایی که غیرقابل انکار است ایجاد ۱۶ میلیون فرصت شغلی در سال به صورت مستقیم و غیرمستقیم در جهان است. در کشورهای عضو اتحادیه اروپایی و ترکیه به ازای هر ۵۰۰۰نفر یک شعبه فروشگاه زنجیره‌ای وجود دارد.همچنین انواع موقعیت‌های شغلی برای افراد در خود فروشگاههای زنجیره‌ای وجود دارد که شامل موارد زیر می‌شود؛ ۱- طراحی و ساخت فروشگاه زنجیره‌ای، ۲- فرصت‌های شغلی مربوط به تجارت آنلاین و IT، ۳- بخش لبنی و پروتئینی، ۴- میوه و سبزیجات، ۵-تدارکات،۶-صندوق‌داری، ۷- حفاظت و امنیت، ۸-بخش حسابداری، ۹- متخصص منابع انسانی/ مدیر آموزش نیرو، ۶- مشاوران زیبایی و …
در فروشگاههای زنجیره‌ای، نیروهای زیادی برای بخش نظافت، بازاریابی، بخش تماس با مشتریان، پیک‌های موتوری، راهنمایان مشتری، افرادی برای جمع‌آوری سبدهای خرید از فروشگاه، افرادی که محصولات در قفسه قرار می‌دهند، مدیر فروشگاه، منشی در بخش اداری، کارمندان اداری و … مورد نیاز است.در واقع با توجه به این موقعیت‌های شغلی، تأثیر فروشگاههای زنجیره‌ای بر اشتغال‌زایی را در یک زمینه خاص و برای یک تخصص نمی‌توان محدود کرد. همچنین به دلیل خرید فروشگاههای زنجیره‌ای در حجم زیاد از برندها، کارخانجات صنایع غذایی و فرآوری داخلی، کشاورزان و دامداران بومی است که این امر به تولید ملی و داخلی کمک زیادی خواهد کرد و باعث می‌شود افراد زیادی به‌صورت غیرمستقیم هم مشغول به‌کار شوند.
فروشگاههای زنجیره‌ای و اشتغال‌زایی در ایران
بر اساس آمار منتشر شده توسط وزارت صنعت، معدن و تجارت، درخواست مجوز برای فعالیت واحدهای صنفی هرساله روند مثبتی داشته‌است. با توجه به آخرین آمار استخراج شده از نماگر آماری اتاق اصناف کشور، از مجموع حدود ۲ میلیون و ۶۰۰ هزار واحد صنفی داری مجوز در کشور، تعداد کل شاغلین (به ازای هر پروانه کسب ۲.۵ نفر) حدود ۶ میلیون و ۳۰۰ هزار نفر برآورد شده‌است.با توجه به نتایج آمارگیری نیروی کار در کشور می‌بینیم که در سال‌های اخیر به خاطر شرایط اقتصادی کشور که با تحریم و تورم همراه با رکود مواجه بوده، حتی اشتغال‌زایی با روند منفی روبه‌رو بوده، اما برعکس، بخش خردهفروشی کشور با رشد مثبت همراه بوده و این بخش از اقتصاد بدون درنظرگرفتن شرایط اقتصادی کشور، حتی در زمان رکود هم روندی مثبت را طی کرده‌است.
در این میان، درخواست برای ایجاد فروشگاههای بزرگ و زنجیره‌ای در کشور با رشدی کُند همراه بوده‌است و تنها ۱۰ درصد از بخش توزیع کشور در اختیار این فروشگاه‌هاست و پیشبینی می‌شود تا پایان سال ۱۴۰۰، سهم فروشگاههای زنجیره‌ای از بازار خردهفروشی کشور به ۲۵ تا ۴۰ درصد برسد.این درحالی‌است که سهم فروشگاههای زنجیره‌ای و بزرگ در بخش خردهفروشی جهان در حدود ۵۰ درصد و در کشورهای توسعه‌‌یافته ۸۰ درصد است.فروشگاههای زنجیره‌ای با حمایت از تولیدات داخلی می‌توانند رونق اقتصادی و افزایش اشتغال‌زایی را برای کشور به ارمغان بیاورند.
هرچند، حدود ۴۰۰ شعبه فروشگاههای زنجیره‌ای با سرمایه‌گذاری خارجی شکل گرفته، ولی بیش از ۹۰ درصد کالاهایی که در فروشگاههای زنجیره‌ای عرضه می‌شود، کالای تولید داخل و ایرانی است. در واقع تاکنون فروشگاههای زنجیره‌ای کشور در بحث حمایت از تولیدات داخلی و اشتغال‌زایی پایدار مستقیم و غیر مستقیم کمک شایانی به تحقق سیاست‌های اقتصاد مقاومتی کرده‌اند.
«امیرخسرو فخریان» رئیس اتحادیه فروشگاههای زنجیره‌ای نقش توسعه فروشگاههای زنجیره‌ای در رشد اشتغال‌زایی کشور را مهم ارزیابی می‌کند. به باور وی، افزایش سهم فروشگاههای زنجیره‌ای می‌تواند اقتصاد کشور را از رکود خارج کند. به گفته فخریان، بیش از ۶۰ برند از اتحادیه فروشگاههای زنجیره‌ای مجوز گرفته و در بازار فعال هستند.«منصور عالی پور» نایب رییس اتحادیه کشوری فروشگاههای زنجیره‌ای نیز در این خصوص معتقد است: تجربیات کشورهای موفق نشان داده فروشگاههای زنجیره‌ای ضمن اشتغال‌زایی بالا و ارائه خدمات مناسب از شفافیت در عملکرد نیز برخوردار هستند و در همین رابطه برای حمایت از کسب و کارهای خرد، مدت‌هاست در اتحادیه بحث توسعه فروشگاه‌ها در قالب قرارداد فرانچایز دنبال می‌شود که ضمن به روز شدن امکان رونق کسب و کار مهیا خواهد بود.
بر اساس اطلاعات موجود در سایت افق کوروش، این برند در سال ۱۳۹۹ رتبه ۴۰ را در بین ۵۰۰ شرکت برتر ایران کسب کرده‌است و در همین سال بیش‌از ۲۰۰۰ شعبه در ۳۱ استان و بیش از ۱۵ هزار کارمند داشت. افق کوروش در سال ۱۴۰۰ در میان شرکت‌های برتر ایران رتبه ۳۵ را به‌دست آورده و تعداد شعب این فروشگاه زنجیره‌ای به بیش از ۳۰۰۰ شعبه در ۴۶۰ شهر با ۲۰ هزار کارمند رسیده‌است. یکی از مهم‌ترین اقدامات صورت‌گرفته در فروشگاههای زنجیره‌ای افق کوروش، تحقق هدف اشتغال‌زایی و کارآفرینی گسترده در سراسر کشور است.«وحید کامیاب»، معاون منابع انسانی افق کوروش نیز معتقد است که این برند، سهم بزرگی در ایجاد اشتغال مستقیم و غیرمستقیم در کشور ایجاد کرده‌است.سجاد نصرالهی معاونت اجرایی فروشگاههای زنجیره‌ای افق کوروش در منطقه شمال غرب کشور نیز معتقد است که این شرکت فضای مناسبی جهت اشتغال‌زایی برای جوانان فراهم نموده‌است.