درحالی که اقتصاد ایران با شیفت روی بخش غیرنفتی اقتصاد، درحال خروج از فشار‌های تحریم بود، اما شیوع کرونا از فصل پایانی این سال باعث شد تا بخش‌های مختلف اقتصادی کوچک شود و یشترین تأثیر از کرونا را نیز گروه خدمات متحمل شد که بیش از نیمی از تولیدناخالص داخلی را برعهده دارد.

تصویر نرخ رشد اقتصادی

همانگونه که اشاره شد، طبق آخرین محاسبات صورت گرفته، نرخ رشد اقتصاد ایران در ۹ ماهه امسال منفی بوده است. براساس گزارش مرکزآمار ایران، محصول ناخالص داخلی به قیمت ثابت سال ١٣٩٠ در نه ماهه نخست سال ١٣٩٩ به رقم ٥٢٣١ هزار میلیارد ریال با نفت و ٤٥٤٦ هزار میلیارد ریال بدون احتساب نفت رسیده است، در حالی که رقم مذکور در مدت مشابه سال قبل با نفت ٥٢٩٥ هزار میلیارد ریال و بدون نفت ٤٥٩٣ هزار میلیارد ریال بوده که نشان از رشد منفی ١,٢ درصدی محصول ناخالص داخلی با نفت و منفی یک درصدی محصول ناخالص داخلی بدون نفت در نه ماهه نخست سال ١٣٩٩ دارد.

براساس این اطلاعات با وجود منفی بودن نرخ رشد بخش با نفت و بدون نفت اقتصاد کشور در ۹ ماهه امسال، اما شاهد مثبت شدن نرخ رشد هر دو شاخص درفصل پاییز هستیم. بررسی نرخ رشد فصلی اقتصاد ایران ازسال گذشته گویای کاهش شتاب نرخ رشد منفی و حرکت تدریجی به سمت بهبود است. دررشد اقتصاد با نفت دربهار و تابستان سال گذشته شاهد به ترتیب نرخ منفی ۹.۲ و ۹.۷ درصدی هستیم، اما پس از نرخ رشد منفی ۴.۴ درصدی بهار امسال، این نرخ درتابستان به منفی ۲ دهم درصد رسید و درپاییز مثبت شد.

درنرخ رشد بخش غیرنفتی اقتصاد نیزدرحالی که از تابستان پارسال، برای دو فصل پیاپی نرخ رشد مثبت شد، اما درزمستان به منفی نیم درصد رسید و در بهار امسال با افت بیشتری به منفی ۲.۷ درصد رسید. درتابستان امسال نیز این نرخ منفی کاهش یافت و به منفی ۷ دهم درصد رسید و درپاییز به مثبت ۲ دهم درصد رسید. درمجموع در فصل پاییز رشد اقتصادی کشور، به مثبت ٠,٨ درصد و رشد اقتصادی بدون نفت به مثبت ٠.٢ درصد رسیده است. بر اساس آخرین اطلاعات و محاسبات صورت گرفته در فصل پاییز، رشد گروه کشاورزی به مثبت ٥.٥ درصد، گروه صنایع و معادن به مثبت ٣.٧ و گروه خدمات به منفی ١.٨ رسیده است.

بخش‌های اقتصادی در آستانه تغییر

نتایج مذکور حاکی از آن است که در ۹ ماهه نخست سال ١٣٩٩رشته فعالیت‌های گروه کشاورزی ٣ درصد، گروه صنایع و معادن ٠,٨ و گروه خدمات منفی ٣.٣ درصد نسبت به دوره مشابه سال قبل، رشد داشته است. بدین ترتیب، ازمیان گروه‌های اصلی اقتصاد، رشد دو گروه کشاورزی و صنایع و معادن مثبت شده است، اما همچنان گروه خدمات نتوانسته است به رشد قابل قبولی دست یابد. با تکیه برآمار‌های ارائه شده می‌توان گفت ازمیان بخش‌های سه گانه اصلی، بخش کشاورزی توانسته است که از رکود خارج شود. این بخش درچهارماه متوالی یعنی از زمستان سال گذشته تا پاییز امسال رشد مثبت داشته و بدین ترتیب از رکود خارج شده است.

درحالی که نرخ رشد کشاورزی در فصل زمستان سال گذشته ۱.۵ درصد بوده این نرخ درفصول بهار و تابستان امسال به ترتیب به یک دهم و ۲.۷ درصد رسیده است، اما در پاییز امسال با یک رشد قابل توجه به ۵.۵ درصد رسیده و میانگین ۹ ماهه آن به ۳ درصد افزایش یافته است. هرچند نرخ رشد گروه صنایع و معادن در ۹ ماهه امسال با عملکرد ضعیفی به منطقه مثبت وارد شده است، اما برخلاف کشاورزی، این گروه تنها دردو فصل تابستان و پاییز رشد مثبت داشته است و براین اساس همچنان در رکود به سرمی برد. البته این گروه از رشد‌های منفی شدید دو فصل اول سال گذشته فاصله گرفته است.

دربهار و تابستان سال گذشته نرخ رشد این گروه به ترتیب منفی ۲۰.۳ و منفی ۲۲.۴ درصد بود که رفته رفته از شدت این نرخ رشد منفی کاسته شد. پس از تجربه رشد منفی ۵.۳ درصدی درنخستین فصل سال‌جاری در تابستان امسال رشد ۴.۲ درصدی و در پاییز رشد ۳.۷ درصدی را ثبت کرده است. درمیان زیرگروه‌های اصلی صنایع و معادن نیز زیرگروه صنعت، استخراج نفت و گاز و ساختمان توانسته‌اند از فصل بهار امسال به بعد رشد مثبتی را تجربه کنند. برهمین اساس درحالی که نرخ رشد استخراج نفت و گاز در بهار امسال منفی ۳ دهم درصد بود درتابستان و پاییز به ترتیب به ۴.۶ و ۳.۱ درصد افزایش یافته و در ۹ ماهه نیز نرخ مثبت ۲.۵ درصدی را تجربه کرده است.

زیرگروه صنعت نیز با عملکرد مشابه و البته ضعیف تری درتابستان و پاییز امسال به ترتیب نرخ رشد نیم درصدی و ۳.۱ درصدی داشته است و رشد ۹ ماهه آن هم ۸ دهم درصد محاسبه شده است. بخش ساختمان نیز که دربهار امسال منفی ۲.۱ درصد رشد داشت، با یک جهش معنادار درتابستان رشد ۵.۴ درصدی و درپاییز رشد ۸.۵ درصدی را تجربه کرده و درمجموع در ۹ ماهه سال‌جاری به رشد ۳.۹ درصدی رسیده است. البته علت اصلی این رشد بالا به افزایش سرمایه‌گذاری و مصرف دولت مربوط می‌شود.

خدمات همچنان منفی

برخلاف دو گروه دیگر، خدمات روند معکوسی داشته است. هرچند درسه فصل ابتدایی سال گذشته خدمات رشد مثبت اندک کمتر از یک درصد را تجربه کرده است، اما ازآخرین فصل این سال با منفی ۲ دهم درصد وارد فاز منفی شد، روندی که درسال‌جاری شدت گرفت به طوری که در بهار امسال نرخ رشد این گروه منفی ۴.۲ درصد در تابستان منفی ۳.۷ و درپاییز به منفی ۱.۸ درصد رسیده است و درمجموع رشد ۹ ماهه خدمات به منفی ۳.۳ درصد رسیده است. بررسی زیرگروه‌های خدمات نیزدراکثر بخش‌ها حاکی از تداوم روند منفی است.

سهم هزینه‌های بخش خصوصی و دولت درنرخ رشد

در روش هزینه یا مخارج، GDP ازمجموع اجزای تقاضای نهایی به دست می‌آید. اجزای تقاضای نهایی به پنج سر فصل مصرف نهایی خصوصی، مصرف نهایی دولت، تشکیل سرمایه ثابت ناخالص، خالص صادرات و تغییر در موجودی انبار و اشتباهات آماری تفکیک می‌شود. بررسی روند رشد اجزای تقاضای نهایی در ۹ ماهه نخست سال ۱۳۹۹ نسبت به مدت مشابه سال قبل نشان می‌دهد، هزینه مصرف نهایی خصوصی معادل منفی یک درصد، هزینه مصرف نهایی دولت رشدی معادل ۱,۸ درصد، تشکیل سرمایه ثابت ناخالص ۶ درصد، صادرات کالا و خدمات منفی ۴۱.۸ درصد و واردات کالا و خدمات نیز معادل منفی ۸۰.۷ درصد، کاهش داشته است.

براین اساس درهزینه مصرف بخش خصوصی هرچند درسه فصل سال‌جاری از نرخ رشد منفی کاسته شده، اما همچنان این بخش منفی است. برخلاف آن هزینه مصرف نهایی دولت با نرخ رشد ثابت ۸.۱ درصد، شتاب زیادی نسبت به سال گذشته پیدا کرده است. درتشکیل سرمایه ناخالص نیزپس از افت شدید دربهار و تابستان سال گذشته و بهارامسال، نرخ رشد تابستان و پاییز به ترتیب به ۱.۷ و ۴.۶ درصد مثبت رسیده و درمجموع در ۹ ماهه به مثبت ۶ دهم درصد افزایش یافته است. دراین میان همچنان تشکیل سرمایه درماشین‌آلات نسبت به ساختمان کمتر است.

همانگونه که اشاره شد در صادرات و واردات نیز به‌صورت عمده به‌دلیل کرونا و مشکلات ارزی، شاهد رشد منفی هستیم. برای مثال واردات دربهار امسال رشد منفی ۹۰.۸ درصدی داشته است که درپاییز به منفی ۸۰.۷ درصد رسیده است. درصادرات نیز نرخ رشد منفی ۴۱.۴ درصدی بهار به منفی ۴۱.۸ درصد درپاییز افزایش یافته است.