در انتهای سال ۹۹ وقت آن رسیده که نگاهی به عملکرد مسئولان در حوزه اجتماعی طی یکسال گذشته انداخته و بهترین و بدترین آن‌ها را مشخص کنیم. بررسی آنچه در حوزه اجتماعی طی این مدت گذشت هیچ عنصر رضایت‌بخشی را در حوزه‌های مختلف، بهداشت و درمان، آسیب‌های اجتماعی، مطالبات زنان، حقوق کودکان، محیط زیست، حقوق کارگران و ... نشان نمی‌دهد بنابراین انتخاب بهترین چهره سال از منظر اجتماعی اقدامی غیرممکن به نظر می‌رسد.
اما برای انتخاب بدترین چهره از میان مسئولان این حوزه گزینه‌های زیادی پیش رو است، اما در این نوشتار چاره‌ای نداریم جز آنکه یک نفر را به عنوان بدترین چهره سال معرفی کنیم. فردی که تمام امکانات و ظرفیت‌های خود را به جای آنکه برای آرامش و سلامت مردم به کار بگیرد در راه برآورده ساختن توقعات حاکمیت به کار گرفت. فردی که در تئوری از مردم سخن گفت و در عمل آنچه کرد تنها به اعتراض و از بین رفتن هر چه بیشتر مردم انجامید. این چهره کسی نیست جز سعید نمکی وزیر بهداشت.
تصمیمات اشتباه کرونایی زیر سایه وزیر بهداشت
روز‌های آغازین اپیدمی کرونا در کشور بود، قم به عنوان مرکز انتشار این ویروس شناخته شد و اولین قربانیان این ویروس مهلک از مردم این شهر بودند. خواسته مردم و متخصصان قرنطینه قم بود. اما وزیر بهداشت این موضوع را نپذیرفت و گفت به دلیل اعتمادی که به آموزش و فرهنگ مردم داریم، قرنطینه شهر‌ها را اجرا نکردیم بنابراین خواهش ما این است که مردم، به خصوص شهر‌های آلوده مانند قم را ترک نکنند و به آن‌ها سفر نکنند و ما را مجبور به قرنطینه‌های اجباری به روش‌های سنتی نکنند.حریرچی معاون او نیز گفته بود: «قرنطینه برای قبل از جنگ جهانی اول، برای طاعون و وباست. قرنطینه تبعاتی دارد و ما به هیچ عنوان با قرنطینه موافق نیستیم.» عدم قرنطینه قم باعث شد کرونا با سرعتی باورنکردنی چهره سایر شهر‌های کشور را نیز در بربگیرد.
از سوی دیگر استان گیلان هم به موازات قم به عنوان کانون دوم شیوع کرونا در کشور شناخته شد باز هم وزیر بهداشت و ستاد تحت مدیریت وی دست به قرنطینه و مسدود کردن جاده‌ها نزدند و مردم در تعطیلات نوروز ۹۹ راهی استان‌های شمالی کشور از جمله گیلان شدند مساله‌ای که باعث افزایش سرعت انتشار ویروس شد.
تصمیمات اشتباه ستاد مقابله با کرونا با مدیریت وزیر بهداشت ادامه داشت، برگزاری کنکور‌های کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری در حالی برگزار شد که پزشکان و برخی از اعضای ستاد مقابله با کرونا از جمله مینو محرز با آن مخالف بوده و تاکید داشتند هرگونه تجمع در فضای سرپوشیده ولو با رعایت فاصله اجتماعی به انتشار بیشتر ویروس می‌انجامد.
در فاصله کوتاهی از برگزاری کنکور‌های مختلف اجازه برگزاری مراسم سوگواری محرم برگ دیگری بر کارنامه نه چندان درخشان وزیر بهداشت اضافه کرد. ستاد مقابله با کرونا با تجویز برگزاری این مراسم پروتکلی را تدوین کرد تا عزاداران بر اساس آن اقدام به برپایی مراسم خود کنند. وزیر بهداشت از جمله حامیان برگزاری این مراسم بود. او در جلسه‌ای که با مداحان برگزار شد گفته بود: «می‌خواهیم در تاریخ ثبت کنیم که هم یاد امام حسین (ع)، عاشورا و مظلومیت شهدای کربلا را پاس داشتیم و هم از عشاق حضرت اباعبدالله (ع) صیانت کردیم و هم اینکه الگویی ماندگار و نمونه به جهان معرفی کردیم.»
همان زمان جامعه پزشکی کشور در نامه‌ای خطاب به مراجع تقلید درباره مجالس عزاداری ماه محرم نوشت: «برگزاری هرگونه اجتماعات ازجمله مجالس عمومی عزاداری سرور و سالار شهیدان حضرت اباعبدا... الحسین علیه‌السلام، راه‌اندازی دسته‌های عزاداری و توزیع غذای نذری قطعاً و یقیناً باعث افزایش شمار مبتلایان و مرگ هم‌میهنان خواهد شد. هیچ نهاد ناظری توانایی ضمانت رعایت پروتکل‌های بهداشتی توسط میلیون‌ها عزادار سیدالشهدا در مراسم سوگواری محرم را ندارد.»
با این حال مراسم محرم در شرایطی برگزار شد که در بسیاری از شهر‌های کشور هیچیک از موارد اعلامی در پروتکل رعایت نشد و انبوه مردم شرکت‌کننده در این آئین‌ها در صفوف به هم فشرده و بدون رعایت فاصله‌ها اقدام به عزاداری کردند، جالب آنکه از نظارت‌های جدی ارگان‌های دولتی هم خبری نبود. آن سوی سکه نیز مردمی قرار داشتند که در نبود محدودیت برای سفر‌های بین شهری راه سفر در پیش گرفتند. نبود مقررات جدی و سختگیرانه در این مدت و برگزاری اجتماعات مختلف با اصرار مردم و ضعف ستاد مقابله با کرونا در برابر این اصرار‌ها باعث شد که مدتی بعد آتش کرونا در کشور تندتر از قبل شود.
این آتش تند تا آنجا پیش رفت که آمار مرگ و میر‌های کرونایی تا اواسط آذر ماه به نزدیک ۵۰۰ نفر در روز رسید و تعداد مبتلایان جدید در هر شبانه روز نیز از مرز ۱۰ هزار نفر گذشت. تازه بعد از اینهمه تلفات و به عنوان نوشداروی بعد از مرگ بود که موضوع محدودیت‌های تردد به شهر‌های قرمز و زرد اعلام شد. محدودیت تردد شبانه هم که البته مورد استهزا از سوی شهروندان قرار گرفته و به عنوان عاملی برای درآمدزایی دولت مطرح شد نیز شروع و تا امروز هم ادامه دارد.طی بهمن ماه منحنی کرونا که در حال سرخم کردن بود با ورود کرونای انگلیسی به کشور بار دیگر گردن افراشت و استان خوزستان را در جهنم خود به آتش کشید این ویروس که سرعت و قدرت انتشار آن از ویروس قبلی بسیار بیشتر است در بسیاری از شهر‌های کشور مشاهده شده است با اینهمه برای همه این سوال پیش آمده بود که علت شعله‌ور شدن این ویروس در خوزستان چیست؟تا اینکه مدتی پیش مشخص شود ورود مسافران عراقی به کشور در حالیکه نتایج تست‌هایشان منفی، اما تقلبی کرونا را در دست داشتند باعث این موضوع شده است. واکنش نمکی نسبت به این موضوع تنها اعتراض و اعلام «من نمی‌دانستم» بود.
او در این باره گفته بود: «ما کی برای تردد از مرز‌ها به سمت عتبات و برگشتش مجوز و اجازه دادیم؟ چه کسی از من نامه دارد در این زمینه. کدام یک از همکارانم با برخی از این تردد‌ها موافقت کردند؟. اتوبوسی می‌آید و آن را در مرز تست می‌کنیم که فرد مثبت از آن بیرون می‌آید. این فرد مثبت پیاده می‌شود و اتوبوس تا فلان شهرستان می‌رود. ردیابی می‌کنیم و تازه موارد مثبت در آنجا پیدا می‌شوند. تا کجا باید همکاران من تاوان ندانم کاری برخی را بدهند. ما چه گناهی کردیم که در ۱۳ ماه مدام باید موج ایجاد شود، موج را بشکنیم و شهید دهیم!. نمی‌شود که من ناگهان باخبر شوم که بدون اطلاع ما یک گروه آمد و گروهی رفت.»
عدم شفافیت وزیر بهداشت درباره واکسن کرونا
تصمیمات مبهم ستاد مقابله با کرونا و در راس آن وزیر بهداشت به عنوان یک پزشک و متخصص به همین جا ختم نشد. موضوع تولید واکسن کرونا و واکسیناسیون مردم در تمام جهان از نیمه دوم سال به صورت جدی مطرح و تعدادی از شرکت‌های تولید دارو در جهان نیز اعلام کردند که به واکسن کرونا دست یافته‌اند. کشور‌های آمریکا، انگلیس، آلمان، چین و روسیه از جمله این کشور‌ها بودند.ایران نیز اعلام کرد که قصد تولید واکسن کرونا را داریم، اما مراحل آزمایش و تولید آن تا تیرماه ۱۴۰۰ طول خواهد کشید. با این اوصاف مساله خرید واکسن کرونا به شدت جدی و مهم بود.
در حالیکه در تمام جهان واکسیناسیون کرونا آغاز شده بود، اما کشور ما همچنان درگیر خرید این واکسن بود و هر روز وعده پشت وعده که درحال اقدام برای خرید واکسن کرونا هستیم. مدیران ارشد وزارت بهداشت در هر نشست و مصاحبه خبری اعلام می‌کردند که از معتبرترین منابع جهان واکسن کرونا را تهیه خواهند کرد. سعید نمکی همچنین ۲۶ آذر ماه گفته بود: «مردم نگران نباشند، اگر قرار باشد واکسنی وارد شود، از مطمئن‌ترین منابع که در بیرون از این سرزمین ریسک خود را طی کرده، انجام خواهد شد.»چند روز بعد هلال احمر ایران اعلام کرد که از طریق خیرین ۱۵۰ هزار دوز واکسن فایزر آماده ورود به ایران است. روز ۱۵ دی ماه نیز بار دیگر سعید نمکی در جمع خبرنگاران در کرمان اعلام کرد ۱۶ میلیون و ۸۰۰ هزار دوز واکسن را از طریق کواکس (ساز و کار سازمان جهانی بهداشت برای توزیع عادلانه واکسن) به کشور وارد خواهیم کرد و برای این منظور مبالغی هم پرداخت شده است.
در این مدت عبدالناصر همتی رئیس بانک مرکزی نیز تاکید کرده بود که تمام تلاش‌مان را با همکاری وزارت بهداشت برای تامین واکسن ادامه می‌دهیم و وزارت بهداشت تلاش خوبی کرده برای عقد قرارداد با کارگزار سازمان بهداشت جهانی که بتوانیم نزدیک ۱۶.۸ میلیون دز واکسن بگیریم.اگر چه به نظر می‌رسد وزارت بهداشت هرگز اشاره‌ای به منبع خرید خارجی واکسن نکرده است، اما این ادعا صحیح نیست. چرا که اعلام رسمی برنامه دریافت واکسن کرونا از سازوکار کواکس به معنای واردات واکسن‌های غربی کرونا است. سازوکار کواکس یا توزیع عادلانه واکسن کرونا یک ساز و کار جهانی است که قرار است ۲ میلیارد دوز واکسن را از ۱۹ شرکت تولید کننده از طرف ۱۹۰ کشور عضو این سازوکار خریداری و توزیع کند.
در این لیست آمده که کواکس توافقی با ائتلاف جهانی نوآوری‌ها برای آمادگی در برابر اپیدمی (CEPI) با هدف تامین مالی تولید انبوه ۱۷۰ میلیون دوز واکسن آسترازنکا/آکسفورد ثبت کرده است. همچنین توافقی بین کواکس و موسسه سروم هند برای تولید ۲۰۰ میلیون دوز (تا حداکثر ۹۰۰ میلیون دوز) واکسن آسترازنکا / آکسفورد انگلیس یا واکسن نواوکس (شرکت بیوتکنولوژی واقع در مریلند امریکا) امضا شده است.علاوه بر آن تفاهمنامه‌ای برای تولید ۵۰۰ میلیون دوز واکسن جانسون اند جانسون انگلیس و اظهار تمایل شرکت سانوفی فرانسه و شرکت GSK بریتانیا برای تامین ۲۰۰ میلیون دوز واکسن کرونای کواکس در این فهرست دیده می‌شود؛ بنابراین از آنجایی که ایران قرار بود تا بهمن ماه واکسن کواکس را تهیه و وارد کند به نظر می‌رسد این ادعا که وزارت بهداشت قصد واردات واکسنی به جز واکسن‌های تولید شده توسط آمریکا، انگلیس و فرانسه را داشته، ادعای صحیحی نبود.
اما ممنوع شدن خرید واکسن از آمریکا و بریتانیا به نگرانی بخشی از مردم در خصوص خرید واکسن کرونا دامن زد.
با اینکه تا این زمان هیچ خبری از ممنوعیت خرید واکسن فایزر یا مدرنا نبود و مسئولان وزارت بهداشت تا ان زمان علت عدم خرید واکسن و تعلل در این رابطه را تحریم‌های آمریکا عنوان می‌کردند و نه خطرات احتمالی واکسن، اما دقیقا ۲ روز پیش از سخنان رهبری، وزیر بهداشت در یک نشست خبری عنوان کرده بود که ما خرید از آمریکا و فرانسه را به عنوان ۲ کشوری که عدم خرید از آن‌ها مورد توجه هستند، ممنوع کرده‌ایم و برعکس، رفتیم به سراغ کشور‌هایی که از دیرباز با ما همکاری می‌کنند.این سخنان نمکی پیش از اظهارات رهبر از یک سو و عدم شفاف‌سازی درخصوص نام شرکتی که قرار بود ایران از آن واکسن کرونا را خریداری کند همگی نشان می‌دهد که وزارت بهداشت و شخص نمکی از مدت‌ها قبل می‌دانسته که ایران واکسن‌های فایزر و مدرنا را نخواهد خرید و در نهایت سهم مردم ایران از واکسن‌هایی است که اعضای ستاد کرونا بر سر معتبر بودن آن به وفاق کامل نرسیده‌اند.
عدم شفافیت نمکی با مردم در حالیکه از روز اول پاندمی کرونا قول داده بود که همه موارد مرتبط با کرونا را با مردم در میان بگذارد، یکی از موارد مهمی است که باعث می‌شود او را در مقام یک پزشک و یک مقام عالی مسئول حفظ سلامت مردم فردی ناکارآمد بدانیم.
 وزیر بهداشت هر بار به جای تصمیم‌گیری‌های جدی و مناسب و نظارت‌های سختگیرانه یا با التماس و تضرع از مردم می‌خواهد که سفر نروند، مراسم برگزار نکنند و ... یا در نامه به رهبری و نشست‌های عمومی و خبری به گلایه و شکایت از مردم و مسئولانی که هرگز نام آن‌ها را نمی‌برد ... پرداخته است. او از یک سو می‌گوید ما با سفر‌های نوروزی مخالفیم از سوی دیگر وزارت کشور اعلام می‌کند که مردم به کدام شهر‌ها می‌توانند و به کدام شهر‌ها نمی‌توانند سفر کنند.نمکی می‌گوید من از وزیر بهداشت تبدیل به مدیرکل مرده‌شوی‌خانه شده‌ام و باید جنازه‌ها را جمع کنم، اما نمی‌گوید علت مجوز‌هایی که ستاد مقابله با کرونا صادر می‌کند و اتفاقا مورد نقد متخصصان و جامعه پزشکی کشور قرار می‌گیرد چیست؟اگر نمکی از شرایط ناراضی بوده و دست‌هایی هستند که اجازه تصمیم‌گیری‌های درست و اجرای آن‌ها را به او نمی‌دهند چرا با یک استعفا مراتب اعتراض خود را نشان نمی‌دهد و به من نشان نمی‌دهد که جان آن‌ها و کادر درمان برایش مهم‌تر از صندلی وزارت است.
تضییع حقوق کادر درمانی در شرایط کرونایی
اما علت انتخاب نمکی به عنوان بدترین چهره در حوزه اجتماعی روی دیگری نیز دارد. پرستاران و کادر درمانی غیر پزشک از ابتدای کرونا تا کنون شرایط سختی را می‌گذرانند به نحوی که نمکی خود بار‌ها اعلام کرده است که همکاران وی به شدت خسته و فرسوده شده‌اند. وزارت بهداشت در ابتدای شیوع کرونا به دلیل آمار بالای مبتلایان و کمبود پرستار اقدام به جذب پرستاران ۹۰ روزه کرد. پرستارانی که به دلیل ۹۰ روزه بودن از هیچ حقی به جز دستمزد برخوردار نبودند. اما مدتی بعد و همزمان با فروکش کردن موقت آمار مبتلایان به کرونا در اوائل سال ۹۹، این پرستاران نه تنها به حقوق خود نرسیدند که در برخی از بیمارستان‌های کشور بسیار زودتر از موعد از کار اخراج شدند.
در این مدت پرستاران و کادر درمان غیرپزشک اعتراضات بسیاری را نسبت به تضییع حقوق خود در بیمارستان‌ها مطرح و چند باری هم دست به تجمعات اعتراضی زدند. کارانه‌های بسیار پایین، پاداش ایام کرونا با ارقام بسیار خجالت‌آور که گاهی به کمتر از ۵۰ هزار تومان می‌رسید و شرایط سخت کاری همگی از جمله دلایل این اعتراضات بودند که البته از مدت‌ها قبل نیز وجود داشتند، اما در دوران کرونایی و با خستگی و در خطر افتادن کادر درمان به اوج خود رسیدند.شرایط کادر غیر پزشکی درمان به قدری سخت و اسفناک است که دبیرکل خانه پرستار با اشاره به افزایش ۵۰۰ درصدی درخواست برای مهاجرت درمیان پرستاران به رویداد ۲۴ گفته بود: «از یک طرف کشور‌های مقصد شرایط بهتری را برای جذب پرستاران از سایر کشور‌ها ایجاد کرده‌اند از سوی دیگر برخورد با پرستاران در ایران بسیار نامناسب است.

 مثلا به نام استخدام پرستار برای ۳۸ هزار نفر مجوز گرفتند، اما کمتر از ۴۰ درصد آن را به جذب پرستار اختصاص داده‌اند این در حالی است که بیمارستان‌های ما نیاز شدید به پرستار دارند، اما مشاهده می‌کنیم که در بسیاری از شهر‌ها به محض کاهش کرونا پرستار ۸۹ روزه را حتی اگر مبتلا به کرونا هم شده بود اخراج کرده‌اند. با وجود چنین برخورد‌هایی پرستار ترجیخ می‌دهد با همه سختی‌هایی که دوری از خانواده خواهد داشت جلای وطن کنند.»
وزارتخانه‌ای که تحت نظارت و ریاست نمکی اداره می‌شود و مسئول حفظ سلامت مردم است در این یکسال گسترش کرونا در کشور، نه قدرت آن را داشته که در مقابل تصمیماتی که به ضرر سلامت مردم بوده مقاومت کند و نه توانسته فکری برای واکسیناسیون مردم و پیش‌از همه کادر درمان کند، چرا که تا کنون دوز‌های تزریق شده به کادر درمان تکافوی همه آن‌ها را نکرده است. هیچ کس نمی‌داند برای واکسیناسیون فراگیر و حتی واکسینه کردن گروه‌های در اولویت مانند کادر درمان چند دوز از واکسن کرونا لازم است و تا کنون چند دوز آن تهیه شده است.
از سوی دیگر نمکی به عنوان وزیر بهداشت توان صیانت از حقوق پرسنل خود را نداشته است و کادر درمانی که خود از آن‌ها به عنوان مدافعان سلامت خسته و فرسوده یاد می‌کند همچنان در تنگنا‌های معیشتی و شرایط ناامنی شغلی قرار داده است. با توجه به همه این دلیل و با نگاهی به آمار مرگ و میر‌های کرونایی در میان افراد عادی و کادر درمانی می‌توان سعید نمکی را بدترین چهره سال ۹۹ در حوزه اجتماعی نامید که توان مدیریت بدترین رویداد فراگیر قرن را نداشته و حاضر به جدایی از صندلی وزارت هم نبوده است.