بنابر اعلام وزارت جهاد کشاورزی، اگر گیاهانی مانند برنج، یونجه و نیشکر را از سطح زیر کشت خارج کنیم تقریبا ۴۰ درصد از زراعت آبی کشور و ۸۰ درصد از زراعت در دیم‌زارها متعلق به کشت گندم است؛ حدود ۵/۱ میلیون نفر بهره‌بردار در بخش کشاورزی به کشت گندم مشغول هستند.
تکرار نارضایتی‌ها
روزهای ابتدایی اردیبهشت بود که وزیر جهاد کشاورزی اعلام کرد قرار شده است با توجه به کاهش بارندگی و خشکسالی و برای حمایت از گندمکاران، مبلغ هزار تومان به قیمت تضمینی خرید گندم (۴۰۰۰ تومان) به عنوان جایزه تحویل، اضافه شود.با وجود این، «محمد تقی نقدعلی» عضو کمیسیون کشاورزی نرخ ۵ هزار تومانی را مورد تایید ندانسته و گفته بود که قیمت این محصول باید حداقل ۶ هزارتومان باشد. این طور که گفته می‌شود، نظر مجلس شورای اسلامی، کمیسیون کشاورزی و نمایندگان ناظر در شورای قیمت گذاری محصولات استراتژیک برای قیمت گندم حداقل۶ هزار تومان بود که متأسفانه دولت زیر بار آن نرفت.
ماجرای اعتراض به قیمت خرید تضمینی از سوی دولت مختص امسال یا محصول گندم نیست و تقریبا هر سال کشاورزان گلایه‌های زیادی را در این باره مطرح می‌کنند. در سال ۹۸ وزارت جهاد کشاورزی پیش‌بینی کرده بود ۱۰ میلیون تن خرید تضمینی خواهد داشت که فقط ۷/۷ میلیون تن از این محصول را خریداری کرد؛ آن هم به قیمت هر کیلوگرم ۱۷۰۰ تومان. در حالی که همان زمان گندم در کشورهای همسایه بیش از ۳هزار تومان و هزینه واردات آن با ارز نیمایی بیش از ۴هزار تومان بود.
کمبود کمباین و افزایش هزینه‌های تولید
«مجید عبودی» یکی از گندمکاران خوزستان به عنوان بزرگترین تولیدکننده گندم در میان استان‌ها در این باره می‌گوید: «هزینه‌های هر هکتار کشاورزی در استان خوزستان سال گذشته ۴ تا ۵ میلیون تومان بود که رقم ۲۵۰۰ تومان برای هر کیلوگرم گندم اعلام شد. هر هکتار متوسط حدود ۲ تن گندم بار می‌دهد که احتمالا در شرایط خشکسالی این میزان کمتر است. در این شرایط، نرخ تضمینی اعلام شده برای هر کیلوگرم گندم، نوعی بازی با زندگی کشاورزان است.»
او می‌افزاید: «وضعیت فروش اجباری محصول به مراکز خرید دولتی عرصه را به کشاورزان تنگ‌تر کرده است و چه بسا اگر دلالی نبود تا گندم کشاورزان را برای مصارف غیر انسانی بخرند، شاید قیمت تضمینی از این هم پایین‌تر می‌آمد.»»او یکی از مشکلات دیگر کشاورزان را نحوه عملکرد شرکت‌های تعاونی می‌داند و توضیح می‌دهد: «شرکت‌های تعاونی با هدف حمایت از کشاورزان و حل و فصل مشکلات آن‌ها تاسیس شده‌اند، اما متاسفانه به مرور زمان به مراکز خرید گندم تبدیل شدند و با فراموشی فلسفه خویش و کشتن روح تعاون و همکاری موجب تقابل با اهداف توسعه کشاورزی و روستایی شده‌اند.»
عبودی نکته دیگری را هم مطرح می‌کند که به نظر می‌رسد خاص خوزستان است؛ کمبود کمباین در فصل برداشت. این در حالی است که خوزستان رتبه اول تولید گندم در کشور را دارد و کمبود کمباین موجب افزایش هزینه‌های تولید، کاهش کیفیت برداشت و کاهش محصول برداشتی آن شده است.همه این شرایط دست به دست هم داده است تا نیروهای فعال زیادی کشاورزی را رها و از روستا مهاجرت کنند و فقط آنهایی که توانایی مهاجرت ندارند، باقی بمانند.
تاخیر در پرداخت پول خرید تضمینی
«سرمدی» از کشاورزان شهرستان بیجار در کردستان هم صحبت‌های مشابهی را مطرح می‌کند. به اعتقاد او، هزینه‌های تولید گندمکاران هر سال و به ویژه در یک سال گذشته افزایش قابل توجهی داشته است و نرخ خرید تضمینی اعلام شده کفاف آن را نمی‌دهد. او با بیان اینکه سال گذشته برای هر هکتار یک و نیم میلیون تومان هزینه و یک تن گندم برداشت می‌کرده است، می‌گوید: «هر هکتار حدود ۳ میلیون تومان هزینه داشت و این هزینه‌ها امسال چند برابر شده است. اعتراض به پایین بودن قیمت خرید تضمینی یک طرف، نکته دیگر این است که همین پول کم هم با چند ماه تاخیر پرداخت می‌شود.»این در حالی است که کردستان شرایط خوبی برای کشاورزی دارد، اما مانند دیگر استان‌ها افزایش هزینه‌های مکانیزانسیون، تعمیرات و... بار مضاعفی بر دوش کشاورزان گذاشته است. آن‌ها معتقدند تمام اجناس گران می‌شود و قیمت گندم و سایر محصولات کشاورزی نسبت به تورم بازار پایین می‌ماند.
اوضاع خارج از کنترل
«هاشم عزیزی» از کشاورزان و گندمکاران استان زنجان هم گلایه‌هایی شبیه به دیگر گندمکاران دارد. او با بیان اینکه کشاورز هم مثل دیگران امسال برای هر چیزی چند برابر پول داده است به همشهری می‌گوید: «بخش کشاورزی نیاز به حمایت دارد و انتظار داریم هم برای بذر کشاورزان و هم در فرآیند تولید یارانه بیشتر مورد توجه قرار بگیریم. گندم یک محصول استراتژیک است که امنیت غذایی کشور را تامین می‌کند که در صورت حمایت نشدن، دچار مشکل خواهد شد.»او معتقد است کنترل قیمت‌ها از دست دولت هم خارج شده؛ در شرایطی که هزینه‌های تولید به صورت سرسام‌آوری بالا رفته، نرخ خرید تضمینی بسیار کند بالا می‌رود و در مجموع زحمت کشاورز را جبران نمی‌کند.
حل ریشه‌ای مشکلات
کشاورزان باید ترغیب و تشویق شوند، اما گلایه‌های مکرر کشاورزان به ویژه گندمکاران نشان می‌دهد اوضاع بر وفق مراد نیست. رئیس اتاق بازرگانی اهواز با بیان اینکه خوزستان حدود ۵ میلیون تن گندم، جو، کلزا و چغندر قند تولید می‌کند و رتبه کیفی اول را در اختیار دارد به همشهری می‌گوید: «سال گذشته قیمت خرید تضمینی در شرایطی تصویب و اعلام شد که وضعیت تورمی کشور به این درجه نرسیده بود و لذا انتظار این بود که تجدیدنظری در قیمت تضمین شده صورت بگیرد تا گندمکاران انگیزه استمرار و ادامه کار رداشته باشند و کماکان رکورددار تولید گندم باقی بمانند. اما این اتفاق نیافتد و اصولا میان واقعیت‌های اقتصادی و قیمت گندم تناسبی وجود ندارد در حالی که دولت به عنوان مشوق ویژه باید اقدام به ترمیم بهای اعلام شده می‌کرد.»»
»شهلا عموری» با بیان اینکه امسال هم شرایط مشابهی اتفاق افتاده است، می‌افزاید: «یکی از مشکلات همیشگی گندمکاران دریافت بهای گندم با تاخیر بسیار زیاد است و معلوم نیست چرا اینگونه با این فداکاران عرصه تامین غذای کشور رفتار می‌شود. با وجود قیمت نامناسب با مخارج کشاورز و عدم پرداخت به موقع، چرا نباید پای دلالان و بازارآزادی‌ها به سمت گندمکاران باز شود؟»به اعتقاد عموری، تعدیل قیمت گندم به گونه‌ای که گندمکار از اینکه گندم می‌کارد خوشحال باشد، پرداخت مطلبات آن‌ها در یک مدت متعارف، مشارکت دادن نماینده اتحادیه و صنف گندمکاران در شورای اقتصاد با هدف واقعی شدن تصمیم‌گیری‌ها و در نظر گرفتن خواسته‌ها و مطالبات آن‌ها از مواردی است که باید مورد توجه قرار گیرد.
رئیس اتاق بازرگانی اهواز تاکید می‌کند که سیاست‌گذاران باید به افزایش قیمت ماشین‌آلات، بذر و کود و افزایش دستمزد نیروی انسانی و سایر عوامل تولید توجه کنند و با توجه به این واقعیت‌ها مشکل گندمکاران و سایر کشاورزان محصولات استراتژیک را حل کنند. در زمان شیوع کرونا حساسیت امر دوچندان و مسئولیت مسئولان نسبت به گندمکاران نیز باید مضاعف باشد.
سیده زهرا عباسی