حسن روحانی رئیس‌جمهور، در حاشیه جلسه افتتاح طرح‌های مناطق آزاد با بیان اینکه، دولت مناطق آزاد را به مراکز صادراتی و جذب سرمایه تبدیل کرده است، گفته بود که مناطق آزادی که اخیراً تصویب شدند، در آینده نزدیک باید فعال شوند و مانند مناطق آزاد فعلی می‌توانند کشور را در مسیر تعامل سازنده با کشورهای همسایه و کشورهای جهان قرار دهند.این اظهارات در حالی مطرح می‌شود که بنابر گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، عملکرد مناطق آزاد ایران طی سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۸ مناسب نبوده است؛ به طوری که سهم این مناطق از صادرات غیرنفتی کشور تنها حدود %۱، از میزان تولید نیز یک درصد، از تعداد واحدهای تولیدی فعال در کشور کمتر از %۳، از جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی حدود %۱۰ و از اشتغال‌زایی کل کشور تنها ۴ درصد است.
در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس به این مسئله اشاره شده که میزان واردات کالا از طریق مناطق آزاد نیز حدود ۲ برابر صادرات کالا از این مناطق به خارج از کشور در طول دوره مذکور بوده است. همچنین وسعت مناطق آزاد بیش از ۳ برابر وسعت شهرک‌ها و نواحی صنعتی کشور بوده، اما میزان اشتغال در شهرک‌های صنعتی بیش از ۳ برابر اشتغال در مناطق آزاد کشور است!
ایجاد مناطق آزاد جدید بر خلاف مصالح کشور
وحید شقاقی‌شهری، کارشناس اقتصادی، با اشاره به عملکرد منفی مناطق آزاد در صادرات کالا، گفت: متأسفانه در صادرات غیر نفتی این مناطق عملکرد خوبی نداشتند و عملاً به سکویی برای واردات غیر رسمی و قاچاق تبدیل شده‌اند، این در حالی است که هدف از تشکیل این مناطق توسعه صادرات کالا بوده است.وی افزود: قانون مناطق آزاد در سال ۱۳۷۱ با ایجاد ۳ منطقه قشم، کیش و چابهار در کشور تصویب شد و به مرور زمان تعداد و گستره این مناطق به دلیل منافع بسیاری زیادی که برای برخی از گروه‌ها به دنبال داشت، به تدریج افزایش یافت.
شقاقی با بیان اینکه در شرایط فعلی ایجاد مناطق آزاد جدید هزینه بسیاری نسبت به منافع آن دارد و تصویب آن‌ها به صلاح کشور نیست، افزود: هدف از تشکیل مناطق آزاد در اکثر کشورهای جهان، افزایش صادرات و صادرات مجدد، جذب تکنولوژی و سرمایه‌های خارجی و نیز جذب گردشگر است که تجربه ۳۰ ساله تشکیل این مناطق در ایران نشان می‌دهد که مناطق آزاد در کشور همواره بر خلاف این اهداف عمل کرده‌اند.این کارشناس اقتصادی با اشاره به تأسیس شرکت‌های صوری در مناطق آزاد به قصد دور زدن قوانین مالیاتی، گفت: متأسفانه دولت و نمایندگان مجلس در دروه‌های گوناگون به دنبال افزایش مناطق آزاد در کشور بوده و توجهی به عملکرد نامناسب این مناطق نداشته‌اند.
ورود کالاهای قاچاق به کشور از طریق مناطق آزاد
این عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی ادامه داد: کالاها از کشورهای همجوار به مناطق آزاد قاچاق و از آن‌جا نیز به راحتی به سرزمین اصلی منتقل می‌شوند. همچنین بعضاً برخی از کالاهای داخلی نیز که در خارج از کشور دارای ارزش قابل توجهی است، از روزنه مناطق آزاد به سایر کشورها قاچاق می‌شود.وی با انتقاد از وضعیت نامناسب مناطق آزاد در کشور افزود: انبارداری غیر استاندارد، وجود سکوهای باری غیر اصولی، وضعیت نامناسب جاده‌ای و فرودگاهی و همچنین عدم بهره‌مندی کافی این مناطق از زیرساخت‌های فناوری باعث شده است تا عملکرد مناطق آزاد کاملاً بر خلاف انتظارات باشد.
زیرساخت مناسب برای مناطق آزاد ایجاد نشده است
شقاقی در پایان با بیان اینکه ایجاد منطقه آزاد الزامات و پیش‌نیازهای گوناگونی دارد، گفت: در صورت عدم تأمین این پیش‌نیازها، اهداف پیش‌بینی شده برای این مناطق آزاد محقق نخواهد شد و متأسفانه در طول ۳۰ سال اخیر این الزامات نظیر زیرساخت‌های فناوری، حمل‌ونقل و ترانزیت و نیز زیرساخت‌های آب و برق و بسیاری از الزامات دیگر به درستی تحقق نیافته است و مناطق آزاد به اهداف پیش‌بینی شده دست پیدا نکرده‌اند. به گزارش مهر، اظهار نظر رئیس جمهور واکنش‌های بسیاری را از سوی مخالفان افزایش مناطق آزاد در رسانه‌ها به دنبال داشت. این افراد بر این باورند که در شرایط فعلی و با بررسی عملکرد این مناطق، باید گفت که مناطق آزاد و ویژه اقتصادی در طول سال‌های گذشته روزنه‌ای برای واردات غیر رسمی و قاچاق کالا بوده‌اند و با افزایش مناطق آزاد جدید، آمار قاچاق کالا روز به روز افزایش خواهد یافت.