منتقدان می گویند وزارت صمت، به جاده مخصوص اختیار عمل عطا کرده است و آن نظارتی که باید، در دولت های مختلف، بر روی خودروسازان اعمال نشده است.با این همه سید رضا فاطمی وزیر جدید صمت که بازار نه چندان به سامان خودرو را از دولت‌های پیشین به ارث برده است، اعلام کرد که تولید خودرو از ۱ میلیون دستگاه  در سال جاری به ۱ میلیون و ۶۰۰ هزار دستگاه در سال ۱۴۰۱ خواهد رسید.

با توجه اینکه، به گفته کارشناسان کشور برای حفظ تعادل عرضه و تقاضا در بازار خودرو،کشور، سالانه به ۲ میلیون خودرو جدید نیازمند است، چنین افزایش تولیدی خواهد توانست تا حد زیادی تعادل را به بازار برگرداند، وزیر جدید صمت همچنین ابراز امیدواری کرد که میزان تولید تا سال ۱۴۰۳ به ۳ میلیون دستگاه افزایش یابد.از صحبت های مقامات جدید وزارت صمت، اینگونه استنباط می شود که آنها قصد ندارند خودمختاری جاده مخصوص را تمدید کنند و در تلاش خواهند بود که نظارت بر خودروسازی به قصد افزایش کیفیت و تزریق رقابت به بازار را، افزایش دهند. باید دید که در پایان سال کیفیت خروجی این تلاشها در چه سطحی خواهد بود.

خودروسازی کشور در آینه اسناد رسمی

بررسی اسناد رسمی برای فهم وضعیت موجود بازار خودرو، می تواند کمک کننده باشد.گروه صنعتی ایران خودرو به عنوان بزرگ ترین تولید کننده خودرو در کشور، صورت عملکرد ۶ ماهه اول سال ۱۴۰۰ را در سامانه اطلاع رسانی سازمان بورس و اوراق بهادار منتشر کرده است.آنچه که بیش از همه در این اطلاعیه جلب توجه می کند، دوبرابر شدن درآمد فروش شرکت است.بر اساس صورت های مالی رسمی این بنگاه اقتصادی ( منتشره در کدال) فروش ایران خودرو در نیم سال اول ۱۳۹۹ رقم ۱۳ هزار و ۲۳۵ میلیارد و ۹۲۶ میلیون تومان است.

این رقم اما در دوره زمانی ۶ ماهه اول سال ۱۴۰۰، دو برابر شده است و به عدد ۲۶هزار و ۳۳۳ میلیارد تومان رسیده است.به زبان ساده تر، ایران خودرو در نیمه اول سال جاری ۲۶ هزار میلیارد تومان ماشین فروخته است، در حالی که در بازه زمانی مشابه در سال قبل، این عدد حدود ۱۳ هزار میلیارد تومان بوده است.با وجود افزایش ۱۰۰ درصدی رقم فروش این شرکت، میزان تولید اما، تفاوت چندانی با سال قبل ندارد.

بر اساس صورت های مالی این شرکت (گزارش تولید و فروش، صورت وضعیت ماهانه) ایران خودرو در ۶ ماه اول سال جاری ۱۹۱ هزار و ۶۷۶ عدد خودرو از انواع خودروهای تولیدی این شرکت را در بازار داخلی فروخته است.میزان فروش خودروهای این شرکت در بازه زمانی مشابه سال قبل۱۸۸هزار و ۴۷۳ دستگاه خودرو است. این بدین معنی است که جهش تولید به آن میزان نبوده است. در واقع علی رغم افزایش ۱۰۰ درصدی درآمد فروش، میزان تولید، تنها کمتر از ۳ درصد افزایش یافته است.بر طبق این سند، شرکت مزبور، از گروه خودرویی پژوها در ۶ ماهه اول سال جاری ۱۳۲ هزار و ۳۷۵ دستگاه انواع پژو ۲۰۶، ۴۰۵،… فروخته است.ایران خودرو در  نیمه اول سال قبل تعداد ۱۴۵ هزار و ۲۳ عدد پژو فروخت.

بر این اساس فروش پژوهای این شرکت در نیمه اول سال جاری نسبت به بازه زمانی مشابه در سال قبل به میزان ۱۲ هزار و ۶۴۸ دستگاه کاهش یافت.با وجود کاهش چشمگیر ۱۲ هزار عددی در فروش انواع پژو، مبلغ فروش این مقدار ماشین نه تنها کاهش نیافت بلکه افزایش هم داشت.در سایه افزایش قابل توجه قیمت خودرو، در آمد فروش ایران خودرو از حدود ۱۳۲ هزار ماشین پژوی که در ۶ ماه اول سال ۱۴۰۰ فروخت بالغ بر ۱۶ هزار میلیارد تومان شد.

اما در نیمه اول سال قبل که ایران خودرو حدود  145 هزار پژو فروخت، قیمت کل این پژوها در حدود ۹ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان بود. ایران خودرو در سال جاری تقریباً به اندازه سال قبل ماشین تولید کرد ( با یک تفاوت چند درصدی) اما درآمدش از فروش خودروها ۱۰۰ درصد افزایش یافت.خودروسازان جاده مخصوص، مدعی هستند که دلیل این افزایش قیمت، افزایش نرخ مواد اولیه و بهای تمام شده محصول است. اما سوال بنیادین این است که آیا بهای تمام شده و قیمت مواد اولیه محصولات این شرکت، واقعاً ۱۰۰ درصد افزایش داشته است ؟

با توجه به این حقیقت که شرکت‌های زیرمجموعه دو خودروساز بزرگ، حضور پررنگی در لیست دریافت کنندگان ارز دولتی (۴۲۰۰)  منتشره از سوی بانک مرکزی دارند و مواد اولیه و تجهیزات مورد نیاز خود را با همان دلار ۴۲۰۰ تومانی وارد می کنند، احتمالاً نوسانات ارزی تاثیر مستقیم چندان زیادی بر بهای تمام شده محصولات این شرکت و دیگر خودروساز بزرگ کشور نداشته است.محصولات خریداری شده از پتروشیمی ها و ذوب آهن نیز با تعرفه رسمی دولتی به این دو خودروساز تحویل داده شده است.این سوالات و ابهامات، انتقادات گسترده ای را از سوی تحلیلگران بازار و تعدادی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی در پی داشته است.

با این همه این دو تولید کننده، منتقدان را به نگاه غیر کارشناسی متهم می کنند. دو خودروساز کشور به حق در بیانیه های رسمی اظهار می کنند که قیمت مواد اولیه افزایش یافته و از این رو این دو شرکت از شورای رقابت، تقاضای افزایش قیمت محصولات خود را داشته اند. اما در واقع نقد جاری به این دو شرکت و ایدرو ( سازمان دولتی ناظر بر خودروسازی در کشور) این است که افزایش قیمت مواد اولیه مورد استفاده در ساخت خودرو آنقدر نبوده که افزایش قیمت تقریباً دوبرابری و یا حتی بیشتر محصولات خودرویی کشور را توجیه کند.

با توجه به این مسئله که مدت زیادی از روی کار آمدن دولت جدید نمی گذرد و هر نوع تغییر بنیادین در بازار خودرو نیازمند مدت زمانی بالغ بر یک سال است، همگان منتظر هستند تا نتیجه سیاست‌های جدید را در بازار خودرو به عینه ببینند، همچنین مدیریت دو خودروساز بزرگ کشور به تازگی در حال تغییر و تحول است و مدیران ارشد و معاونین کلیدی در روزهای اخیر در حال معارفه بوده اند.