دلایل ناکارآمدی‌ها، تحریم یا سوء مدیریت؟

 در هفته گذشته، وزرای کابینه سیزدهم بجز وزیر آموزش و پرورش از مجلس رای اعتماد گرفتند و کار دولت جدید آغاز شد.در حال حاضر یکی از چالش‌های مهم دولت سیزدهم، شناسایی درست و دقیق مهمترین عوامل ناکارآمدی قوه مجریه در بخش‌های مختلف است.طبیعی است که شناسایی دقیق علل ناکارآمدی‌ها در حوزه‌های مختلف بخشی از راه حل رفع چالش‎ها و ناکارآمدی‌های موجود است.

در سال‌های اخیر نیز دوگانه تحریم و سوء مدیریت همواره به عنوان دلایل اصلی ناکارآمدی‌ها مطرح شده است که البته برخی از کارشناسان و حتی مسئولان مثل وزیر صمت جدید، با رد عامل تحریم‌ها، تاثیر آن را در مشکلات و ناکارآمدی‌های موجود کشور بسیار ناچیز ارزیابی می‌کنند.سیدرضا فاطمی امین در اولین گفتگوی تلویزیونی خود، با بیان اینکه معتقد است، تحریم‌ها کمترین تاثیر را در مشکلات موجود کشور داشته، قول داد، هیچگاه از زبان وی نخواهید شنید که علت یک مشکل و ناکارآمدی در حوزه ماموریتش به تحریم‌ها برمی‌گردد.

آسیب‌شناسی صنعت خودرو

اگرچه رئیس جمهور و دولتمردان سابق، ریشه عمده مصائب و مشکلات کشور را ناشی از تحریم‌ها معرفی می‌کردند، اما بررسی موارد مختلف به خوبی نشان می‌دهد، سوء مدیریت، نقش اول و پررنگی را در ناکارآمدی‌های دولت در بسیاری از حوزه‌ها همچون صنعت خودرو داشته که می‌توان برای آن نمونه‌های زیادی را مثال زد.البته نگارنده گزارش معتقد است، تحریم‌ها تاثیر منفی خود را بر صنعت خودرو داشته و بدون شک رفع تحریم‌ها می‎تواند روند توسعه صنعت خودروی کشور را تسهیل و تسریع کند اما این موضوع و عامل در حدی نیست که از یک طرف بتواند مانع توسعه و افزایش بهره‌‍وری در این صنعت شود و از طرف دیگر باعث ‌شود نقش مدیریت ناکارآمد در آن نادیده گرفته شود.

در گزارش‌های قبلی با محوریت آسیب‌شناسی صنعت خودرو، مدیریت ناکارآمد به عنوان یکی از دلایل زیان عظیم دو شرکت خودروساز بزرگ کشور، تشریح و اثبات شد و هم‌اکنون در راستای کمک هرچه بیشتر به دولت سیزدهم به صورت عام و وزیر صمت جدید به صورت خاص، تلاش می‌شود این گزارش‌ها با قدرت و جزئیات بیشتری، تهیه و منتشر شود.از آنجا که فاطمی امین به عنوان سکاندار جدید وزارت صمت، قول بزرگی را در ارتقاء و ساماندهی صنعت خودرو به مردم کشورمان داده و خاطرنشان کرده تا سه سال اینده و با تولید سالیانه سه میلیون خودرو، این صنعت افتخار کشور خواهد بود، بدون شک اطلاع از وضع صنعت خودرو و مسائل و مشکلات پشت پرده، می‌تواند کمک شایانی به وی و همکارانش در رفع هرچه سریعتر مشکلات و آسیب‌های این صنعت مهم بکند.

آسیب‌شناسی شرکت ایران خودرو دیزل

در گزارش پیش‌رو، قصد داریم شرکت ایران خودرو دیزل را به عنوان بزرگترین شرکت تولید خودروهای تجاری کشور مورد بررسی قرار دهیم.تولید برخی خودروها به دلیل نوع کاربری و نقش استراتژیکی که درتوسعه زیرساخت‌های کشور دارند از اهمیت بالاتری برخوردار است، بخصوص برای ایران که به دلیل شرایط سیاسی خاص و موقعیت سوق الجیشی منطقه‌ای، ضروری است در تولید خودروهای تجاری بیش از تولید خودروهای سواری از استقلال در طراحی و تولید برخوردار باشد.

بدون شک تولید خودروهای تجاری یکی از مهمترین و اصلی‌ترین صنایع پیشرانی است که دولت‌ها بایستی برای توسعه آن برنامه‌ریزی ویژه و مشخصی داشته باشند.به همین منظور دولت دوازدهم در ابتدای شروع به کار خود برای جایگزینی ۲۰۷ هزار خودروی تجاری فرسوده پروژه‌ای را کلید زد که تامین هزینه آن به راحتی از محل صرفه‌جویی درمصرف سوخت، قابل تامین بود.از آنجایی که مانند همه تصمیمات دولت دوازدهم، اجرایی شدن این طرح نیز به ادامه برجام گره زده شد لذا با خروج آمریکایی‌ها از آن و وقوع شرایط تحریم عملا اجرای این پروژه منتفی گردید.درچنین شرایطی شرکت‌های تجاری‌ساز به دلیل آنکه اغلب وارد کننده (CKD) و مونتاژکار هستند دچار افت شدید تولید شدند.

ایران خودرو دیزل و تحریم

اما برای برخی شرکت‌های خودروساز تجاری مانند ایران خودرو دیزل به دلیل برخورداری از خودروهایی با عمق بالای ساخت داخل و همچنین دراختیار داشتن توان کارشناسی، امکانات و تجهیزات مناسب، به علاوه یک زنجیره تامین مستقل و قوی، شرایط به گونه‌ای فراهم بود که بتواند بدون اتکاء به شرکای خارجی و هراس از محدودیت‌های تحریم، به وظیفه خود در توسعه زیرساخت حمل و نقل شهری و جاده ای در هر دو حوزه باری و مسافری، عمل کند.

بر این اساس درسال ۹۷ و ۹۸ با توجه به شدت تحریم‌های دور دوم و برای پر نمودن خلاء کمبود خودروهای تجاری در کشور، استراتژی توسعه محصولات داخلی در شرکت ایران خودرو دیزل تدوین شد.بروز کردن استانداردهای زیست محیطی کامیون واگن هود، تعمیق ساخت داخل مینی بوس و کامیونت هیوندایی، علاوه بر تولید انبوه‌ نوعی اتوبوس شهری، از جمله برنامه‌های مندرج در طرح توسعه ایران خودرو دیزل بود.مدیران عامل قبلی ایران خودرو دیزل یعنی آقایان یونسیان و زالی نیز بر اساس همین استراتژی حرکت کردند که نماد آن، داخلی‌سازی مینی بوس در دوره یونسیان و نهائی نمودن فرآیند داخلی‌سازی اتوبوس در دوره زالی بود.علاوه بر آن، توسعه بخشی از قوای محرکه واگن هود نیز درهمین دوران محقق شد.

شکست تحریم‌ها با مدیران و نیروهای متخصص

در راستای همین اقدامات، ظاهرا در سال ۹۸ و ۶ ماهه ابتدایی سال ۹۹، نقدینگی قابل توجهی در راستای تامین مواد اولیه و قطعات به ویژه قوای محرکه توزیع گردیده و شرایط ایران خودرو دیزل را برای تحقق یک برنامه تولید جهش یافته، مهیا ساخته است.یکی از مهمترین اتفاقاتی که در آن زمان در ایران خودرو دیزل رخ داد، راه‌اندازی خط تولید اتوبوس پس از ۸ سال توقف بود که با رونمایی از اتوبوس شهری آتروس محقق شد که قطعا حاصل زحمات و پیگیری‌های مهندسین و مدیران با تجربه این شرکت بزرگ تجاری کشور بوده است.

در شروع سال ۹۹ وضعیت در ایران خودرو دیزل به گونه‌ای پیش رفت که نوید تکرار روزهای درخشان تولید در اواخر دهه ۷۰ شمسی را می‌داد.نکته قابل توجه در این رابطه این بود که همه این موفقیت‌ها و دستاوردها در شرایط تحریم و خروج مهمترین شرکای تجاری این شرکت یعنی بنز و هیوندایی رخ داد و این یعنی حتی علیرغم وجود تحریم‌ها، اگر دارای مدیریت قوی و مناسب باشیم و بر داشته‌های داخلی از جمله نیروی انسانی متخصص و کارآمد تکیه کنیم، کسب موفقیت‌های چشمگیر، چندان دور از دسترس نخواهد بود.

شوک مدیرعامل ایران خودرو به ایران خودرو دیزل

مدیر عامل شرکت ایران خودرو در آبان‌ماه سال ۹۹ و در شرایطی که ایران خودرو دیزل در شرایط مطلوب توسعه‌ای و در مسیر پیشرفت قرار داشته، به ناگاه تصمیمی گرفت که همه فعالان صنعت خودرو، کارشناسان و کارمندان این شرکت را شوکه کرد، برکناری مدیرعاملی که کارنامه موفقی از خود بجای گذاشته بود.البته برخی از فعالان صنعت خودرو، این موضوع را یکی از عارضه‌های مدیریتی در ایران خودرو می‌دانند و معتقدند در این شرکت از مدیران کارآمد، حمایت و استقبال چندانی نمی‌شود و به راحتی و با یک اشاره از بالا، یک مدیر توصیه‌ای جایگزین مدیری موفق می‌شود، موضوعی که می‌طلبد، دولت سیزدهم به صورت عام و وزیر صنعت به صورت خاص ورودی جدی به آن داشته باشد.

دستاوردهای مدیران قبلی در دوران مدیر فعلی

عملکرد درخشان دو سه سال اخیر مدیران سابق ایران خودرو دیزل، تاثیر خودر را در سال ۹۹ نشان داد و باعث شد این سال مالی برای شرکت یکی از سال‌های همراه با موفقیت باشد، در حدی که این شرکت پس از سال‌ها موفق شد سود عملیاتی کسب کند.البته در مجموع ۶۰۰ میلیارد تومان زیان به زیان انباشته این شرکت افزوده شد که به اعتقاد کارشناسان و فعالان این شرکت اگر تغییرات مدیریتی غیرمنطقی و نادرست در این شرکت رخ نداده بود، قطعا این زیان نیز قابل پوشش بود.

البته مدیرعامل فعلی تلاش کرده این موفقیت را به نام خود ثبت کند اما تقریبا اکثر کارشناسان و فعالان صنعت خودرو که اشراف قابل قبولی بر این شرکت دارند و حتی مدیران سابق و برخی مدیران فعلی این شرکت نیز به این موضوع اذعان دارند که کسب سود عملیاتی ماحصل فعالیت مدیران قبلی این شرکت بوده و مدیر فعلی نقش در آن نداشته است.

 در رابطه با مدیرعامل ایران خودرو دیزل چه می‌گویند؟

پرسنل ایران خودرو دیزل ، مدیرعامل فعلی این شرکت را مدیری هزینه‌ساز می‌دانند و نسبت به ریخت و پاش‌های وی که از ابتدای حضورش در ایران خودرو دیزل آغاز شده انتقادهای زیادی دارند.آنها از هزینه‌های میلیاردی برای تغییر دکوراسیون، تامین هدایای ویژه برای اشخاص خاص، هتل و رستوران گردی‌های پرهزینه در قالب ماموریت‌های گروهی که هیچ تاثیری در بهبود عملکرد شرکت ندارند، گلایه‌های زیادی را مطرح کرده‌اند.

البته به اعتقاد نگارنده گزارش، هیچکدام از این موارد به اندازه افت تولید در مقایسه با برنامه و ظرفیت‌های موجود که در زمان حضور مدیر عامل فعلی رخ داد، اهمیت چندانی ندارد، بعنوان مثال این شرکت در ۴ ماه پایانی سال گذشته نسبت به تحقق برنامه‌های از پیش تعیین شده خود به ویژه در تولید کامیون‌های ۱۸ تن و اتوبوس دچار تاخیر قابل توجهی شد.طبق گزارش‌های رسیده، در حال حاضر نیز بعضی از خطوط تولید این شرکت به دلیل کسری قطعاتی که روند تامین آنها به درستی پیش‌بینی نشده، متوقف شده است.

 افزایش سرمایه و تخلفات پشت پرده؟

یکی دیگر ازاقدامات رخ داده درسال مالی گذشته، افزایش سرمایه این شرکت بورسی است، اقدامی که سهامداران ازسال ۹۵ منتظر آن بودند.البته به اعتقاد فعالان و پرسنل این شرکت، این موضوع نیز به برنامه‌ها، عملکرد و اقدامات مدیرعامل فعلی ارتباطی نداشته و مقدمات این اقدام مهم نیز توسط مدیران قبلی این شرکت انجام شده و در واقع مدیرعامل فعلی این شرکت بر سفره آماده نشسته است.البته پیرو انتشار پیش خبر “در ایران خودرو دیزل چه خبر است؟”، اطلاعاتی در رابطه با تخلفاتی قابل توجه که در زمان افزایش سرمایه شرکت مذکور رخ داده، برای این رسانه ارسال شده است که شنیده شده، کارشناسان دستگاه‌های مسئول در حال پیگیری و بررسی آن هستند و به همین دلیل فعلا در این گزارش به آن نمی‌پردازیم اما حتما در آینده نزدیک، اطلاعات تکمیلی در این رابطه منتشر خواهد شد.

خودزنی مدیرعامل ایران خودرو دیزل

یکی از مهمترین امتیازهای ایران خودرو دیزل برخورداری از نیروی انسانی با تجربه، متخصص و توانمند است که بسیاری از موفقیت‌ها و دستاوردهای این شرکت نیز، حاصل تلاش این افراد بوده است اما در دوره مدیریت فعلی، این مهم، که می‌تواند مزیت رقابتی این شرکت نسبت به سایر شرکت‌های مشابه باشد، نادیده گرفته شده است در حدی که می‌توان از آن به عنوان یکی از مشکلات شرکت مذکور نام برد.

به عنوان مثال، علیرغم آنکه اغلب پروژه‌های توسعه‌ای در ایران خودرو دیزل توسط مدیران و کارشناسان قدیمی و کاربلد این شرکت اجرا و هدایت می‌شود اما متاسفانه به دلیل حذف برخی از کارشناسان و مدیران با تجربه این شرکت توسط مدیرعامل فعلی، هم اکنون سرنوشت برخی پروژه‌های توسعه محصول مطابق برنامه مورد نظر پیش نرفته و با تاخیر مواجه شده است.به هر حال اصول شرکت‌داری بویژه در شرکت‌های تخصصی ایجاب می‌کند که هرگونه تغییرات در رده مدیریتی با تاکید بر تجارب رسوب کرده سازمان و نیروهای داخلی باشد.اما این در حالی است که تنها در مدت ۸ ماه تغییرات مدیریت زیادی در بدنه این شرکت بزرگ رخ داده که در همه آنها، افراد تازه وارد و حتی فاقد تجربه مرتبط در تولید خودروهای سنگین، جایگزین افراد توانمند و با تجربه‌ای شدند که برای هر شرکتی حکم گنج را دارند.در واقع می‌توان گفت، این اقدام، نوعی خودزنی برای یک شرکت بزرگ محسوب می‌شود.

برکناری مدیرعامل شرکت چرخشگر به جرم موفق بودن

برای ذکر مثالی در این رابطه و نمونه دیگری از سوء مدیریت در شرکت ایران خودرو دیزل می‌توان به برکناری مدیرعامل موفق شرکت چرخشگر از شرکت‌های زیر مجموعه این شرکت اشاره کرد که به اعتقاد پرسنل شرکت مذکور، تیر خلاص مدیریت ناکارآمد بر ساختار توسعه این شرکت دولتی بوده است.

برکناری مدیرعامل چرخشگر در حالی اتفاق افتاد که وی مدیریت و عملکردی قابل قبول همچون افزایش ۳۰۰ درصدی فروش، سودآوری واقعی پس از ۳ سال و شکستن رکورد ۹ ساله تولید گیربکس‌های نیمه سنگین را در کارنامه کاری خود ثبت کرده بود، اقدامی که تعجب و انتقاد بسیاری از کارشناسان و فعالان صنعت خودرو و حتی پرسنل این شرکت را به دنبال داشت. پیام‌های انتقادی بسیار زیادی از طریق پرسنل این شرکت، پس از انتشار پیش خبر “در ایران خودرو دیزل چه خبر است” برای این رسانه ارسال شد که در همه آنها نسبت به برکناری مدیرعامل سابق شرکت مذکور، انتقاد شده بود.البته در این میان رویکرد و واکنش مدیرعامل ایران خودرو نیز نسبت به این موضوع قابل توجه و تامل بوده است.گزارش‌های رسیده حاکی از این است که علیرغم همه انتقادها و مخالفت‎ها با برکناری مدیرعامل چرخشگر و با اینکه این اقدام باعث شد روند ارتقای تولید و توسعه در آن شرکت متوقف شود، متاسفانه مدیرعامل ایران خودرو هیچگونه واکنش و اقدام قابل توجهی نداشت.

پیامدهای مدیریت سلیقه‌ای

این نحوه مدیریت، نه تنها باعث نادیده گرفتن عنصر تجربه و تخصص در توسعه یک شرکت تخصصی است، بلکه باعث می‌شود شوق و انگیزه نیروهای با تجربه و کاربلدی که هزینه زیادی برای تجربه‌اندوزی آنها در شرکت شده است و سال‌ها در این شرکت کارآموزی کرده‎اند و شایسته ارتقاء هستند از بین برود که تبعات منفی بسیار زیادی برای شرکت به همراه خواهد داشت.

در واقع، این سوء مدیریت است که باعث می‌شود نقش یکی از موثرترین شرکت‌های تولید خودروهای تجاری در امر توسعه زیرساخت‌های لجستیکی کشور بی اثر گردد. این در حالی است که اغلب مدیران دولتی همواره در پاسخ به افکار عمومی، پیرامون چرایی عقب‌ماندگی و زیان‌ده بودن شرکت‌های تحت مدیریت خود، تقصیر را به گردن تحریم‌ها می‌اندازند بدون آنکه کوچکترین اشاره‌ای به نقش و تاثیر این سوء مدیریت‌ها داشته باشند.

هیئت مدیره نامناسب و ایجاد خودکامگی

به گزارش سروش، البته سوء مدیریت در شرکت ایران خودرو دیزل فقط به برکناری نیروهای باتجربه و توانمند و جایگزین کردن نیروهای ناآشنا با صنعت و تولید خلاصه نمی‌شود بلکه طبق گزارش‌های رسیده، در بعضی مواقع، تعدد افراد تصمیم‌گیر در این شرکت نیز نوعی سردرگمی در تصمیمات و مشکلات را ایجاد کرده که تبعات منفی مختص به خود را برای این شرکت به همراه داشته است.به عنوان مثال ۵ عضو هیئت مدیره شرکت ایران خودرو دیزل همگی موظف هستند و مجری تصمیماتی هستند که خود در جلسات هیئت مدیره اتخاذ می کنند.

سوال اینجاست که آنها چگونه می‌توانند عملکرد مدیری را مورد بازخواست و کنکاش قرار دهند که زیرمجموعه تصمیمات اجرایی او هستند؟تبعات منفی خودکامگی نفر نخست چنین شرکتی، کاملا روشن و نیاز به توضیح نیست اما نکته مهم اینجاست که چرا و چرا و چرا مدیرعامل ایران خودرو تا این حد نسبت به وظیفه نظارتی و مدیریتی خود بی تفاوت بوده است؟اگر از این حد مشکلات و سوء مدیریت در ایران خودرو دیزل با خبر است و چشمان خود را به روی آنها بسته است که جای تامل و پیگیری دارد و اگر از این موارد بی خبر است که عذر بدتر از گناه است.

چند سوال مهم از مدیر عامل ایران خودرو

این گزارش خلاصه‌ای از شرایط شرکت ایران خودرو دیزل یکی از بزرگترین شرکت‌های زیرمجموعه شرکت ایران خودرو بود که بر اساس تحقیقات خبرنگار صنایع و اطلاعاتی که طی چند روز از سوی مخاطبان برای این رسانه ارسال شده بود، تهیه و تنظیم شده است.موضوعاتی در این گزارش مطرح شد که بیش از هرچیز نیاز به پاسخگویی مدیرعامل این شرکت و مهمتر از وی، مدیرعامل ایران خودرو به عنوان مسئول اصلی این شرایط، دارد که در صورت پاسخگو بودن، حتما از این رسانه و متناسب با شرایط انتشار این گزارش، به بهترین شکل ممکن، منتشر خواهد شد.این مسائل در حدی است که نگارنده را مجبور به طرح چند سوال از مدیرعامل ایران خودرو به شرح ذیل کرده است:

۱- آقای مدیرعامل ایران خودرو، چرا با وجود اینهمه سوء مدیریت که خود را در قالب افت روند تولیدات استراتژیک این شرکت نشان داده، کماکان مدیرعامل و اعضای هیئت مدیره ایران خودرو دیزل مشغول به کار هستند و همچنان از حمایت شما برخوردارند؟

۲- آقای مدیرعامل ایران خودرو، بدون شک وقتی به این راحتی می‌توان از سوء مدیریت در یک شرکت مطلع شد، چرا شما علیرغم وجود کارمندان، کارشناسان و بازرسان مختلف، از وجود مشکلات مختلف و این حد از سوء مدیریت در زیر مجموعه خود بی خبر یا نسبت به آن بی تفاوت هستید؟

۳- آقای مدیرعامل ایران خودرو، شما که مدعی نظارت و برخورد با هرگونه تخلف در زیر مجموعه خود هستید، چرا وقتی مدیرعامل ایران خودرو دیزل، یکی از مدیران موفق زیرمجموعه خود را که در عرض چند ماه، سودآوری قابل توجهی برای شرکت تحت مدیریتش به همراه داشته و چندین رکورد را در حوزه‌های مختلف از خود به جای گذاشته، به راحتی برکنار و شخصی بدون تجربه و توانمندی مورد نیاز را جایگزین وی می‌کند و انتقادها و اعتراض‌های شدیدی نیز حتی از سوی کارشناسان و پرسنل شرکت مربوطه و رسانه‌ها به این اقدام شکل می‌گیرد، هیچ واکنش محسوس و قابل توجهی از خود نشان نمی‌دهید و از این اشتباه جلوگیری نمی‌کنید؟

۴- آقای مدیرعامل ایران خودرو، چرا وقتی فقط در عرض ۸ ماه، ده‌ها نیروی بدون تجربه و ناآشنا با صنعت خودرو به خصوص خودروهای تجاری، جایگزین نیروهای متخصص، با تجربه و توانمند در ایران خودرو دیزل می‌شود، شما علیرغم انتقادها و اعتراض‌های متعدد کارشناسان و فعالان صنعت خودرو و حتی پرسنل شرکت مذکور، به وظیفه خود عمل نمی‌کنید؟

۵- آقای مدیر عامل ایران خودرو، چرا یکی از افرادی که هنوز پرونده تخلفات مالی و مدیریتی سنگین وی در بازرسی ایران خودرو باز است، به عضویت در هیئت مدیره این شرکت منصوب کردید؟ آقای مدیرعامل ایران خودرو، شما چنان نسبت به مسائل این شرکت بی‌تفاوت هستید که گویا این شرکت را واگذار کردید.

آقای فاطمی امین برنامه شما برای این صنعت چیست؟

آقای وزیر صنعت دولت سیزدهم، متاسفانه این شرایط، گوشه‌ای از واقعیت‌های صنعت خودروی کشور در حال حاضر است که بیشتر از تحریم‌ها و مشکلات دیگر، از سوء مدیریتی قابل توجه رنج می‌برد و اگر شما می‌خواهید به تعهدات و قول‌هایی که در زمان گرفتن رای اعتماد به نمایندگان مجلس و مردم داده‌اید عمل کنید، باید قبل از هر اقدامی، فکری به حال مدیران و سبک مدیریتی موجود در این صنعت بکنید. آقای فاطمی امین، لطفا حواستان به برخی تلاش‌ها و لابی‌های مضاعف برخی از همین آقایانی که علیرغم سوء مدیریت و تخلفات قابل توجه، در تلاش برای گرفتن پست‌های مدیریتی بالاتر در دولت جدید هستند، باشد و نخبگان، کارشناسان و فعالان صنعت خودرو را از خود ناامید نکنید.