برای خودشان برنامه و امیدهایی داشتند. کشور همسایه هم از لحاظ جغرافیایی برایشان بهتر بود و هم از جنبه فرهنگی. چمدانشان را بستند و راه ایران را در پیش گرفتند.محمد، یک مهاجر افغانستانی در ایران می‌گوید: «هزینه‌ها در ایران برایمان نسبت به بقیه چند برابر است. اگر کرایه تاکسی هزار تومان باشد برای ما پنج هزار تومان است. هزینه‌های بیمارستان هم برایمان چهار برابر است. مسکن را هم برایمان دو برابر حساب می‌کنند. فقط برای اینکه افغانستانی هستیم!»یکی دیگر از مهاجران افغانستانی می‌گوید: «نسبت به سال‌های گذشته کاری که می‌کنیم ارزشی ندارد، دوستانم یا به آلمان رفته‌اند یا به ترکیه، آنجا هم از لحاظ اقتصادی برایشان می‌صرفد هم از نظر قانونی کمتر به مشکل برمی‌خورند. من هم که اینجا مانده‌ام برای نزدیک بودن به خانواده‌ام است و گاهی به آنها سر می‌زنم.»

سقوط ارزش ریال از دلایل خروج مهاجران

آنطور که جهانبخش مهران‌فر، پژوهشگر حوزه اقتصاد مهاجرت می‌گوید خروج مهاجران افغانستانی از ایران به دنبال سقوط ارزش ریال است: «دلیل مهم خروج مهاجران افغانستانی از ایران در ماه‌های اخیر به مقصد ترکیه و اروپا و حتی وطن خودشان، واکنش مهاجران افغانی به عملکرد و شرایط بازار کار ایران بود که به دنبال شرایط رکودی و سقوط ارزش ریال صورت گرفت.»او می‌گوید: «مهاجران به ویژه جوان‌ها که پیش‌بینی می‌کنند در کشورهای اروپایی بتوانند تحت پوشش سازمان ملل قرار گیرند و بعد از مدتی اقامت و کار و تحصیل بتوانند از خدمات شهروندی مطلوب برخوردار باشند، علاقه بسیار زیادی برای خروج دارند و خطرات این جابجایی را نیز به جان می‌خرند.»

این پژوهشگر در پاسخ به این سوال که چطور می‌توان از مهاجران در توسعه اقتصادی بهره برد؟ می‌گوید:«اینکه بتوان از حضور مهاجران در توسعه اقتصادی بهره برد، بستگی به شرایط اقتصادی، اجتماعی و سیاسی کشور مهاجرپذیر و برنامه‌ریزی بلندمدت دارد که خود بحث مفصلی را می‌طلبد. مثلا کشور آلمان با توجه به ساختار جمعیتی خود، پذیرش مهاجران را یک فرصت تلقی می‌کند و برنامه دقیقی برای نحوه حضور، آموزش و فعالیت آنها در عرصه‌های اقتصادی – اجتماعی در کوتاه‌مدت و بلندمدت دارد.»

خروج بی‌سابقه مهاجران افغانستانی از ایران

آمارها هم حکایت از خروج بی‌سابقه مهاجرین افغانستانی از ایران را تائید می‌کند. داوود عیوضلو، پژوهشگر رصدخانه مهاجرت ایران می‌گوید: «طبق برآوردهای سازمان بین‌المللی مهاجرت (IOM) در سال ۲۰۲۰ حدود ۸۵۹ هزار مهاجر فاقد مدرک افغانستانی از ایران به کشور خود بازگشتند که ۵۳۴ هزار و ۳۱۳ نفر از آنها به صورت داوطلبانه و ۳۲۴ هزار و ۷۷۹ نفر به اجبار به کشور خود ردمرز (دیپورت) شدند.»افزایش بازگشت‌ها به صورت داوطلبانه اما نکته قابل توجهی در این آمارهاست. از سوی دیگر برخی از کارفرمایان می‌گویند به کارگیری مهاجران افغانستانی برایشان به صرفه است چون پول کمتری می‌گیرند. حالا که بسیاری از آنها ایران را ترک کردند دستشان خالی مانده و نمی‌توانند با این هزینه نیروی ایرانی جایگزین کنند.

اما عیوضلو می‌گوید: «برخی از مهاجران باز هم به ایران برمی‌گردند چون با توجه به شرایط کشور افغانستان برخی‌ها از آنها، وضعیت ایران را بهتر از افغانستان می‌دانند. اینطور نیست که بازار ایران از نیروهای کار افغانستانی خالی شود.»اما کشورهای همسایه ایران برای مهاجرپذیری از افغانستان چگونه عمل می‌کنند و در چه زمینه‌ای مهاجر بیشتری می‌گیرند؟ عیوضلو در این مورد می‌گوید: «هند در کنار جذب دانشجو و سرمایه‌گذاری روی توریسم درمانی هم تمرکز دارد. آلمان هم با توجه به هرم سنی کشورشان هم جذب نخبگان و افراد دارای مهارت را در مهاجران برای سرمایه‌گذاری در ترکیه با ۲۵۰ هزار دلار هم می‌توانند اقامت دائم بگیرند ولی در ایران می‌توانند فقط پنج سال اقامت بگیرند. بنابراین شاید نتوانیم با ترکیه رقابت خوبی داشته باشیم.»