اما از سال 1382 که بورس فلزات راه‌اندازی شد، پای فولاد به بازار سرمایه باز شد، اتفاقی که از سال 84 و با تأسیس شرکت بورس کالای ایران، جدی‌تر و پررنگ‌تر دنبال شد. از آن زمان با شدت و ضعف بخشی از محصولات فولادی براساس مکانیزم‌های بورسی عرضه می‌شود.اما دراواخر دهه 80 و اوایل دهه 90، دولت وقت راهکار دیگری برای عرضه محصولات اساسی تدوین کرد. به این ترتیب به‌دنبال ابلاغ مصوبه 27 تیر سال 88 کمیسیون اقتصادی دولت وقت به منظور ایجاد وحدت رویه و هماهنگی بیشتر در عرضه و تقاضای محصولات پتروشیمی، وزارت صنعت بخشنامه و دستورالعمل‌ معرفی شرکت‌های تولیدی به سازمان صنعت استان‌ها، شرکت بازرگانی پتروشیمی و بورس کالا جهت تأمین نیاز مواد اولیه صنایع پایین‌دستی را ابلاغ کرد.

در سال 1390 افزایش دامنه تحریم‌های اقتصادی اواخر دهه 80 علیه ایران، ادامه روند خام فروشی، صادرات بی‌رویه، قاچاق محصولات پتروشیمی، افزایش و نوسان شدید قیمت‌ها، عدم تعادل بین عرضه و تقاضا و کمبود بسیاری از محصولات به‌دلیل احتکار باعث شد تا صنایع بالادستی و پایین‌دستی پتروشیمی با مشکلات زیادی روبه رو شوند. برهمین اساس در اردیبهشت سال 1390 سامانه بهین یاب توسط وزارت صمت که ارتباط مستقیمی با تولیدکنندگان دارد، متولد و در ابتدا محصولات پتروشیمی وارد این سامانه شد و پس از مدتی فولاد نیز به آن افزوده شد.

طبق دستورالعمل‌های صادر شده این سامانه مسئولیت شناسایی و معرفی تولیدکننده‌های واقعی را برای دریافت و خرید محصولات فولادی و پتروشیمی به بورس کالا برعهده داشت، اما پس از گذشت مدتی ایرادها و خلأهای آن نمایان شد. چرا که برخی از تولیدکننده نماها موفق شده بودند از طریق این سامانه محصولات اساسی فولاد یا پتروشیمی را با نرخ پایین‌تر از بازار خریداری کنند و از اختلاف قیمت قابل توجه آن با بازار آزاد سودهای کلانی به جیب بزنند. نمونه آن پرونده 68 میلیارد تومانی فروش محصولات پتروشیمی در بازار آزاد بود که با ایجاد شرکت‌های صوری از طریق سامانه بهین یاب سهمیه دریافت می‌کردند

خروج فولاد از بورس کالا؟

در شرایطی که از ابتدای سال‌جاری قیمت برخی از محصولات فولادی در بازار آزاد با روند صعودی همراه بوده است، در روز ششم مرداد ماه جاری خبری درباره دستور رئیس جمهوری برای خروج محصولات فولادی از بورس کالا در رسانه‌ها دست‌به‌دست شد که تاکنون از سوی هیچ مقام مسئولی در دولت تأیید نشده است و بسیاری از مسئولان صنفی فولاد نیز آن را رد کرده‌اند.

بهرام سبحانی، رئیس انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران، نخستین مسئول صنفی این صنعت بود که از اساس این خبر را کذب دانست. براساس گفته‌های وی، در جلسه 8 مرداد رئیس جمهوری با تولیدکننده‌های صنعت فولاد و پتروشیمی، هیچ بحثی درخصوص خروج فولاد از بورس کالا نشد و بر تقویت این روند نیز تأکید شد.همچنین علاوه بر رسول خلیفه سلطان، دبیر انجمن فولاد که طرح این موضوع درنشست با رئیس جمهوری را رد کرد، طهمورث جوانبخت، معاون فروش فولاد مبارکه نیز اعلام کرد: هیچ دستوری در این زمینه به فولاد مبارکه ابلاغ نشده است و چنین بحثی مطرح نیست. خروج از بورس و برگشت به نرخ دستوری، نه منطقی است و نه مورد تأیید نهاد‌های ذی ربط و نه شرکت‌های فولادی قرار می‌گیرد. درهمین زمینه محسن خدابخش، مدیرنظارت بر بورس‌های سازمان بورس و اوراق بهادار نیزاز مخالفت این سازمان با خروج فولاد از بورس کالا خبرداد.

درحالی این بحث طی روزهای اخیر مطرح شد که در اوایل تیرماه امسال، ستاد تنظیم بازار درمصوبه‌ای به دستگاه‌های مرتبط و تولیدکنندگان ابلاغ کرده بود که عرضه شمش و اسلب فولادی، باید تنها از طریق بورس کالا انجام می‌شد و اگر عرضه‌ای در خارج از بورس صورت می‌گرفت، تخلف محسوب می‌شد.جدا از این رئیس جمهوردر جلسه 5 مرداد جاری ستاد هماهنگی اقتصادی دولت برتقویت بورس کالا و افزایش عرضه دراین بازارتأکید کرده است.

با این همه در روز 8 مرداد، محمدرضا پورابراهیمی، رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس در نامه خود به رئیس جمهوری و استناد به نامه رئیس دفتر رئیس جمهوری مبنی بر خروج فولاد از بورس کالا، مخالفت خود را با این اقدام اعلام کرد. اما از زمانی که این اخبار در رسانه‌ها دست به دست می‌شود، هیچ مسئول دولتی خروج فولاد از بورس کالا را تأیید نکرده است و کسب اطلاع از بورس کالا نیز نشان می‌دهد که معاملات دراین بازار طبق روال سابق ادامه داشته است.

سهم بورس از فولاد

براساس آمارهای رسمی ارائه شده میزان تولید فولاد در کشوردر سال گذشته نزدیک به 28 میلیون تن بوده است که تنها بخش اندکی از آن در بورس کالا معامله می‌شود. در همین رابطه به‌گفته مهرداد اکبریان، رئیس انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان سنگ آهن ایران، از 27 تا 28 میلیون تن تولید کشور در سال گذشته کمتر از سه میلیون تن آن در بورس کالا عرضه شد. رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس نیز در نامه اخیر خود به رئیس جمهوری اعلام کرده است که حدود 35 درصد از تولید فولاد کشور وارد بورس کالا می‌شود.

این درحالی است که طبق قانون تولیدکننده‌های بالادستی و میان دستی موظفند کف عرضه در بورس کالا را رعایت کنند، ولی بررسی عملکرد بازار نشان می‌دهد که کف عرضه در بسیاری از موارد نادیده گرفته شده است. درواقع در شرایطی که به‌دلیل رشد نرخ ارز، قیمت‌ها در بازار آزاد بالا رفته است، برخی از تولیدکننده‌ها ترجیح می‌دهند که به جای بورس، محصول خود را در بازار عرضه کنند، مشکلی که نیازمند نظارت وزارت صمت است.

میزان تعادل عرضه و تقاضا

طبق آمارهای ارائه شده در ماه‌های سپری شده سال‌جاری تولید فولاد با وجود شیوع ویروس کرونا رشد داشته است، در مقابل صادرات این محصولات تحت تأثیر مسدود شدن مرز کشورهای همسایه و محدودیت‌های دیگر با افت همراه شده است. اما آمار نشان می‌دهد که محصولاتی که از صادرات جامانده‌اند وارد بازار داخل هم نشده‌اند، یعنی یکی از دلایلی که به افزایش قیمت‌ها دامن زده است. بر اساس آمارها طی سه ماهه نخست امسال یک میلیون و 41 هزار تن شمش شامل بیلت و بلوم و اسلب به بازارهای هدف صادراتی ارسال شده است، درحالی که این رقم در بهار سال قبل یک میلیون و 425 هزار تن بود و بدین ترتیب میزان صادرات 26.9 درصد افت کرده است.

درنقطه مقابل عرضه، شاهد افزایش شدید میزان تقاضا هستیم که به‌دلیل رشد نرخ ارز و پیش‌بینی فعالان از تداوم این روند درماه‌های آتی شکل گرفته است. بررسی روند تقاضا برای شمش فولاد در رینگ معاملاتی بورس کالا بیانگر آن است که در ۴ ماه ابتدایی امسال در مجموع برای ۸۹۹ هزار و ۷۰۰ تن عرضه، برابر ۲ میلیون و ۲۵۰ هزار تقاضا به ثبت رسید که به این ترتیب میزان تقاضا 2.5 برابر عرضه بوده است. البته تولیدکنندگان اعتقاد دارند که تقاضای غیرواقعی و سفته بازانه دلیل اصلی افزایش چشمگیر برای خرید محصولات فولادی بوده است. تقاضای غیرواقعی که به اعتقاد برخی از کارشناسان بخشی از آن از طریق سامانه بهین یاب و خلأهای موجود در آن وارد بازار می‌شود.

طبق آمارهای موجود از 28 میلیون تنی که در سال گذشته تولید شده حدود 18 میلیون تن در داخل مصرف شده است و بدین ترتیب این صنعت با مازاد 10 میلیون تنی روبه‌رو بوده است. اختلافی که این انتظار را ایجاد می‌کند که همواره عرضه و تقاضا دراین بازار متعادل باشد و از رشد قیمت بی‌منطق خبری نباشد. گفتنی است، مجموع صادرات فولاد ایران (فولاد میانی و محصولات فولادی) در سال ۹۸، به ۱۰ میلیون و ۳۶۳ هزار تن رسید. صادرات فولاد ایران در سال ۹۷، ۸ میلیون و ۴۸۰ هزار تن بوده و در سال ۹۸، صادرات فولاد کشور رشد بیش از ۲۲ درصدی را تجربه کرده است که عدد قابل توجهی محسوب می‌شود. در سال ۹۸، صادرات فولاد کشور، رکورد جدیدی را به ثبت رسانده است. درهمین زمینه برخی از کارشناسان معتقدند که تولیدکننده‌ها برای جبران کاهش درآمدهای صادراتی خود از عرضه محصول به بازار خودداری کرده‌اند تا قیمت افت نکند.

فلز پرنفوذ

درمجموع با توجه به اهمیت و نفوذی که فولاد در سایر صنایع دارد، هر تصمیمی در سایر بخش‌ها نیز اثر خواهد داشت. محصولات فولادی به طور مستقیم بر بازارهای مسکن، لوازم خانگی و خودرو تأثیر دارد و هر تغییر قیمتی به افزایش قیمت تمام شده این بازارها منجر خواهد شد. علاوه براین با توجه به اینکه فولادسازان در بورس اوراق بهادار جزو نمادهای شاخص ساز بازار هستند، تصمیمات مهم در بورس اوراق بهادار نیز اثر خواهد داشت، همانگونه که در روز چهارشنبه گذشته تحت تأثیر اخبار منتشر شده در خصوص فولاد قیمت سهام شرکت‌های فولادی با افت همراه شد و به ریزش قابل توجه شاخص کل ختم شد. البته ارزآوری صادرات این محصولات نیز یکی از مواردی است که در شرایط فعلی و پرنوسان بازار ارز می‌تواند نقش مهمی در تصمیم‌گیری دراین باره داشته باشد.