«برگزاری چنین آزمون‌هایی که داوطلبان سه تا چهار ساعت در یک محیط بسته در کنار هم قرار می‌گیرند، پروتکل‌هایی دارد که از اجرای این پروتکل‌ها و ضوابط اطمینان نداریم.» حرف وزارت بهداشت و وزارت علوم، اما همان است که بود: «برگزار می‌کنیم.»پیش از این، علیرضا وهاب‌زاده، مشاور وزیر بهداشت در بیستم تیر از برگزاری جلسه ستاد ملی مبارزه با کرونا برای بررسی تعویق زمان برگزاری آزمون‌ها خبر داده بود و به‌نظر می‌رسد پرونده تعویق کنکور هنوز باز و روی میز رئیس‌جمهوری است. بیست‌ویکم تیرماه بود که اعضای کمیسیون آموزش مجلس از باز بودن این پرونده و ارسال نامه‌ای به رئیس‌جمهوری با درخواست بررسی کارشناسی و همه‌جانبه زمان و شیوه برگزاری امن تمامی آزمون‌های سراسری خبر دادند.
بلاتکلیف‌ها
دانش‌آموزان کنکوری با جدیت درس می‌خواندند تا اینکه کرونا آمد. شایعات از برگزاری کلاس‌های حضوری تا خرداد می‌گفتند. تاریخ امتحانات در روز‌های تقویم جابه‌جا می‌شدند. در میانه بالا و پایین رفتن تعداد مبتلایان بحث حضوری و غیرحضوری بودن امتحانات به میان آمد تا اینکه پیروز میدان، برگزاری حضوری امتحانات شد. دلشوره قبول نشدن در امتحانات نهایی، کتاب‌های کنکور را کنار زد. بچه‌ها بی‌خیالی کنکور را در پیش گرفتند. برگزار شدن و نشدن‌های کنکور دلسردشان کرد و دودلی برای خواندن کتاب‌ها. تاریخ اعلام شد سی‌ام و سی‌ویکم مرداد، دوباره کتاب‌ها وسط آمدند، اما امیدی به قبولی نیست. کلاس‌ها که غیرحضوری شدند دلشوره به سراغ «رعنا» آمد. او مانده بود و برنامه‌ریزی که برای تمام کردن کتاب‌ها داشت. «اصلا کنکور برگزار می‌شود یا نه؟ به‌نظرم رتبه‌ای که انتظار داشتم را نیاورم. این تعطیلی‌ها و بلاتکلیفی‌ها تأثیر خیلی بدی داشت.» دوباره کتاب‌های سال‌های گذشته وسط آمده‌اند، اما هیچ تضمینی بر برگزار شدن یا نشدن کنکور نیست. آمار مبتلایان هم که بالا می‌رود، این گزینه که کنکور لغو شود میان بچه‌ها قوت می‌گیرد. «شروع به خواندن کردیم، اما معلوم نیست چه اتفاقی بیفتد. با شدت گرفتن کرونا هم به هیچ‌چیز اعتباری نیست.»
قرارشان قبل از کرونا، رفتن به کلاس‌های کمک‌آموزشی بود. معلم‌ها قول کلاس‌های تقویتی را داده بودند، اما همان کلاس‌های حضوری هم تعطیل شدند و جایشان را شبکه آموزش و شاد گرفتند. همکلاسی‌های «رقیه» دل خوش کردند به شبکه‌های مجازی برای درس خواندن، اما عشایر بودند و نه خبری از کتاب تست بود نه کلاس‌های کمک‌آموزشی. حالا استرس امان «رقیه» را بریده. «خیلی استرس دارم. فکر نمی‌کنم با برنامه‌ریزی خودم، قبول شوم. سه‌ماه است مدرسه نرفتیم حالا هم تکلیف‌مان معلوم نیست.»
روانشناس شدن رویای «رقیه» است، اما امسال شانسی برای رویایش نمی‌بیند. بیشتر بچه‌ها احتمال می‌دادند کنکور برگزار نشود حتی برای امتحانات نهایی هم تکلیف‌شان مشخص نبود تا اینکه روز‌های آخر اردیبهشت معلوم شد امتحانات نهایی حضوری است. «مدرسه رفتن امسال داستانی شد. بیشترمان آمادگی لازم را نداریم. روحیه بیشترمان هم خراب است. استرس و بلاتکلیفی انرژی‌مان را گرفته. سر جلسه کنکور حاضر شدن هم اضطراب خودش را دارد با این آمار بالای ابتلا.» جلسه کنکور سراسری برای تعدادی از دانش‌آموزان مسابقه محک زدن شانس است و بس. جلسه کنکوری زیر سایه کرونا. «محمد» یکی از آنهاست. «در حالت عادی من استرس دارم، چه برسد به کرونا و جلسه کنکور. امسال فقط شانسم را محک می‌زنم.» «محمد» و همکلاسی‌هایش خانه‌نشین شده‌اند و از جمع رقابتی مدرسه دور افتاده‌اند. «دوری از مدرسه و محیط تحصیل اتفاق بدی بود و تأثیر منفی‌اش را گذاشت. دیگر دل‌ودماغ درس خواندن ندارم. نه کلاس تقویتی هست، نه کلاس کنکوری. کتاب‌ها مانده‌اند و ما.»
آماده‌ها
کلاس‌های درس که تعطیل شدند، آموزش مجازی میدان‌داری کرد، بچه‌ها کتاب‌ها را تمام کردند و رفع اشکالات درسی را در دنیای مجازی محک زدند. امتحانات نهایی هم برگزار شد تا باید‌ها و نباید‌های برگزاری کنکوری آزمایش شود. حذفیات هم به کمک دانش‌آموزان آمد تا سال تحصیلی پرماجرا را به پایان برسانند. «رضا» رویای مهندسی صنایع را دارد و حسابی برایش درس خوانده تا رقیب قَدَری برای حریفانش باشد. «حذفیات خیلی کمک کردند. در این ٤٠-٣٠ روز باقی مانده فقط مباحث را مرور می‌کنیم.»
آزمون‌های شبیه‌سازی‌شده و تست‌زنی‌های آنلاین راهکار مشاوره مدرسه بوده برای کاهش استرس بچه‌ها که قرار است برای بار اول در آزمون بزرگی معلومات‌شان را به رخ بکشند. «آمادگی کامل برای آزمون را دارم. بهتر است زودتر برگزار شود. استرس کنکور طبیعی است.» امتحانات حضوری نهایی استرس کرونا و کنکور را تا حدودی رفع کرد. داشتن برگه سلامت، تب‌سنجی روزانه و فاصله‌گذاری اجتماعی امتحانات نهایی خیال بچه‌ها را از جلسه کنکور راحت کرد. «در امتحانات نهایی پروتکل‌های بهداشتی کاملا رعایت شده بود. فکر می‌کنم حذفیات و فرصتی که به دلیل نرفتن به مدرسه داشتیم کمک کرده بیشتر برای کنکور آماده شویم. کنکور بدهیم راحت شویم.»
تعطیلی مدارس و آموزش مجازی اپلیکیشن‌های مختلف را در مدارس تهران باب کرد. گوشی هوشمند در بعضی شهر‌ها هنوز باب نشده بود تا بچه‌ها پای برنامه‌های ٢٠دقیقه شبکه آموزش بنشینند، شبکه‌ای که حتی پایش به بعضی از شهر‌ها و روستا‌ها هرگز نرسید. «سبحان» دوره دوم متوسطه را در یکی از مدارس نمونه دولتی تهران خوانده و برای برگزاری کنکور آماده است. «وضعیت کنکوری‌های شهر‌ها و مناطق دیگر را نمی‌دانم، اما من و همکلاسی‌هایم آمادگی کامل داریم.»
عده‌ای با امید به لغو کنکور کتاب‌ها را کنار گذاشته‌اند و تعدادی هم گناه رتبه پایین را به گردن کرونا خواهند انداخت، اما آن‌ها که از سه سال پیش در مدارس نمونه وقت گذاشته‌اند برای روز آزمون و تحقق رویاهایشان روزشماری کرده‌اند. یکی مهندسی مکانیک سیالات‌شدن را آرزو کرده. دیگری قرار است مهندس برق شود. وکیل و قاضی و چشم‌پزشک و استاد دانشگاه‌شدن هم در میان آرزو‌ها به چشم می‌خورند. «آمادگی برای کنکور و کسب رتبه بالا کار یک سال آخر نیست باید از همان شروع دوره متوسطه دوم پی کار را گرفت. آمادگی علمی داشته باشید استرس بی‌معناست.»
به دل‌نگرانی‌ها پایان بدهیم
کتاب‌های درسی سال‌های مختلف بار‌ها و بار‌ها مرور شده‌اند. اشکالات در واتساپ و تلگرام مطرح و رفع شده‌اند، اما هنوز بچه‌ها بلاتکلیف هستند. دانش‌آموزانی که میان خبر تعویق کنکور و روز دیگر خبر لغو آزمون سراسری گیج شده‌اند. بابک آزادبخت، معلم یکی از مدارس تهران، نگرانی دانش‌آموزان سال آخری‌اش را از پیام‌های‌شان در واتساپ و مکالمه‌هایشان پشت خط تلفن احساس می‌کند. «مگر امتحانات نهایی برگزار نشد؟ کنکور را هم برگزار کنند تا تکلیف دانش‌آموزان مشخص شود. دانش‌آموزان دچار ماراتن نفسگیری شده‌اند. کنکور برگزار نشود، مأیوس می‌شوند.»
کلاس‌های مجازی خلاف بعضی شهر‌ها در تهران برگزار شدند هر چند کنکوری‌ها هنوز هم در دنیای مجازی ابهامات‌شان را مطرح می‌کنند؛ دانش‌آموزانی که هنوز معلمان را سر کلاس‌های غیر حضوری حاضر می‌کنند. «این بچه‌ها تا چه زمانی باید اضطراب داشته باشند؟ استرس تمام انرژی‌شان را گرفته. کسانی که درس خوانده‌اند با برگزارنشدن کنکور سرخورده می‌شوند. شاید سال آینده انگیزه امروز را نداشته باشند.»
استرس اشک بسیاری از دانش‌آموزان سال آخری را درآورده. تعدادی را هم راهی مطب‌های مشاوره کرده است. عرفان عسگریان مشاور یکی از مدارس نمونه دولتی‌های تهران است و حال روحی دانش‌آموزانش را خوب ارزیابی نمی‌کند. «سال گذشته ما رتبه دو رقمی داشتیم. تمام سال بچه‌ها با انگیزه درس خوانده‌اند، اما این بلاتکلیفی و جابه‌جاکردن تاریخ آزمون مریض‌شان کرده است. واقعا تغییر تاریخ آزمون چه تأثیری دارد؟ اصلا چه تضمینی وجود دارد؟ بلاتکلیفی بزرگ‌ترین استرس بچه‌هاست. چقدر کتاب‌ها را دوره کنند؟ مگر امتحانات نهایی با اضافه‌شدن حوزه‌ها برگزار نشد؟ چه اتفاقی افتاد؟ حوزه را زیاد کنند. به خدا برای ٤ ساعت می‌شود پروتکل‌های بهداشتی را رعایت کرد. این استرس‌ها به‌شدت روی رتبه بچه‌ها تأثیر خواهد گذاشت. کسی که احتمال می‌دادم زیر ١٠٠ شود، حالا می‌گویم ٥٠٠می‌شود؛ چون از استرس کنکور را رها کرده است.»
تاریخ را ستاد ملی مقابله با کرونا مشخص می‌کند
با همه این حرف‌ها، فاطمه زرین‌آمیزی، سخنگوی سازمان سنجش آموزش کشور، از آمادگی سازمان سنجش برای برگزاری آزمون سراسری خبر می‌دهد. او از جلسه مجازی هفته پیش می‌گوید که با هفتصد نفر از شبکه اجرایی کل کشور در آن حضور داشتند و درباره آزمون سراسری به تبادل نظر پرداختند. او رهاورد این جلسه را عنوان مشکلات اجرایی حوزه و ارایه راهکار‌ها می‌داند؛ هر چند پیشنهاداتی هم از طرف حوزه‌ها مطرح شده اند که به گفته «زرین‌آمیزی» در دستور کار سازمان سنجش قرار خواهند گرفت.
سخنگوی سازمان سنجش آموزش کشور می‌گوید: «حوزه‌ها از حیث پروتکل‌های بهداشتی توجیه شده‌اند و با رعایت داوطلبان ان‌شاءالله آزمون کم‌خطری را پشت سر خواهیم گذاشت.» او معتقد است سازمان سنجش، سازمانی مجری و تابع قوانین بالادستی است. به همین منظور اگر مراجع ذی‌صلاح بخواهند تاریخ آزمون تغییر کند، سازمان سنجش آن را اجرایی خواهد کرد. زرین‌آمیزی در توضیح آمادگی سازمان سنجش در برگزاری آزمون سراسری می‌گوید: «تعداد حوزه‌ها به میزان ٤٠درصد افزایش یافته‌اند، صندلی‌ها در فاصله یک‌متر و ٦سانتی قرار گرفته‌اند و این در حالی است که تمام تمهیدات بهداشتی لحاظ شده‌اند. در این مدت آزمون آموزش‌وپرورش و نهضت‌سوادآموزی با رعایت همین پروتکل‌ها برگزار شدند، ان‌شاءالله این آزمون هم با رعایت پروتکل‌ها برگزار خواهد شد.»
حذف ٢٠درصدی دروس پایه دوازدهم در کنکور
پایه دوازدهم، پایه سرنوشت‌ساز. سالی برای آمادگی کنکور و تعیین رشته‌ای که تا حدود زیادی سرنوشت دانش‌آموزان را رقم می‌زند. علیرضا کمرئی، معاون متوسطه آموزش‌وپرورش، وقفه به وجود آمده به واسطه کرونا را باعث نگرانی آموزش‌وپرورش و دانش‌آموزان می‌داند: «به دلیل کرونا نتوانستیم در کشور شاهد تلاش و تحرک دانش‌آموزان پایه دوازدهم باشیم؛ هر چند آموزه‌های تلویزیونی و دنیای مجازی جایگزین شدند. برنامه‌هایی که دوازدهمی‌ها در اولویت بودند تا وقفه به وجود‌آمده، جبران شود.»
کمرئی از به پایان رسیدن ٧٥درصد کتب درسی تا اسفند و تعطیلی مدارس خبر می‌دهد: «آموزش‌وپرورش با سازمان سنجش توافقی داشت که طبق آن از ٨٠درصد محتوای درسی پایه دوازدهم در آزمون سوال می‌آید. از این جهت نگران نیستیم.» معاون متوسطه آموزش‌وپرورش تعویق در برگزاری آزمون سراسری را به ضرر بچه‌ها می‌داند. او با اشاره به اینکه تا شانزدهم تیر امتحانات نهایی به طور کامل برگزار شدند، می‌گوید: «در امتحانات نهایی در ١٤-١٥ عنوان درسی آزمون‌هایی را برگزار کردیم، مشکل خاصی هم پیش نیامد. این امتحانات حتی در مناطقی که شرایط نامناسب‌تری داشتند با رعایت پروتکل‌های بهداشتی برگزار شد. آزمون سراسری یک آزمون بیشتر نیست و می‌تواند با رعایت نکات بهداشتی برگزار شود.»